CHÂU LAN

Là trái ngon của thiên đường đang “lên bờ xuống ruộng”! Lễ hội xoài lần thứ hai diễn ra từ 28-4 đến 1-5-2023 tại TP Cao Lãnh, tỉnh Đồng Tháp, không chỉ minh định giá trị của loại trái ngon độc đáo này mà còn có ý nghĩa cho việc khám phá giá trị chưa được nhiều người biết đến.

Quà tặng “cắc cớ” của tạo hóa

PGS.TS Võ Công Thành, người từng nghiên cứu tính đa dạng di truyền của tập đoàn giống xoài tại vùng ĐBSCL cách đây 22 năm, nói rằng đầu tiên dùng kỹ thuật điện di DNA (CAPS-PCR) nghiên cứu Falun, Namdorkmai, Xẻng Măng, cát Vân Đen, cát Hòa Lộc để nhận diện cây lai do gốc ghép, tính biến dị protein của mỗi cá thể… về sau, các thế hệ kế tiếp đã nghiên cứu chuyên sâu và phát hiện nhiều giá trị từ trái cho tới lá xoài.

Việt Nam khoảng 114.000ha, sản lượng trên 1,5 triệu tấn (Đồng Tháp 14.000ha, sản lượng 200.000 tấn/năm). Có rất nhiều giống xoài: xoài bưởi, đu đủ, hòn và thơm thuộc loài Mangifera odorata;  xoài cát, cát chu, cát Hòa Lộc, Tượng - thuộc loài Mangifera indica. Đặc biệt, giống xoài thanh ca thuộc loài Mangifera mekongensis (Phạm Hoàng Hộ, 2000) là một loài riêng biệt so với hai loài trên. Do chưa thể khai thác thị trường ổn định, quy trình bảo quản, chế biến tốt hơn nên giá xoài “lên bờ xuống ruộng”; xoài thanh ca bị chê ỏng chê eo… thì giá trị dược tính từ chiếc lá - nhìn thấy trước mắt nhưng lại rất xa vời.

Khi xoài lọt vô nhóm trái ngon được phép nhập khẩu vào Hoa Kỳ, EU, Hàn Quốc, Trung Quốc... nhưng nguồn cung đạt “chuẩn” còn quá ít, tại Đồng Tháp có khoảng 473ha; tỉnh cấp 269 mã số vùng trồng với 8.228ha thì phần còn lại quá nhiều việc phải làm để bán trái.

Với chủ đề “Xoài Đồng Tháp - Nâng tầm vị thế”, Lễ hội xoài năm 2023, ao ước sao cho  diện tích xoài được canh tác theo hướng an toàn môi trường và người dùng thì Đồng Tháp không chỉ là nguồn cung cấp trái chín thơm tho mà sẽ được biết đến như kho dược liệu từ những vườn xoài.

Các cuộc nghiên cứu do Trường Đại học Cần Thơ thực hiện từ 2005 cho thấy, cao chiết lá xoài (Mangifera indica L.) có khả năng hạ glucose huyết, điều hòa lipid huyết và chống huyết khối - có ý nghĩa trong việc chữa bệnh đái tháo đường, chứng minh tiềm năng ức chế enzyme chuyển hóa glucose và trở thành dược liệu điều trị bệnh đái tháo đường và các biến chứng.

Trường Đại học Bách khoa - Đại học Đà Nẵng, cũng đã nghiên cứu cả độc tính cấp của lá xoài non (Mangifera indica L.) khi sử dụng liều cao. Nhóm nghiên cứu đã tiến nhanh hơn khi phát triển sản phẩm sữa yến mạch bổ sung mangiferin từ lá xoài dành cho người mắc bệnh đái tháo đường - xác định hạn sử dụng của sản phẩm - cho thấy tác dụng chống oxy hóa, điều trị bệnh tiểu đường, điều hòa hệ miễn dịch và chống ung thư.

Hiện nay, Plant Based Beverage trở thành xu hướng toàn cầu, việc sử dụng sữa có nguồn gốc thực vật, ứng dụng với yến mạch - có giá trị dinh dưỡng cao, giàu đạm, chất xơ hòa tan, chất béo không bão hòa - được đánh giá cao vì phản ứng sinh lý có lợi cho việc giảm mức cholesterol trong máu, giảm đường huyết và tăng cường “nội lực” cho đường ruột.

Mangiferin là quà tặng “cắc cớ” của tạo hóa ẩn thân trong lá xoài, việc phát triển sản phẩm sữa yến mạch bổ sung mangiferin cho người bệnh tiểu đường, không hề đơn giản vì phải tìm ra quy trình công nghệ thích hợp cho sản phẩm có chất lượng cảm quan tốt đồng thời giữ lại được hoạt tính sinh học của mangiferin sau khi xử lý nhiệt là cố gắng đáng kể góp phần đa dạng hóa các sản phẩm từ xoài, cung cấp cho người tiêu dùng một sản phẩm an toàn, tiện lợi từ các nhà nghiên cứu.

Di sản bị lãng quên

Y học cổ truyền phương Đông đã biết giá trị từ lá xoài, theo ông Hoàng Khánh Toàn, Chủ nhiệm khoa Y học cổ truyền, Bệnh viện Trung ương Quân đội 108, lá xoài không chỉ được dùng trong các bài thuốc dân gian, mà còn có rất nhiều công trình nghiên cứu cho thấy từ ngàn năm trước các nước Ấn Độ, Trung Quốc đã biết dược tính từ hoa, lá, cây xoài.

Trong dân gian, lá xoài có thể trị cao huyết áp: đàn ông 7 lá, phụ nữ 9 lá, pha như pha trà uống thay nước mỗi ngày sẽ làm giảm huyết áp và giữ cho mạch máu khỏe mạnh. Lá xoài còn được dùng để trị rối loạn acid uric dẫn đến bệnh gút (lấy một ít lá xoài và đun sôi trong nước tới khi nước có màu vàng. Uống nước mỗi ngày để chống rối loạn acid uric...). Những bài thuốc đông y thông dụng từ lá xoài tươi như hỗ trợ điều trị bệnh tiểu đường: Lấy 5 lá xoài non rửa sạch, để ráo nước rồi cắt thành sợi. Sau đó pha với 300ml nước sôi như pha trà, đậy nắp và để qua đêm. Mỗi sáng, uống hết ly nước lá xoài này, duy trì thường xuyên để có kết quả tốt nhất. Đối với các bệnh về hô hấp, lấy một ít lá xoài rửa sạch, để ráo rồi pha như trà. Để nước nguội bớt thì cho thêm chút mật ong vào là bài thuốc hiệu quả cho người bị cảm lạnh, ho, viêm phế quản, hen suyễn. Còn lá xoài phơi khô trong bóng râm, sau đó xay nhuyễn rồi cất vào lọ thủy tinh sạch, đậy kín. Hàng ngày, ngâm một ít trong nước uống, để qua đêm rồi gạn sạch cặn lấy nước trong để uống giúp đánh tan những viên sỏi (mật, thận) và thải chúng ra khỏi cơ thể. Lá xoài tươi là phương thuốc Đông y trị sỏi thận, sỏi mật, viêm đại tràng co thắt, hạ nhiệt, lợi tiểu, chống sa nội tạng, chữa phù thũng, đường hô hấp

Bị nhức tai? Kinh nghiệm dân gian là giã một vài lá xoài non, gạn lấy nước, làm nóng và thoa lên vùng tai để giảm cảm giác đau nhức. Và, khi bị nấc cục, cứ đốt một vài lá xoài và hít hương thơm của chúng sẽ hết nấc và đau họng. Trà từ lá xoài cho thêm chút mật ong vào là bài thuốc hiệu quả cho người bị cảm lạnh, ho, viêm phế quản, hen suyễn.

Không chỉ được xác định chứa vitamin A, vitamin B, vitamin C, lá xoài còn cung cấp enzyme, chất chống oxy hóa như polyphenol và terpenoids. Lá xoài chứa nhiều chất khác như tanin, flavonoid, alkaloid, triterpenoid, glycoside… (lượng flavonoid (432,86 mg QE/g) và polyphenol tổng (335,06 mg GAE/g) là rất cao, hoạt tính kháng oxy hóa của lá xoài non tỷ lệ thuận với nồng độ cao chiết. Các hợp chất như tanin, có tác dụng cầm tiêu chảy và mangiferin có tác dụng làm bền thành mạch máu…

Người hiểu tạo hóa

Tiến sĩ Mahesh D.M, chuyên gia tư vấn Nội tiết thuộc Bệnh viện Aster CMI, Bangalore, Ấn Độ, khẳng định: “Mangiferin có khả năng ức chế enzyme alpha glucosidase, giúp giảm chuyển hóa carbohydrate trong ruột và giảm mức đường huyết, có lợi cho người bệnh tiểu đường và cholesterol”. 

Để tìm ra liều lượng chính xác hơn trong chiết xuất hoạt chất từ lá xoài, các cuộc nghiên cứu còn phát hiện Mangiferin có khả năng cải thiện sản xuất insulin và phân phối glucose, giúp ổn định lượng đường trong máu.

Tại Đại học Queensland, các chuyên gia Australia đã tái xác nhận các thành phần bên trong lá xoài có tác dụng điều trị tiểu đường và cholesterol. Một số thành phần khác trong lá xoài có  tác dụng kích hoạt hoạt động của insulin, làm giảm tình trạng đề kháng insulin, giảm mỡ máu. Mangiferin (2-β-D-glucopyranosyl-1,3,6,7-tetrahydroxy-9H-xanthen-9-one) được phân lập từ trái, vỏ và hột (nhân), có một số đặc tính hỗ trợ sức khỏe như đã kể trên và điều hòa miễn dịch, chống lại các bệnh ung thư, bao gồm ung thư phổi, ruột kết, ung thư vú và ung thư tế bào thần kinh, thông qua việc ức chế biểu hiện của yếu tố hoại tử khối u, tiềm năng tổng hợp oxit nitric cảm ứng, tăng sinh và cảm ứng quá trình apoptosis.

Năm 2005, Công ty BV Pharma (TP Hồ Chí Minh) đã chiết xuất và sản xuất thành công Mangoherpin (được cấp phép lưu hành) từ lá xoài có tên khoa học là Mangifera Indica L.Anacardiaceae.

Dược phẩm Mangoherpin 5% có thành phần chính là Mangiferin, hàm lượng 500mg, sản xuất ở dạng kem bôi ngoài da, đóng gói hộp 1 tuýp 10g, được sử dụng để điều trị những dạng bệnh cấp tính và tái phát do virus Herpes như bệnh Zona, bệnh thủy đậu, Eczema caposi. Nhờ tác động hạn chế quá trình phát triển bên trong tế bào của thuốc làm vỡ sự tái tạo của virus, thuốc có khả năng hấp thu tốt qua da nhờ cơ chế ức chế hoạt động enzym elastase và enzyme collagenase, tăng tính thẩm thấu qua lớp sừng.

Năm 2015, Đề tài “Nghiên cứu kỹ thuật bào chế thuốc nhỏ mắt chứa hoạt chất Mangiferin để điều trị bệnh do virus Herpes gây ra ở mắt”  do Công ty Cổ phần Dược Trung ương Medipharco-Tenamyd thực hiện, được Sở Khoa học và Công nghệ Thừa Thiên Huế nghiệm thu chính thức. Từ đó thiết lập công thức và bào chế thuốc nhỏ mắt chứa hoạt chất Mangiferin để điều trị bệnh do virus Herpes gây ra.

Rất tiếc, quanh quất chỉ có số ít nhìn thấy giá trị dược tính từ lá xoài, đã cố gắng làm ra sản phẩm cho đời. Vách ngăn nào khiến số đông vẫn dửng dưng trước thịnh tình của tạo hóa!