Khai thác tài nguyên nhân văn để phát triển các ngành công nghiệp văn hóa là yêu cầu tất yếu. Tuy nhiên, để di sản văn hóa giữ vững vai trò nền tảng và định hướng, góp phần phát triển kinh tế - xã hội, rất cần chiến lược dài hạn, cách làm đột phá.

Các em học sinh tham quan Di tích Đền thờ Bác Hồ ở xã Lương Tâm. Ảnh: DUY KHÔI

Gỡ “nút thắt”

Sau khi thực hiện chính quyền địa phương 2 cấp, phường Bình Thủy là một trong những địa phương có di tích được xếp hạng nhiều nhất ở TP Cần Thơ, với 6 di tích cấp quốc gia, 1 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia là Lễ hội Kỳ yên đình Bình Thủy. Phường quản lý các di sản theo phân cấp. Ông Nguyễn Việt Quân, Phó Chủ tịch UBND phường Bình Thủy, cho biết: “Từ kinh nghiệm quản lý di tích từ UBND quận Bình Thủy trước đây, việc quản lý, vận hành hiện nay thuận lợi. Địa phương đang nỗ lực tìm giải pháp phát huy giá trị di sản văn hóa gắn với du lịch”.

Tuy nhiên, việc phân cấp quản lý di tích hiện cũng nảy sinh nhiều bất cập. Đơn cử như Di tích quốc gia Trường Taberd, dù tọa lạc tại phường Sóc Trăng nhưng lại do Trung tâm Văn hóa - Thể thao và Truyền thanh phường Phú Lợi trực tiếp quản lý. Ông Lâm Thanh Hải, Giám đốc Trung tâm Văn hóa - Thể thao và Truyền thanh phường Phú Lợi, giải thích, trước đây Di tích Trường Taberd do Trung tâm Văn hóa - Thể thao và Truyền thanh TP Sóc Trăng (cũ) quản lý. Sau khi thực hiện chính quyền địa phương 2 cấp, Trung tâm Văn hóa - Thể thao và Truyền thanh phường Phú Lợi được thành lập trên cơ sở trung tâm cấp thành phố nên hiện vẫn quản lý di tích này.

Đợt khảo sát của Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tại các di tích trên địa bàn thành phố vừa qua cho thấy nhiều di tích bị hư hao như: Căn cứ Tỉnh ủy Sóc Trăng (xã Mỹ Phước), Địa điểm Mỹ - Diệm tàn sát đồng bào khi lập Khu Trù mật Vị Thanh - Hỏa Lựu (phường Vị Thanh)... Nhiều di tích chưa được cấp hoặc cấp đổi giấy Chứng nhận quyền sử dụng đất. Di tích Địa điểm Đồng Khởi Trà Teo (phường Khánh Hòa) đã được xếp hạng cấp tỉnh nhưng chưa được xây dựng di tích bia tưởng niệm.

Theo ông Nguyễn Minh Tuấn, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch TP Cần Thơ, bên cạnh quản lý, bảo vệ, phát huy giá trị di sản theo quy định của Luật Di sản văn hóa và các văn bản dưới Luật; các địa phương có phân cấp, phân quyền trong quản lý các di tích. Cụ thể, với TP Cần Thơ (cũ), Bảo tàng thành phố trực tiếp quản lý Di tích Khám lớn Cần Thơ (phường Ninh Kiều), Công an thành phố trực tiếp quản lý Di tích Trận Lê Bình (phường Cái Răng), còn lại do quận, huyện quản lý theo nguyên tắc di tích trên địa bàn nào thì địa phương đó quản lý. Với tỉnh Hậu Giang, Bảo tàng tỉnh quản lý trực tiếp 13 di tích về nhân sự, 4 di tích do cấp huyện, thành phố quản lý. Bảo tàng tỉnh Sóc Trăng quản lý Di tích Căn cứ Tỉnh ủy Sóc Trăng (xã Mỹ Phước), các di tích còn lại thuộc UBND huyện, thị xã, thành phố quản lý.

Ông Nguyễn Minh Tuấn cũng cho biết, Luật Di sản văn hóa năm 2024 có hiệu lực từ ngày 1-7-2025 quy định rất cụ thể về phân cấp quản lý di tích. Do đó, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch đang dự thảo nội dung tham mưu UBND TP Cần Thơ ban hành Quyết định phân cấp quản lý di sản văn hóa trên địa bàn thành phố, bao gồm di sản vật thể, phi vật thể và di sản tư liệu. Luật Di sản văn hóa cũng quy định về Quy hoạch bảo quản, tu bổ, phục hồi di tích; thời gian tới Sở sẽ tham mưu UBND thành phố lựa chọn đơn vị tư vấn đủ năng lực để tham gia quy hoạch bảo quản, tu bổ, phục hồi di tích lịch sử - văn hóa, danh lam thắng cảnh đã được xếp hạng.

Công tác đầu tư tu bổ, tôn tạo, phục dựng di tích lịch sử - văn hóa sẽ được quan tâm hơn nữa, bảo đảm nguyên tắc giữ gìn tối đa yếu tố gốc cấu thành di tích. Các đơn vị chuyên môn triển khai việc điều tra, sưu tầm, nghiên cứu bảo tồn các loại hình di sản văn hóa phi vật thể ở các di tích, nhất là các di sản tiêu biểu có nguy cơ mai một, bị thất truyền.

Mở lối công nghiệp văn hóa

Nhà nghiên cứu Nhâm Hùng (TP Cần Thơ) cho rằng, trong bối cảnh công nghiệp văn hóa phát triển hiện nay, di sản và tài nguyên nhân văn không thể như “nàng công chúa ngủ trong rừng” mà cần được đánh thức. Số hóa và xây dựng sản phẩm kết hợp giữa yếu tố vật thể - phi vật thể là then chốt. Bảo tồn di sản nhưng phải hội nhập, mang tính quốc tế hóa sâu rộng, phóng tầm văn hóa Cần Thơ ít nhất là hội nhập văn hóa ASEAN và xa hơn thế nữa.

Trong quá trình chuyển dịch từ nền kinh tế tri thức sang nền kinh tế sáng tạo, công nghiệp văn hóa được xem như trụ cột cho phát triển bền vững. Theo ông Nhâm Hùng, di sản văn hóa cũng cần được đặt trong dòng chảy đó, không còn trạng thái “tĩnh” mà phải “động” mở “mũi” công nghiệp văn hóa ở Cần Thơ. Nên có những mô hình không gian sáng tạo di sản văn hóa truyền thống kết hợp du lịch. Như với Di tích đình Bình Thủy, cần xây dựng vệ tinh không gian văn hóa đình làng, làng cổ, kết hợp trình diễn các loại hình di sản trong Lễ hội Kỳ yên đình Bình Thủy như diễn xướng lễ hội, hát bội, trò chơi dân gian… Hay với Di tích chùa Mahatup (chùa Dơi), việc kết hợp giới thiệu các nghi lễ, lễ hội và các loại hình di sản dân gian như nhạc Ngũ âm, Rô băm, Aday, Dù kê… tạo nên không gian văn hóa đặc trưng, hình thành sản phẩm du lịch rõ nét. “Dĩ nhiên, cần vai trò của người giỏi nghề, nhuần nhuyễn”, ông Nhâm Hùng nhấn mạnh.

Theo các chuyên gia, tại các di sản hiện nay, bên cạnh bảo tồn, tôn tạo cần gia tăng đầu tư hạ tầng du lịch và các dịch vụ tiện ích. Công nghiệp văn hóa phải đi liền với công nghệ số. Mô hình gắn mã QR được thực hiện ở hầu hết các di tích trên địa bàn thành phố. Bảo tàng TP Cần Thơ, tỉnh Sóc Trăng trước hợp nhất cũng đã ứng dụng công nghệ số trong phục vụ du khách, số hóa hiện vật, dữ liệu. Các đơn vị cũng có chiến lược quảng bá di sản qua các phương tiện truyền thông, mạng xã hội. Tuy nhiên, bấy nhiêu chưa đủ để khai thác hết tiềm năng di sản, nhất là phục vụ du lịch. Ứng dụng công nghệ 3D mapping, thực tế ảo (VR), AI trong việc tiếp cận, hình thành các sản phẩm văn hóa là xu thế tất yếu nhằm “biến di sản trở thành tài sản”.

TS Huỳnh Hải Đăng (Học viện Chính trị khu vực IV) cho rằng, cần một cách tiếp cận khoa học, tổng thể, có sự liên kết chặt chẽ trong khai thác di sản văn hóa để phát triển công nghiệp văn hóa. Liên kết được hiểu đa chiều: giữa cộng đồng nơi có di sản, doanh nghiệp và nhà quản lý; giữa di sản với di sản; giữa các địa phương có di sản. Ví như đến khu vực phường Phú Lợi, phường Sóc Trăng, du khách không chỉ tham quan 1 ngôi chùa Khmer, mà còn trải nghiệm không gian văn hóa Khmer thông qua các loại hình di sản. Các địa phương trong và ngoài TP Cần Thơ cũng có thể liên kết như vậy.

Ông Phan Đình Huê, chuyên gia du lịch, đồng tình với quan điểm liên kết và cho rằng, có khi một di sản đứng riêng thì khó làm du lịch nhưng kết hợp nhiều di sản lại tạo thành chuỗi sản phẩm hấp dẫn. Cần có chiến lược rõ ràng trong khai thác di sản để phát triển công nghiệp văn hóa và du lịch. Trong số hàng trăm di sản của TP Cần Thơ, cần xác định di sản phù hợp để khai thác; nắm bắt, lắng nghe thị hiếu của du khách, nhu cầu của thị trường chứ không thể mang đến điều mình có nhưng du khách không cần.

Ngoài ra, cần có chính sách khuyến khích sự tham gia của các doanh nghiệp du lịch đầu tư với những công trình bản sắc, xứng tầm, giữ vai trò vệ tinh trong khai thác di sản. Theo nhà nghiên cứu Nhâm Hùng, Cần Thơ thiếu những chương trình nghệ thuật quảng bá di sản đỉnh cao, thiếu những dịch vụ đi kèm tại di tích đủ sức chinh phục du khách. Do đó, nên mạnh dạn có phương thức hợp tác mới trong lĩnh vực văn hóa giữa Nhà nước và tư nhân; xây dựng cơ chế thu hút và hỗ trợ đầu tư.

***

Dư địa di sản văn hóa của TP Cần Thơ trong phát triển công nghiệp văn hóa còn rất lớn. TP Cần Thơ cùng với cả nước phấn đấu đạt mục tiêu doanh thu của các ngành công nghiệp văn hóa đóng góp 7% GDP vào năm 2030. Chiến lược dài, tầm nhìn xa, liên kết rộng, “năng lượng gốc” của di sản Cần Thơ sẽ ngày càng lan tỏa, đóng góp tích cực vào kinh tế chung của thành phố trong kỷ nguyên vươn mình của đất nước.

ĐĂNG HUỲNH