Bài, ảnh: THU SƯƠNG

Theo thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới, tình trạng vô sinh ở nước ta ngày càng gia tăng và có xu hướng trẻ hóa, với khoảng 50% cặp đôi dưới tuổi 30. Bên cạnh các nguyên nhân về tuổi tác, sức khỏe, yếu tố di truyền, thì các hành vi liên quan đến lối sống cũng ảnh hưởng đến khả năng sinh sản của các cặp vợ chồng.

Lối sống ảnh hưởng đến khả năng sinh con. Ảnh minh họa: Bác sĩ Bệnh viện Phụ sản TP Cần Thơ tư vấn cho một cặp vợ chồng.

Vô sinh được định nghĩa là khi một cặp vợ chồng chung sống với nhau, không sử dụng bất cứ biện pháp tránh thai nào nhưng trong khoảng một năm, người vợ không mang thai. Ở nước ta, tỷ lệ vô sinh của các cặp vợ chồng trong độ tuổi sinh sản khoảng 7,7%. Ước tính hiện có khoảng 1 triệu cặp vợ chồng bị vô sinh hiếm muộn. Tại Hội nghị khoa học toàn quốc năm 2022 do Hội Y học giới tính Việt Nam vừa tổ chức ở TP Cần Thơ, BS Bạch Huy Anh, Bệnh viện Bưu điện (Hà Nội) chia sẻ nhiều nguyên nhân dẫn đến vô sinh hiếm muộn.

Theo BS Bạch Huy Anh, một số hành vi, thói quen như hút thuốc lá, không kiểm soát tốt chỉ số khối cơ thể (BMI), thừa cân, béo phì, lạm dụng rượu, cà phê, ít tập thể dục thể thao và tinh thần thường xuyên căng thẳng... có thể gia tăng nguy cơ gây vô sinh, hiếm muộn. Cụ thể, đối với thuốc lá, trong khói thuốc chứa hàm lượng lớn nicotine và các chất chuyển hóa, khi vào cơ thể làm rối loạn các quá trình sinh lý, sinh hóa, gây ra nhiều bệnh lý, trong đó có tình trạng vô sinh ở nam giới. Nam giới hút thuốc có xu hướng giảm mật độ và khả năng di động của tinh trùng so với người không hút. Phụ nữ hút thuốc lá thụ động, bị phơi nhiễm với khói thuốc lá của chồng cũng làm giảm khả năng mang thai, cả có thai tự nhiên và thụ tinh trong ống nghiệm. Thai nhi và những đứa trẻ có mẹ hút thuốc lá cũng bị ảnh hưởng khả năng sinh sản sau này.  

Thừa cân hay thiếu cân đều ảnh hưởng đến sức khỏe sinh sản của cả nữ giới và nam giới. Ở nữ giới, thừa cân làm thay đổi sinh lý, rối loạn nội tiết tố và suy giảm chức năng buồng trứng. Nam giới thừa cân hoặc béo phì có thể tích tinh dịch và lượng tinh trùng giảm so với người bình thường. Béo phì làm thay đổi protein trong tinh trùng dẫn đến chức năng tinh trùng kém và vô sinh.

Ðể cải thiện sức khỏe và tổng trạng cơ thể, các chuyên gia khuyến cáo các cặp vợ chồng chủ động rèn luyện sức khỏe trước khi có ý định sinh con. Người thừa cân hay béo phì, tham gia bất kỳ hoạt động thể chất rèn luyện sức khỏe nào cũng có ý nghĩa tích cực đối với khả năng sinh sản. Tuy nhiên, cường độ và thời gian tập thể dục có thể ảnh hưởng đến khả năng sinh sản của nữ giới. Vì vậy, chị em cần lựa chọn phương pháp rèn luyện sức khỏe phù hợp với thể trạng và tập luyện đều đặn, vừa sức.

Rượu và các chất kích thích, thức uống chứa caffeine sử dụng nhiều sẽ gây hại cho cơ thể, cả về sức khỏe sinh sản. Hầu hết các nghiên cứu cho thấy, phụ nữ uống rượu mức độ nhiều khó thụ thai và bị vô sinh cao hơn so với người không uống. Sử dụng rượu trong khi mang thai hay trước mang thai có thể gây ra các khuyết tật về thể chất, hành vi và trí tuệ của trẻ. Nam giới nghiện rượu nặng thường có chức năng sinh dục bất thường, giảm sản xuất testosterone, giảm sinh tinh trùng và tăng nguy cơ bất lực. Nam giới nên hạn chế uống rượu ít nhất một tuần trước khi lấy mẫu tinh dịch cho việc thực hiện thụ tinh trong ống nghiệm. 

Các cặp vợ chồng muốn có con, bên cạnh hạn chế các yếu tố gia tăng nguy cơ hiếm muộn, việc thực hiện chế độ ăn uống lành mạnh, giàu dinh dưỡng, nhiều vitamin và khoáng chất giúp cải thiện chất lượng tinh dịch và tinh trùng. Tuy nhiên, chế độ ăn nhiều thịt chế biến sẵn, sữa nguyên chất béo, cà phê, rượu, đồ uống có đường và đồ ngọt ảnh hưởng tiêu cực đến chất lượng tinh dịch. Các cặp đôi cần giải tỏa căng thẳng, tránh phiền muộn có thể ảnh hưởng đến khả năng mang thai. Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng, stress làm tăng khả năng vô sinh và ngược lại, vô sinh, hiếm muộn làm tăng stress.

BS Huy Anh khuyến cáo, để tránh ảnh hưởng đến khả năng sinh sản, về lối sống cần chú ý: Nên cai thuốc lá đối với các cặp vợ chồng có kế hoạch mang thai tự nhiên hoặc hỗ trợ sinh sản. Các cặp vợ chồng cố gắng đạt được chỉ số cơ thể cân đối. Phụ nữ đang cố gắng mang thai, đang mang thai hay làm thụ tinh trong ống nghiệm nên tránh tất cả các loại đồ uống có cồn. Những phụ nữ dự tính mang thai nên giới hạn uống caffeine không quá hai tách cà phê mỗi ngày. Nên tập thể dục thể thao thường xuyên, nhưng không nên tập gắng sức quá 5 giờ/tuần. Tránh căng thẳng, stress khi có ý định mang thai.