Ðăng Huỳnh
Những ngày gần đây, vụ việc dàn dựng “vi phạm đạo đức nghề nghiệp” của hai nghệ sĩ nhiếp ảnh ở TP Hồ Chí Minh bị dư luận phản ứng gay gắt. Ðó là bức ảnh 3 chú chim trẩu non đậu trên cành cây chờ mẹ mớm mồi, bắt đúng khoảnh khắc rất hay. Ai cũng khen bức ảnh quá xuất thần và người chụp hẳn phải mất thời gian rất lâu để theo dõi và bắt đúng “điểm rơi”.
Nhưng không, giới đam mê động vật hoang dã đã vạch trần sự thật của bức ảnh. Trong thời gian này, ở nhiều bãi đất trống của Quận 7, TP Hồ Chí Minh, chim trẩu làm tổ bằng cách khoét sâu dưới lòng đất, đẻ trứng, nuôi con. Chim trẩu mẹ đi tìm mồi về mớm cho con, nhưng để bắt được khoảnh khắc ở miệng hang hoặc trong hang là cực kỳ khó, đó là chưa nói đến góc độ, ánh sáng để có bức ảnh đẹp. Vậy là nhiều người đã cố tình khoét rộng miệng hang để chụp hình hoặc bắt chim non rồi cột dây cho chúng đậu xếp hàng trên cành cây để có ảnh đẹp. Một hành vi vô cùng phản cảm.
Trong bản tường trình với Hội Nghệ sĩ nhiếp ảnh TP Hồ Chí Minh, hai nghệ sĩ nói trên dù không thừa nhận hành vi bắt chim non từ tổ ra cột chân trên cành cây, mà chỉ nhận là có người khác làm, rồi chụp theo. Nhưng hai nghệ sĩ nhiếp ảnh này cũng xin rút kinh nghiệm.
Vụ việc này lại khuấy động giới nhiếp ảnh về chuyện dàn dựng và có kịch bản trong sáng tạo nghệ thuật, vốn đã tồn tại từ rất lâu. Còn nhớ cách đây gần chục năm, tấm ảnh thú vị lan tỏa khắp thế giới của nhiếp ảnh gia người Indonesia - Yan Hidayat chụp ảnh chú rùa nhỏ đang cố gắng lê từng bước nhỏ, trên lưng cõng chú ếch xanh. Ai cũng khen đó là khoảnh khắc quá tuyệt vời, nhưng sau đó lại thất vọng vì biết đó là sản phẩm của sự dàn dựng.
Trong việc chụp ảnh nghệ thuật về động vật, nhiều nghệ sĩ mất cả ngày, thậm chí cả tháng, cả năm, căn cứ vào tập quán sinh hoạt của loài vật, mà canh chụp để bắt được những khoảnh khắc đẹp nhất. Ðó là hình ảnh chim di trú, hổ săn mồi, chim nuôi con... đi vào bức ảnh một cách tự nhiên nhất. Nhưng cũng có người đốt cháy giai đoạn, bắt chim cột lại để dàn dựng, thậm chí có người còn bắt con bướm bỏ vào tủ lạnh cho đông đá, sau gắn vào hoa để chụp...
Thật ra, dàn dựng trong nhiếp ảnh không phải là điều sai, vì đôi khi trong một số hoàn cảnh, việc sắp đặt sẽ giúp khung hình chặt chẽ hơn, thuận lợi cho luồng sáng, biểu cảm nhân vật... Nhưng vấn đề dàn dựng thế nào là vừa phải, trong khuôn khổ cho phép, không sa đà vào “diễn” để đảm bảo sự nhân văn. Ðiều này đòi hỏi bản lĩnh và sự tỉnh táo của người cầm máy và đích đến cuối cùng là một bức ảnh có yếu tố dàn dựng nhưng phải thuyết phục người xem.
Chính sự dàn dựng, đi sáng tác tập thể mà người xem hay bắt gặp những bức ảnh quen thuộc như cảnh đồng bào các dân tộc Tây Bắc lao động; phụ nữ Chăm làm gốm, đội om đi trên bãi cát; cảnh ngư dân đan lưới, bắt cá... với những cách thể hiện rất cũ kỹ. Cũng từ đó, nhiều người hay đặt câu hỏi, tại sao khi chụp hình trẻ em và phụ nữ vùng cao là phải lam lũ, vất vả mưu sinh; tại sao khi chụp hình phụ nữ Việt Nam là phải đang lao động cực khổ, lấm lem bùn đất...
Nhiếp ảnh cũng như những loại hình nghệ thuật khác, sáng tạo phải được đặt lên hàng đầu và sự sáng tạo đó phải xuất phát từ thực tế cuộc sống.
