Không quá ngạc nhiên khi trong danh sách tốp 100 đặc sản quà tặng Việt Nam và tốp 100 món ăn đặc sản Việt Nam vừa được Tổ chức Kỷ lục Việt Nam công bố, lần lượt có tên dâu hạ châu và gà um dâu hạ châu Cần Thơ. Bởi từ lâu, dâu hạ châu đã trở thành “biểu tượng nhận diện” của miệt vườn Tây Đô với những vườn dâu vàng ươm trái chín, với hương vị đằm sâu thương nhớ.

Du khách tham quan vườn dâu hạ châu ở Cần Thơ Eco Resort.

Mùa này, dâu hạ châu đang chín rộ khắp các mảnh vườn ở Phong Điền. Những vườn dâu hạ châu vàng rực trái chín, đi trong vườn, chỉ cần giơ bàn tay bất kỳ từ hướng nào cũng hái được dâu ngon. Đó là trải nghiệm thú vị với nhiều du khách khi đến với Cần Thơ. Vợ chồng ông Lương Chánh Thi và bà Hồ Thị Ngọc Linh, Việt kiều Úc, về thăm quê hương đã chọn tham quan vườn dâu ở Phong Điền. Ông bà choáng ngợp trước vẻ đẹp của dâu hạ châu và càng ấn tượng khi thưởng thức loại trái này. Ông Lương Chánh Thi nói: “Dâu có vị ngọt pha vị chua nhẹ, ăn không ngán”. Tiếp lời chồng, bà Linh hào hứng: “Vào vườn dâu rồi không muốn ra, cảnh quá đẹp, đứng chỗ nào cũng có thể chụp được những bức ảnh đẹp”.

Ở Cần Thơ, dâu hạ châu trồng nhiều ở Phong Điền. Theo thống kê của ngành Nông nghiệp huyện, diện tích đất trồng dâu trên địa bàn huyện là khoảng 787ha, trong đó diện tích dâu đang cho trái khoảng 775,5ha. Bên cạnh dâu xanh, dâu bòn bon, dâu xiêm thì dâu hạ châu chiếm diện tích lớn nhất với khoảng 595ha, sản lượng giống dâu này từ 20-25 tấn/ha. Hiện có khoảng 20 vườn dâu làm du lịch, trong đó khoảng 10 điểm là thuần phục vụ tham quan dâu, số còn lại đan xen các loại trái cây khác.

Ở Phong Điền, ông Lê Quang Bảy (tự Bảy Ngữ) là một trong những lão nông trồng dâu hạ châu sớm nhất. Ông Bảy Ngữ kể, cha ông - cụ Lê Quang Dực - là người đã mang cây dâu về xứ sở này, gọi là dâu miệt dưới. Người sau đặt mỹ danh hạ châu. Hiện tại, vườn dâu nhà ông Bảy Ngữ còn những gốc dâu tuổi đời trên 60 năm tuổi, vẫn xanh tốt và ghi dấu thời gian. Ông Bảy Ngữ nói rằng, dâu hạ châu là loài cây “trẻ mãi không già”, cây càng lâu năm càng tươi tốt và cho trái nhiều hơn, ngon hơn. Như vườn dâu già của ông, có cây cho đến 700-800kg trái mỗi vụ.

Như đã nói, dâu có nhiều loại: hạ châu, xiêm, bòn bon, xanh da bảo... với những đặc điểm nhận dạng khác nhau. Trong đó, nhiều loại dâu giống dâu hạ châu nên du khách để bị lầm. Qua trò chuyện với các nhà nông huyện Phong Điền, mới biết, dâu hạ châu có màu vàng nhạt, múi khi chín sẽ trong suốt, ăn vị ngọt đằm, chua nhẹ... Dưới vỏ ngoài, bao trùm múi là màng tơ trắng. Một đặc điểm đặc trưng của dâu hạ châu là đài trái, dân gian gọi là mầu, vẫn còn khi dâu chín, thay vì những loại dâu khác thường không có hoặc rụng hết. Dù cho dâu rụng khỏi cuống trái thì mầu vẫn còn trên đầu trái dâu hạ châu. Một điểm nữa là dâu hạ châu không bị lép (trái không ruột), mà trái nhỏ hay lớn đều có ruột đều tăm tắp.

Những tri thức dân gian đó được các nhà vườn tích cóp bằng cả đời người hay truyền đời, qua bao tháng năm gắn bó với loài cây đặc sản quê hương. Và từ loại trái đã trở thành đặc sản quê hương, người Cần Thơ còn sáng tạo ra nhiều món ăn ngon để vang xa hương dâu hạ châu Phong Điền. Gà um dâu hạ châu là một món ngon như thế.

Theo anh Huỳnh Chí Vũ, đầu bếp Cần Thơ Eco Resort (quốc lộ 61C, xã Nhơn Nghĩa, huyện Phong Điền), để làm món gà um dâu hạ châu ngon, hai nguyên liệu cần thiết nhất là gà ta thả vườn và dâu - phải đúng là dâu hạ châu. Món này cũng chế biến không khác gà um nấm rơm, gà um củ hành... là mấy nhưng đặc sắc chính là ở dâu hạ châu. Dâu sau khi lột vỏ, tách múi sẽ được sên đường. Lý giải về điều này, anh Vũ nói: “Dâu hạ châu có vị ngọt, cho trực tiếp vào gà um sẽ không ngon. Dâu đem sên với đường thì sẽ có lại vị chua nhẹ vừa phải, sau đó cho vào gà hấp, dâu hòa quyện với nước sốt, thịt gà, sẽ rất ngon”.

Người mẫu Phan Lê Kim Ngọc (quận Ninh Kiều, TP Cần Thơ) tấm tắc khen ngon khi thưởng thức món ăn này. Theo chị, sự kết hợp giữa gà và dâu hạ châu là sự sáng tạo của bà con miệt vườn Phong Điền. Thịt gà dai, ngọt, kết hợp với vị ngọt đằm, chua nhẹ của dâu hạ châu, cùng với hương vị của hành, tiêu xanh... làm nên món ngon mùi nhớ. “Tôi cũng có nhiều lần thưởng thức gà um các loại nguyên liệu khác nhưng với tôi, um với dâu hạ châu là ngon nhất”, người mẫu Phan Lê Kim Ngọc nói.

Món ăn miệt vườn, từ cây trái miệt vườn đã góp phần vang xa đặc sản Cần Thơ. Như lời chị Phan Lê Kim Thư, Việt kiều Mỹ, kể: “Nhiều người miền Tây xa quê khi nhắc đến dâu hạ châu là nói đến Cần Thơ. Như tôi đây, khi kể về đặc sản của quê hương Cần Thơ mình, tôi lại nói về dâu hạ châu. Đó là niềm tự hào”. Mới hay, từ bao giờ dâu hạ châu đã trở thành món ngon mùi nhớ, là niềm tự hào của biết bao người. Hơn cả một loại trái ngon, dâu hạ châu thực sự đã trở thành “sứ giả” cho miệt vườn Cần Thơ.

Bài, ảnh: ĐĂNG HUỲNH