* Điều tra: Anh Thy

Kỳ 2: Giảm nghèo chưa bền vững

Thời gian qua, các quận, huyện đã triển khai khá đầy đủ các chính sách trợ giúp, đẩy mạnh các biện pháp tuyên truyền, vận động, tạo điều kiện cho hộ nghèo được tiếp cận, thụ hưởng và từng bước vươn lên thoát nghèo, ổn định cuộc sống. Tuy nhiên, trên thực tế, công tác giảm nghèo của thành phố còn nhiều bất cập, chưa thật sự bền vững. Việc giúp hộ nghèo thoát nghèo hiệu quả, vững chắc rất cần sự kết hợp đồng bộ, nhịp nhàng và trách nhiệm của các cấp, các ngành chức năng...

* Còn nhiều vướng mắc

Học và làm nghề chằm nón giúp nhiều phụ nữ nghèo  xã Trường Thắng, huyện Thới Lai có thêm thu nhập, cải thiện cuộc sống.

Theo đánh giá của BCĐ CTMTQGGN thành phố, thời gian qua, số lượng hộ thoát nghèo khá cao, nhưng hầu hết mới qua chuẩn nghèo. Một bộ phận hộ nghèo ở nông thôn, nhất là đồng bào dân tộc thiểu số thu nhập còn thấp. Những năm gần đây, thiên tai, lũ lụt, dịch bệnh xảy ra thường xuyên, tập trung ở các xã nghèo, gây thiệt hại về sản xuất, tài sản, nhà ở làm cho đời sống hộ nghèo gặp rất nhiều khó khăn. Bên cạnh đó, giá cả vật tư sản xuất, hàng hóa tiêu dùng tăng nhanh, ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống hộ nghèo. Nhìn chung, thành quả giảm nghèo chưa thật sự vững chắc. Hàng năm, số hộ cận nghèo nhiều, nguy cơ tái nghèo cao. Phân tích các số liệu từng năm giai đoạn 2006-2010 cho thấy, đồng thời với kết quả hộ thoát nghèo là hộ tái nghèo và nghèo mới phát sinh mỗi năm không nhỏ. Năm 2006, toàn thành phố có 2.638 hộ thoát nghèo thì có 220 hộ tái nghèo và nghèo mới; năm 2007, thoát nghèo: 3.809 hộ, tái nghèo và nghèo mới: 1.427 hộ... và năm 2009, thoát nghèo: 4.325 hộ, tái nghèo và nghèo mới: 2.653 hộ. Đến cuối năm 2010, thành phố phấn đấu giúp thêm 2.579 hộ thoát nghèo (tỷ lệ 4,62%)...

Một số chính sách và biện pháp hỗ trợ cho hộ nghèo chưa phù hợp, chưa tạo động lực cho người nghèo vươn lên thoát nghèo. Với mức chuẩn nghèo áp dụng lâu nay so với giá cả thị trường, dịch vụ, chỉ cần hộ nghèo vừa được xét thoát nghèo hay hộ cận nghèo có người bệnh nan y, hiểm nghèo; gặp rủi ro trong làm ăn, thiên tai, dịch bệnh trong sản xuất, thiếu tư liệu sản xuất; việc làm không thường xuyên, thu nhập bấp bênh rất dễ tái nghèo. Hộ anh Đặng Văn Đỉnh và chị Lâm Thị Trúc ở khu vực Thạnh Phú, phường Thường Thạnh, quận Cái Răng hiện vẫn rất khó khăn, sau khi được xét thoát nghèo cuối năm 2009. Quanh năm, vợ chồng anh Đỉnh sống nhờ nghề làm mướn. Cách nay 9 năm, chị Trúc phải phẫu thuật khối u ở ngực để tránh di căn. 5 năm sau, anh Đỉnh phẫu thuật thận trái. Số nợ vay điều trị bệnh khá nhiều nhưng bệnh vẫn đeo đẳng. Lâu nay, con trai chị Trúc việc làm và thu nhập bấp bênh, cứ phải đôn đáo tìm việc. Chính vì vậy, nguy cơ tái nghèo rất cao. Hiện nay, anh Đỉnh và chị Trúc đều cần được khám chữa bệnh thường xuyên nhưng không có thẻ bảo hiểm y tế. Còn hộ anh Hứa Xuân Hiệp, ở ấp Thới Khánh, xã Tân Thạnh, huyện Thới Lai phải nuôi vợ và 3 con nên đời sống nhiều khó khăn. Riêng người con giữa 11 tuổi, từ nhỏ đã bị bệnh về não, không được chữa trị đến nơi đến chốn, trở nên ngớ ngẩn, khù khờ. Vợ anh Hiệp phải túc trực ở nhà chăm con và lo cơm nước cho cả nhà, không thể đi làm mướn để có thêm thu nhập. Mọi khoản chi tiêu đều chăm bẳm vào tiền công nhật bình quân 30.000 đồng. Giọng dàu dàu, anh Hiệp cho biết: “Năm nay, gia đình tôi được xét vào diện hộ nghèo, tôi mừng lắm. Như vậy các con tôi được trợ giúp để tiếp tục đến trường...”.

Hàng năm, Nhà nước đã đầu tư khoản kinh phí khá lớn cho công tác dạy nghề, tạo việc làm cho người nghèo nhưng vì nhiều lý do, chưa thật sự thu hút người nghèo theo học nghề. Từ năm 2009 đến nay, thành phố mở gần 40 lớp dạy nghề: Đan đát, may gia dụng, uốn tóc... cho trên 900 người nghèo các quận, huyện. Tuy nhiên, ngành nghề đào tạo chưa phù hợp nhu cầu, gia cảnh của người nghèo và việc tiêu thụ sản phẩm làm ra không ổn định, giá gia công sản phẩm thấp, thu nhập không cao nên số người nghèo kiên trì bám nghề và sống được với nghề không cao. Mặt khác, qua khảo sát thực tế, tỷ lệ hộ nghèo được tiếp cận nguồn vốn vay Ngân hàng Chính sách Xã hội chưa cao. Thống kê từ Ngân hàng Chính sách Xã hội TP Cần Thơ cho thấy, từ năm 2009 đến nay, có trên 2.200 hộ nghèo ở các quận, huyện được vay vốn lãi suất ưu đãi để phát triển sản xuất. Một số cán bộ hội, đoàn thể có tâm lý ngán ngại giới thiệu và cho người nghèo vay vốn, sợ khó khăn trong việc thu hồi vốn, đóng lãi định kỳ. Bên cạnh, do trình độ học vấn, tay nghề và hoàn cảnh gia đình, muốn vay vốn nhưng các hộ nghèo lại không có kế hoạch, mô hình làm ăn hiệu quả nên không được xem xét. Nếu xét cho vay thì tỷ lệ rủi ro sẽ rất cao.

Hiện nay, nguồn lực huy động cho chương trình giảm nghèo còn hạn chế, chưa đáp ứng yêu cầu của địa phương trong trợ giúp cho hộ nghèo. Các địa phương chủ yếu dựa vào kinh phí nhà nước là chính, việc huy động sự tham gia của các tổ chức và cá nhân chưa nhiều, chỉ lẻ tẻ và thường chỉ ở các quận nội ô tập trung nhiều doanh nghiệp. Nếu như các quận nội ô chiếm ưu thế trong việc huy động sự đóng góp của các tổ chức, doanh nghiệp chăm lo cho hộ nghèo, thì hầu hết các huyện đều hạn chế trong việc vận động doanh nghiệp đóng góp. Ở huyện Cờ Đỏ, tỷ lệ hộ nghèo còn khá cao (đầu năm 2009 là 12,36%, cuối năm 2009 là 11,97%). Trên địa bàn huyện rất ít doanh nghiệp hoạt động nên việc xã hội hóa công tác chăm lo cho hộ nghèo chưa thật sự phát huy hiệu quả, chưa thu hút sự quan tâm của cộng đồng. Ông Phan Thanh Tùng, Trưởng phòng LĐ-TB&XH huyện Thới Lai, nói: “Hiện nay, có quá nhiều nguồn vận động doanh nghiệp đóng góp nên công tác vận động các nguồn quỹ gặp khó khăn, chủ yếu chỉ dựa trên các chính sách, chương trình của Nhà nước để giúp đỡ hộ nghèo”.

Bên cạnh nhiều hộ nghèo chịu khó, chí thú làm ăn, tận dụng cơ hội thoát nghèo, quyết tâm đổi đời, trở thành những điển hình tiêu biểu cho công tác giảm nghèo của thành phố, vẫn còn một bộ phận hộ nghèo thụ động, ỷ lại và trông chờ các chính sách hỗ trợ của Nhà nước, mong hưởng thụ nhiều hơn là tự lực vượt khó vươn lên. Đồng thời, do trình độ học vấn hạn chế, chưa có kế hoạch tính toán làm ăn, lại không có ý thức tiết kiệm “tích thiểu thành đa” nên cái nghèo cứ lẩn quẩn, không khá lên được.

* Chú trọng giải pháp căn cơ

Thời gian qua, nhờ biết vận dụng và phát huy có hiệu quả sự quan tâm hỗ trợ của Nhà nước, sự chăm lo của xã hội và cộng đồng, nhiều hộ nghèo đã từng bước có thu nhập ổn định, cuộc sống bền vững hơn. Một điều đáng quan tâm là số hộ nghèo thoát nghèo, thu nhập ổn định thường gắn với các hội, đoàn thể, phát triển kinh tế gia đình thông qua sự hỗ trợ về nhà ở, vốn vay, mô hình làm ăn, kỹ thuật sản xuất, kinh nghiệm kinh doanh... góp phần giúp địa phương hạ thấp tỷ lệ hộ nghèo từng năm.

BCĐ CTMTQGGN các cấp tăng cường sự phối hợp chặt chẽ, đồng bộ trong thực hiện các chính sách trợ giúp hộ nghèo; đẩy mạnh vận động xã hội hóa, huy động mọi nguồn lực xã hội cho công tác giảm nghèo trong tình hình nguồn kinh phí nhà nước còn nhiều hạn chế. Chính quyền, hội, đoàn thể các địa phương tiếp tục đẩy mạnh công tác tuyên truyền vận động, giúp hộ nghèo thấy được hạn chế của sự nghèo khó, tạo mọi điều kiện thuận lợi để động viên hộ nghèo chăm lo làm ăn, biết tận dụng sự hỗ trợ của Nhà nước như một cơ hội để phát triển, làm động lực vươn lên thoát nghèo; thông qua các phương tiện thông tin đại chúng nêu các gương điển hình vận dụng sự trợ giúp của Nhà nước thoát nghèo hiệu quả, kinh tế gia đình được cải thiện, nâng lên. Bà Võ Thị Thanh Nga, Phó Giám đốc Sở LĐ-TB&XH TP Cần Thơ, cho rằng, các chính sách trợ giúp từ Trung ương đến xã, phường cần phải được thực hiện đồng bộ, hệ thống và có sự phối kết hợp chặt chẽ giữa các ngành chức năng. Ngay từ đầu năm, các quận, huyện nên có kế hoạch giúp bao nhiêu hộ thoát nghèo với các giải pháp trợ giúp cụ thể. Đồng thời, phân công cán bộ các hội, đoàn thể đang quản lý đối tượng trực tiếp theo dõi, giám sát cách làm ăn, sử dụng vốn vay đúng mục đích, hiệu quả, kịp thời giúp đỡ khi cần thiết.

Ông Huỳnh Văn Thuận, Giám đốc Chi nhánh Ngân hàng CSXH TP Cần Thơ, nói: Việc rà soát, thống kê tỷ lệ hộ nghèo, số hộ nghèo có nhu cầu vay vốn cần chính xác, thống nhất giữa các ngành hữu quan để tránh tình trạng hỗ trợ không đúng hoặc bỏ sót đối tượng. Khi đã mạnh dạn cho hộ nghèo vay vốn ưu đãi để làm ăn, các địa phương ngoài theo dõi việc sử dụng và thu hồi vốn, lãi định kỳ cần có kế hoạch cụ thể giúp người nghèo làm ăn, hỗ trợ đầu ra, tiêu thụ sản phẩm... Bà Bùi Thị Thu Cúc, Phó chủ tịch Hội Phụ nữ phường Thường Thạnh, quận Cái Răng, cho biết: “Việc ngán ngại cho hộ nghèo vay vốn của các hội, đoàn thể xuất phát từ ý nghĩ muốn bảo toàn vốn ngân hàng cũng như uy tín của đoàn thể. Theo tôi, cần đặt niềm tin vào người nghèo, mạnh dạn xét vay vốn và phân công cán bộ theo dõi việc sử dụng vốn, hướng dẫn cách làm ăn phù hợp”. Nhiều năm qua, Hội Phụ nữ phường Thường Thạnh đã khá thành công việc mạnh dạn cho nhiều chị em nghèo vay vốn và đã vượt qua nghèo khó.

Theo BCĐ CTMTQGGN TP Cần Thơ, năm 2011, cả nước áp dụng chuẩn nghèo mới. Theo đó, tỷ lệ hộ nghèo, cận nghèo của thành phố sẽ tăng nhiều lần so với hiện nay, không loại trừ số hộ thoát nghèo vài năm trở lại đây nếu không được thụ hưởng các chính sách, chương trình trợ giúp cũng như sự tiếp tay của cộng đồng... Nói như thế để thấy vai trò của các đoàn thể càng ý nghĩa hơn trong việc thường xuyên hướng dẫn cách làm ăn, tiếp tục hỗ trợ vay vốn lãi suất ưu đãi, tạo việc làm cho hộ nghèo... Hạn chế có hiệu quả tình trạng có thể phát sinh hộ nghèo mới, cũng như hộ tái nghèo. Để làm được điều đó, rất cần sự kết hợp nhịp nhàng, đồng bộ của các ngành chức năng, các cấp chính quyền, các hội, đoàn thể địa phương trong việc triển khai các chính sách trợ giúp cũng như thực thi các giải pháp giảm nghèo căn cơ và bền vững.n

Kỳ cuối: CƠ HỘI MỚI