Trước thời điểm Trạm Vũ trụ Quốc tế (ISS) ngừng hoạt động vào năm 2030, hàng loạt công ty tư nhân Mỹ đang chạy đua giành suất hỗ trợ của Cơ quan Hàng không Vũ trụ (NASA) phát triển các trạm vũ trụ thương mại với ngân sách 1,5 tỉ USD.

Hình minh họa cấu hình đầy đủ của trạm vũ trụ Haven-2.

Đầu tháng này, Trạm ISS kỷ niệm cột mốc lịch sử 25 năm con người liên tục hiện diện trên quỹ đạo Trái đất tầm thấp (LEO). Kể từ khi phi hành đoàn đầu tiên đến vào năm 2000, ISS trở thành phòng thí nghiệm quỹ đạo lớn nhất thế giới, tiếp đón các phi hành gia 24/24 và đóng vai trò nền tảng chung thúc đẩy tiến bộ khoa học không gian giữa Mỹ, châu Âu, Canada, Nhật Bản và Nga.

Theo ước tính, xây dựng và duy trì ISS tốn khoảng 150 tỉ USD và riêng NASA đầu tư khoảng 4 tỉ USD/năm cho hoạt động của trạm, tương đương 1/3 ngân sách hàng năm cho các chuyến bay vũ trụ có người lái của cơ quan này. Hiện tại, đối mặt cạnh tranh gay gắt từ Trung Quốc, NASA muốn tập trung nhiều hơn vào các dự án đưa người lên Mặt Trăng vào cuối thập kỷ này; sau đó là xây dựng căn cứ trên bề mặt vệ tinh tự nhiên của Trái đất.

Vì vậy, khi thay thế ISS, NASA có kế hoạch thuê dịch vụ thay vì tự quản các cơ sở hạ tầng. Chủ trương này đã thu hút nhiều công ty tư nhân đưa các trạm vũ trụ của họ lên quỹ đạo LEO và trở thành phòng thí nghiệm quỹ đạo thương mại đầu tiên trên thế giới.

Tại Hội nghị Hàng không Vũ trụ Quốc tế (IAC) lần thứ 75 tổ chức ở Ý năm ngoái, công ty công nghệ không gian Mỹ Vast Space của tỉ phú Jed McCaleb tuyên bố tham gia cuộc đua. Trong thông cáo báo chí kèm theo, Giám đốc điều hành (CEO) Max Haot cho biết mục tiêu quan trọng nhất trong thập kỷ này là giành được hợp đồng Điểm đến Thương mại LEO (CLD) của NASA và xây dựng trạm kế nhiệm ISS.

Trước mắt, công ty đang vận hành Haven-1, trạm vũ trụ thương mại đầu tiên trên thế giới đã được NASA chứng nhận và dự kiến phóng vào tháng 5-2026. Ngoài ra, Vast Space đã phát triển phiên bản lớn hơn Haven-2 và nếu giành được hợp đồng béo bở của NASA vào năm 2026, công ty tính toán mô-đun Haven-2 đầu tiên có thể đạt đến quỹ đạo LEO và đi vào hoạt động từ năm 2028.

Một công ty Mỹ khác là Axiom Space cũng đang phát triển trạm vũ trụ với sự hỗ trợ của NASA và liên doanh thương mại Pháp - Ý Thales Alenia Space. Từng sản xuất một nửa số mô-đun chịu áp suất cho ISS, Thales Alenia Space dự kiến cung cấp 2 mô-đun chịu áp suất đầu tiên cho trạm của Axiom Space, có thể đi vào hoạt động sớm nhất vào năm 2028.

Đây cũng là thời điểm dự án Starlab do công ty thám hiểm vũ trụ Mỹ Voyager Space liên doanh với tập đoàn Airbus được phóng lên quỹ đạo. Trạm này sẽ có đường kính 8m, gần gấp đôi ISS, nhưng thể tích chỉ bằng một nửa vì ISS có nhiều mô-đun. Sự tham gia của Airbus trong dự án Starlab sẽ cho phép Voyager Space cung cấp các dịch vụ cho Cơ quan Vũ trụ châu Âu (ESA) và tiếp nhận phi hành gia.

Cùng với các công ty trên, NASA trước đó đã trao 130 triệu USD cho Blue Origin, công ty của tỉ phú Jeff Bezos, và 126 triệu USD cho tập đoàn Northrop Grumman để phát triển các dự án trạm vũ trụ riêng.

Trước cuộc đua lên quỹ đạo Trái đất hiện nay, một số nhà nghiên cứu chính sách không gian cho biết thách thức chính của các công ty là duy trì khả năng cạnh tranh về giá.

Những năm gần đây, có thể nói các phương tiện phóng có thể tái sử dụng của SpaceX đã cách mạng hóa ngành không gian khi giảm chi phí vận chuyển và mở đường cho các dự án tư nhân. Thời điểm bệ phóng Starship của SpaceX đi vào hoạt động vào năm 2030, chi phí đưa 1kg vào vũ trụ dự kiến chỉ còn dưới 200 USD so với mức 60.000 USD trước đây.

Dù vậy, việc vận hành một trạm vũ trụ thương mại đòi hỏi ngân sách rất lớn trong khi vấn đề lợi nhuận lâu dài lại không chắc chắn. Phần lớn các công ty cho biết đang trông cậy vào nhu cầu từ chính phủ để tạo ra 85% doanh thu. Và trong tương lai, họ hy vọng có thể mở rộng dịch vụ cung cấp cho nhiều quốc gia, vùng lãnh thổ muốn đưa phi hành gia vào không gian để đào tạo và nghiên cứu.

MAI QUYÊN (Tổng hợp)