Trong những năm 1990, Mỹ thống trị ngành viễn thám. Khi đó, xứ cờ hoa chiếm gần 90% tổng số bài báo nghiên cứu trong lĩnh vực này, trong khi Trung Quốc hầu như không có. Tuy nhiên, đến năm 2023, Trung Quốc chiếm gần một nửa tổng số bài báo nghiên cứu về viễn thám được xuất bản trên toàn cầu, trong khi Mỹ giảm còn chưa tới 10%.

Tên lửa đẩy Trường Chinh-6 mang theo vệ tinh viễn thám Dao Cảm-40 được phóng lên quỹ đạo từ Trung tâm phóng vệ tinh Thái Nguyên (Trung Quốc). Ảnh: Xinhua

Theo Giáo sư Debra Laefer, chuyên nghiên cứu lĩnh vực viễn thám tại Đại học New York, đây là một trong những thay đổi quan trọng nhất về vị thế dẫn đầu công nghệ toàn cầu. 

Báo Bưu điện Hoa Nam Buổi sáng (SCMP) của Hong Kong (Trung Quốc) cho hay, nhóm nghiên cứu do bà Laefer dẫn đầu đã phân tích những thay đổi về số lượng bài báo trong lĩnh vực nghiên cứu viễn thám ở cấp quốc gia, sau đó tổng hợp số liệu thống kê của hơn 126.000 bài báo khoa học được xuất bản trên toàn cầu trong giai đoạn 1961-2023. Theo đó, các ấn phẩm học thuật về viễn thám đã tăng theo cấp số nhân, từ chỉ hơn một chục bài mỗi năm vào những năm 1960 lên hơn 13.000 bài vào năm 2023.

Riêng với Trung Quốc, nhóm nghiên cứu nhận thấy rằng trước năm 1990, số lượng bài báo nghiên cứu của nước này trong lĩnh vực viễn thám gần như bằng 0. Đến năm 2000, nghiên cứu viễn thám của họ chiếm 4% toàn cầu, ngang bằng với Ấn Độ. Song, tỷ lệ này đã tăng vọt không lâu sau đó khi Trung Quốc dẫn đầu về nghiên cứu viễn thám, chiếm 47% tổng số bài báo nghiên cứu toàn cầu năm 2023, trong khi Mỹ giảm từ 88% trong những năm 1990 xuống chỉ còn 9%.

Nhóm nghiên cứu còn phát hiện mối tương quan mạnh mẽ giữa mức tài trợ nghiên cứu và số lượng bài báo. Theo đó, trong giai đoạn 2021-2023, các bài báo do Quỹ Khoa học Tự nhiên Quốc gia Trung Quốc tài trợ chiếm hơn 53% tổng số bài báo nghiên cứu được xuất bản trong giai đoạn này, trong khi số bài báo do các tổ chức Mỹ tài trợ chỉ chiếm 5%.

Ngoài ra, trong danh sách 10 tổ chức nghiên cứu toàn cầu hàng đầu tài trợ cho lĩnh vực viễn thám trong giai đoạn 2011-2020, các tổ chức Trung Quốc chiếm giữ 6 vị trí. Về phần mình, Mỹ chỉ có 2 tổ chức nằm trong danh sách này, gồm NASA và Quỹ Khoa học Quốc gia Mỹ (NSF).

Theo nhóm nghiên cứu, Trung Quốc cũng chiếm phần lớn trong số 43.000 bằng sáng chế về công nghệ viễn thám được nộp trên toàn thế giới trong giai đoạn 2021-2023, soán mất vị thế gần như độc quyền của Mỹ hồi đầu thế kỷ này.

Hiện Trung Quốc tiếp tục đầu tư vào các công nghệ viễn thám mới, từ trí tuệ nhân tạo, học máy đến điện toán lượng tử. Pan Jianwei, nhà quản lý học thuật và nhà vật lý lượng tử người Trung Quốc, cho biết Trung Quốc hiện có thể thực hiện các phép đo khoảng cách tuyệt đối trong không gian với độ chính xác ở cấp độ nanomét. 

Khi được hỏi liệu Mỹ có thể giành lại vị thế nghiên cứu viễn thám hàng đầu hay không, Giáo sư Laefer cho rằng sẽ khó khăn, vì Mỹ vẫn chưa phục hồi tình trạng thiếu kinh phí dành cho nghiên cứu, trừ khi có sự ưu tiên đáng kể về nguồn tài trợ của chính phủ.

Công nghệ viễn thám là ngành khoa học thu thập thông tin từ xa thông qua các kỹ thuật như quét laser, chụp ảnh siêu phổ từ các nền tảng mặt đất, trên không và cả không gian. Ngoài hỗ trợ một loạt ứng dụng quan trọng, từ lái xe tự hành đến giám sát khí hậu, công nghệ viễn thám còn giúp thu thập số liệu chính xác để làm cơ sở xây dựng các kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội.

Theo chỉ số Nature Index 2025 Science Cities mới công bố, số lượng các thành phố của Trung Quốc lọt vào danh sách 10 thành phố khoa học hàng đầu thế giới đã tăng từ 5 trong năm 2023 lên 6 trong năm 2024. Đây là lần đầu tiên Trung Quốc nắm giữ tỷ lệ đa số trong bảng xếp hạng danh giá này.

Theo Nature Index, các thành phố khoa học hàng đầu thế giới hiện nay bao gồm: Bắc Kinh, Thượng Hải (Trung Quốc), New York (Mỹ), Boston (Mỹ), Nam Kinh (Trung Quốc), Quảng Châu (Trung Quốc), Vịnh San Francisco (Mỹ), Vũ Hán (Trung Quốc), vùng đô thị Baltimore - Washington (Mỹ) và Hàng Châu (Trung Quốc).

TRÍ VĂN (Tổng hợp)