Trong bối cảnh Nga và Iran bị phương Tây cô lập về thương mại, chuyến tàu vận chuyển hàng hóa bằng đường sắt trên tuyến ​​Hành lang vận tải quốc tế Bắc - Nam (INSTC) kết nối 2 nước này với Ấn Ðộ hứa hẹn mở ra bước chuyển mới như là một trong những nhân tố chính làm thay đổi "cuộc chơi" thương mại toàn cầu.

Vận chuyển hàng hóa bằng đường sắt qua lãnh thổ Iran. Ảnh: MNA

Con đường tự do thương mại

Chuyến hàng vận chuyển bằng đường sắt chở theo 31 container đã chạy 3.800km từ Nga sang Kazakhstan, Turkmenistan và đến Iran hôm 6-5. Ðoàn tàu quá cảnh của Nga tiếp tục chạy thêm 1.600km tới cảng Bandar Abbas ở miền Nam, từ đây hàng sẽ được vận chuyển tới cảng Nhava Sheva của Ấn Ðộ bằng đường biển. Ðây là lần thứ 2 Nga vận chuyển hàng bằng đường sắt đến Ấn Ðộ thông qua tuyến trung chuyển trên lãnh thổ Iran theo dự án INSTC.

INSTC là sáng kiến quan trọng của Nga, Iran và Ấn Ðộ nhằm thúc đẩy hợp tác về giao thông vận tải và tăng cường kết nối với các nước Trung Á. Dự án có tổng chiều dài 7.200km trên cả đường bộ, đường biển và đường sắt. Trong đó, tuyến đường chính Tây Caspian đi qua Azerbaijan bằng đường sắt và đường bộ trong khi tuyến trung tâm đi qua Biển Caspian bằng tàu. Tuyến còn lại có lộ trình đi dọc theo bờ phía Ðông của Biển Caspian. Dựa theo 3 tuyến vận chuyển Ðông, Tây và Trung ở trên, INSTC sẽ đi vòng qua châu Âu, bắt đầu từ thành phố St Petersburg ở Nga đến các cảng ở miền Nam Iran và cuối cùng tới Mumbai ở Ấn Ðộ.

Thời điểm ký kết INSTC hồi tháng 9-2000, các bên kỳ vọng dự án sẽ là giải pháp thay thế kịp thời cho kênh đào Suez, một trong những tuyến vận chuyển quan trọng của thế giới khi chiếm khoảng 12% thương mại toàn cầu. Dự án hoàn tất giúp giảm gần một nửa chiều dài tuyến hiện tại qua Ðịa Trung Hải và Kênh đào Suez tới Nga, nhờ đó tối ưu hóa thương mại xuyên lục địa giữa những nước tham gia và các bên liên quan. Ngoài tạo điều kiện thuận lợi cho vận chuyển đường biển trực tiếp từ Nga đến Iran, INSTC có thể được xem là nỗ lực của cả 2 nhằm duy trì giao thương với nhiều quốc gia khác, giảm áp lực từ các biện pháp trừng phạt của phương Tây. Từ năm ngoái, kế hoạch được đẩy nhanh khi đụng độ bùng phát giữa Israel và phong trào vũ trang Hamas dẫn tới hàng loạt sự kiện gây bất ổn nhằm vào hoạt động vận chuyển thương mại trên Biển Ðỏ.

Phó Thủ tướng Nga Alexei Overchuk cho biết INSTC không chỉ mang lại lợi ích kinh tế thiết thực cho các bên liên quan mà còn giúp đa dạng hóa giao thông toàn cầu. Ðồng quan điểm, Ngoại trưởng Ấn Ðộ S. Jaishankar khẳng định mục tiêu phát triển INSTC là vì lợi ích của kinh tế thế giới. Trong đó, năng lực vận tải Bắc - Nam được dự đoán tăng gấp 3 lần, từ 15 triệu tấn hàng hóa hiện nay lên 41-45 triệu tấn/năm vào thời điểm 2030.

Giá trị chiến lược

Về cơ bản, tuyến hành lang phía Tây và Ðông INSTC đều đi qua Iran. Tuy nhiên, giới quan sát đánh giá chỉ một tuyến đường biển nối Nga và Ấn Ðộ qua Iran là không đủ đối với những gì Mát-xcơ-va kỳ vọng. Ðể hành lang thực sự phát huy hiệu quả, các nhà chuyên môn cho biết Ðiện Kremlin sẽ phải hoàn thành tuyến đường bộ chạy từ miền Bắc nước Nga qua Azerbaijan tới miền Bắc Iran rồi đến Vịnh Ba Tư.

Với tầm nhìn trên, Azerbaijan sẽ đóng vai trò chưa từng có trong các dự án giao thông lớn ở khu vực khi là nước duy nhất trên thế giới có chung biên giới đất liền với cả Nga và Iran. Trước đây, Azerbaijan là mắc xích quan trọng trên tuyến đường nối châu Âu với Trung Quốc qua Biển Caspian. Họ cũng là nhà cung cấp dầu và khí tự nhiên qua đường ống lớn thứ 4 cho Liên minh châu Âu (EU). Dựa vào sự tích cực khi tham gia các công đoạn xây dựng và vận hành INSTC, Azerbaijan đang cho thấy dự án này phù hợp với lộ trình chiến lược phát triển hậu cần và thương mại trong nước, hướng tới mục tiêu đưa quốc gia trở thành trung tâm vận tải và hậu cần quan trọng tại "ngã tư" của 2 hành lang xuyên lục địa, bao gồm Hành lang Trung Ðông - Tây ở trung tâm Á - Âu. Ngoài tuyến phía Tây đi qua Azerbaijan, nhánh phía Ðông của INSTC cũng kéo dài qua Kazakhstan và Turkmenistan. Tại cuộc họp 3 bên hồi tháng 4, cả 2 quốc gia Trung Á cùng với Afghanistan đã đồng ý lập nhóm công tác thực hiện các thỏa thuận đã đạt được nhằm tăng cường cơ sở hạ tầng trung chuyển cũng như vận chuyển hàng hóa từ Nga và Belarus qua Kazakhstan, Turkmenistan đến Afghanistan, Ấn Ðộ và Tây Á.

Tuyến Hành lang vận tải quốc tế Bắc - Nam và con đường qua Kênh đào Suez nhín từ Ấn Độ. Ảnh: The Hindu

Về mặt thương mại, INSTC có khả năng thay đổi cuộc sống của hàng triệu người dân trong khu vực khi vừa thuận tiện cho việc di chuyển, vừa tạo ra cơ hội trao đổi thương mại giúp giảm ảnh hưởng tiêu cực của các biện pháp trừng phạt kinh tế.

Tác động của dự án về mặt chính trị và quân sự cũng bắt đầu được thể hiện. Ðiển hình như trong cuộc chiến Ukraine, Iran được cho đã cung cấp máy bay không người lái cùng nhiều thiết bị quân sự khác cho Nga mà không bị cản trở bởi các lệnh trừng phạt. Về mặt địa chiến lược, INSTC đưa Azerbaijan và Nga xích lại gần nhau hơn bao giờ hết trong bối cảnh căng thẳng liên quan quyền kiểm soát khu vực Nagorno - Karabakh giữa Baku và nước láng giềng Armenia được phương Tây ủng hộ tiếp tục leo thang. Cảnh giác trước những thay đổi địa chính trị sâu rộng xuất phát từ dự án INSTC, Thủ tướng Armenia Nikol Pashiniyan năm ngoái đã trình bày đề xuất "Ngã tư hòa bình", vẽ ra mạng lưới đường sắt và đường bộ theo hướng Bắc - Nam và Ðông - Tây mà qua đó Armenia hy vọng sẽ mở lại biên giới với Azerbaijan và Thổ Nhĩ Kỳ. Armenia cũng tăng cường mối quan hệ với Ấn Ðộ với mong muốn New Delhi có thể cân bằng tình hình địa chính trị rạn nứt ở Nam Kavkaz, khu vực từng chứng kiến ​​chiến tranh và hiện thời đang là điểm nóng về cạnh tranh quyền lực và xung đột lãnh thổ.

MAI QUYÊN (Theo Tehran Times, Eurasian Times)