Cách đây 65 năm, trong bối cảnh thế giới đang lo sợ về một cuộc đối đầu hạt nhân giữa các siêu cường, Tổng thống Pháp khi đó là Charles de Gaulle được cho là đã đặt một câu hỏi cho Tổng thống Mỹ lúc bấy giờ là John F. Kennedy trong chuyến thăm Pháp rằng liệu ông có sẵn sàng hy sinh thành phố New York để cứu thủ đô Paris hay không? Ông Kennedy dường như chưa bao giờ trực tiếp trả lời câu hỏi này. Thay vào đó, ông chỉ đáp rằng điều quan trọng là Nga tin vào điều đó.

Sự ngờ vực dai dẳng của Pháp

Đến nay, câu hỏi trên vẫn là nỗi lo, sự ngờ vực dai dẳng của đương kim Tổng thống Pháp Emmanuel Macron. Trong bài phát biểu trên truyền hình hôm 5-3, ông Macron đã đề cập đến cuộc chiến ở Ukraine, qua đó bày tỏ “lo ngại một cách chính đáng” về khởi đầu của “kỷ nguyên mới” khi người đồng cấp Mỹ Donald Trump bắt đầu nhiệm kỳ bằng việc đảo ngược chính sách của Washington về Ukraine và đẩy quan hệ lịch sử Mỹ - châu Âu đến nguy cơ đổ vỡ. Ông Trump cũng úp mở muốn rút Mỹ ra khỏi Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây dương (NATO).

Tổng thống Macron (trái) đề xuất ý tưởng bao phủ “chiếc ô hạt nhân” của Pháp khắp châu Âu sau cuộc gặp không mang lại kết quả mong đợi với Tổng thống Trump tại Nhà Trắng hôm 24-2. Ảnh: UPI

“Tôi muốn tin rằng Mỹ sẽ ở bên cạnh chúng ta nhưng chúng ta vẫn phải chuẩn bị cho trường hợp điều đó không xảy ra. Tương lai của châu Âu không nhất thiết phải được quyết định ở Washington hay Mát-xcơ-va” - Tổng thống Macron tuyên bố.

Đáng chú ý, nhà lãnh đạo xứ gà trống Gaulois cho hay ông sẽ thảo luận về khả năng mở rộng năng lực răn đe hạt nhân của Pháp cho các quốc gia khác ở châu Âu, sau khi thực hiện cuộc điện đàm với ông Friedrich Merz, người sắp trở thành tân Thủ tướng Đức, để bàn vấn đề này. “Để đáp lại lời kêu gọi mang tính lịch sử của ông Merz, tôi quyết định mở cuộc tranh luận chiến lược về bảo vệ các đồng minh lục địa châu Âu thông qua sự răn đe của chúng ta” - Tổng thống Macron nhấn mạnh. Theo ông, quyền quyết định cuối cùng về việc sử dụng vũ khí hạt nhân vẫn sẽ nằm trong tay nguyên thủ nước Pháp.

Thật ra, đề xuất của Tổng thống Macron không phải là mới, bởi ông từng đưa ra ý tưởng này từ năm 2020. Sự khác biệt là các đối tác châu Âu bây giờ quan tâm hơn tới khả năng triển khai chiếc ô hạt nhân của Pháp trong bối cảnh Mỹ muốn các đồng minh châu Âu tự lực hơn trong vấn đề an ninh.

Hơn nữa, chính quyền Pháp đã có hục hặc với Mỹ từ trước khi Tổng thống John F. Kennedy do dự cam kết đảm bảo an ninh cho Pháp. Do đó, Pháp đã phát triển vũ khí hạt nhân bằng nguồn lực của chính mình và chính thức trở thành cường quốc hạt nhân vào năm 1960. Bên cạnh lý do để đối phó với Liên Xô, mục tiêu của Pháp trong phát triển vũ khí hạt nhân là tránh phụ thuộc vào Mỹ. 

Ý tưởng có khả thi?

Hiện tại, bên cạnh Nga, Pháp và Anh là hai cường quốc hạt nhân ở châu Âu. Pháp sở hữu năng lực răn đe hạt nhân ở cả trên biển và trên không, trong đó tiêm kích Rafale và tàu ngầm hạt nhân của nước này có thể xuất kích bất cứ lúc nào theo lệnh của tổng thống. Về phần mình, khả năng răn đe hạt nhân của Anh được cung cấp bởi một hạm đội gồm 4 tàu ngầm chạy bằng năng lượng hạt nhân trang bị hệ thống tên lửa đạn đạo Trident do Lockheed Martin sản xuất. 

Theo Liên đoàn Các nhà khoa học Mỹ, Pháp và Anh lần lượt có khoảng 290 và 255 đầu đạn hạt nhân. Để tăng cường năng lực răn đe, Pháp rõ ràng có thể phối hợp với Anh. Tuy nhiên, sự khác biệt lớn là kho vũ khí của Pháp là có chủ quyền, tức là do Paris phát triển hoàn toàn trong khi Luân Đôn dựa vào kỹ thuật của Washington. Thế nên, trong khi Anh là thành viên trong nhóm lập kế hoạch hạt nhân của NATO, Pháp không phải tuân theo bất kỳ nghĩa vụ nào với NATO. Điều này mang lại cho Paris sự tự chủ để quyết định học thuyết của mình, đồng thời có thể lên tiếng thay mặt Liên minh châu Âu (EU).

Trong khi đó, Nga và Mỹ sở hữu gần 88% tổng kho vũ khí nguyên tử của thế giới, lần lượt giữ 5.500 và 5.000 đầu đạn hạt nhân. Song, giới chuyên gia cho biết việc sở hữu nhiều hay ít đầu đạn hạt nhân không quan trọng mà điều cần thiết là liệu đối thủ có tin rằng Pháp sẽ sử dụng chúng trong trường hợp căng thẳng leo thang đến mức vượt tầm kiểm soát hay không. “Một câu hỏi được đặt ra là liệu một tổng thống Pháp hay thủ tướng Anh có thực sự mạo hiểm Paris hay Luân Đôn để đổi lấy Tallinn (thủ đô Estonia) không? Đó là thách thức thực sự.” - David Blagden, giáo sư về an ninh và chiến lược quốc tế tại Đại học Exeter (Anh), đặt nghi vấn.

Theo Giáo sư Blagden, giữa Pháp và Anh, Pháp ở vị thế tốt hơn để cung cấp cho lục địa già cái gọi là “chiếc ô hạt nhân”, bởi Paris có nhiều cách triển khai vũ khí hạt nhân hơn và do đó có nhiều phương tiện hơn để thể hiện sự răn đe. Ví dụ, Pháp có thể trang bị tên lửa hạt nhân cho một số chiến đấu cơ, sau đó chúng có thể được triển khai ở các quốc gia khác nhằm gửi đi một thông điệp rõ ràng và có thể ngăn chặn bất kỳ hành động tiềm tàng nào từ Nga. 

Hiện Mỹ đã triển khai vũ khí hạt nhân tại 6 căn cứ ở 5 quốc gia NATO, gồm Đức, Hà Lan, Bỉ, Ý và Thổ Nhĩ Kỳ. Theo ông Blagden, về mặt lý thuyết không có gì có thể ngăn cản những nước này “quay xe”, chấp nhận vũ khí hạt nhân của Pháp. 

Tuy nhiên, nhiều chuyên gia khác lại không tin rằng Pháp đang ở vị thế có thể tiếp quản hệ thống phòng thủ hạt nhân của châu Âu. “Tôi nghĩ đây là một ý tưởng sai lầm nghiêm trọng. Răn đe hạt nhân là một khái niệm đáng ngờ, bởi không có chuyện một quốc gia hy sinh các thành phố của họ để cố gắng cứu những thành phố ở một quốc gia khác. Trong suốt thời Chiến tranh Lạnh, người châu Âu luôn nghi ngờ về những cam kết mà Mỹ đưa ra” - Pavel Podvig, nhà phân tích hạt nhân của Viện Nghiên cứu giải trừ quân bị của Liên Hiệp Quốc, nói với đài CBC News.

TRÍ VĂN (Tổng hợp)