(CTO) -  Việt Nam nằm trong nhóm các quốc gia có tỷ lệ người hút thuốc lá nhiều nhất thế giới, cứ 10 người đàn ông thì có hơn 4 người hút thuốc lá. Trong khi đó, các tổ chức y tế, đội ngũ y bác sĩ liên tục cảnh báo về những hệ lụy khôn lường của việc sử dụng thuốc lá đối với sức khỏe cũng như gánh nặng chi phí điều trị các bệnh liên quan đến thuốc lá. Trước thực trạng này, tăng thuế đối với thuốc lá được xem là giải pháp để kéo giảm và ngăn ngừa tỷ lệ hút thuốc lá, nhất là ở giới trẻ.

Một gói thuốc có giá dưới 10.000 đồng được mua ở tiệm tạp hóa.

* Nguy cơ bệnh tật cao ở người hút thuốc

Thuốc lá ở Việt Nam rẻ và dễ dàng mua được. Hiện có hơn 40 nhãn hàng thuốc lá trên thị trường có giá bán dưới 10.000 đồng/bao và được bày bán khắp nơi, từ tiệm tạp hóa đến quán cà phê, bến xe tàu, cửa hàng gần trường học… Ở bất kỳ đâu trong cộng đồng, có thể dễ dàng bắt gặp một người đàn ông đang hút thuốc, kể cả khu vực có bảng “Cấm hút thuốc lá”. Trên đường hay quán xá cũng có thể thấy không ít học sinh hút thuốc lá. Hơn 1 thập kỷ qua, kể từ khi có Luật phòng chống tác hại thuốc lá ra đời, ngành Y tế và các cấp, ngành đã có nhiều nỗ lực nhằm kéo giảm tỷ lệ người hút thuốc, tuy nhiên kết quả không đáng kể. Thống kê năm 2010, có 47,3% nam giới nước ta hút thuốc, đến năm 2021, tỷ lệ này giảm xuống còn 41,1%. Nhóm học sinh từ 13-15 tuổi, tỷ lệ sử dụng thuốc lá giảm từ 3,5% xuống còn 2,7%. Riêng học sinh nam, thống kê năm 2017, có khoảng 6,3% hút thuốc, đến năm 2022, còn 4%.Tuy nhiên, hiện nay tỷ lệ trẻ vị thành niên, thanh niên hút thuốc có dấu hiệu gia tăng, liên quan đến việc sử dụng các loại thuốc lá mới, trong đó có thuốc lá điện tử.

Theo ThS.BS Phan Thị Hải, Phó Giám đốc Quỹ Phòng chống tác hại của thuốc lá (Bộ Y tế), chất nicotine có trong các sản phẩm thuốc lá là nguyên nhân gây nghiện sau vài lần sử dụng. Sau 10 giây hút thuốc, nicotine tác động lên não bộ, tạo ra cảm giác sảng khoái dễ chịu. Đó là cơ chế khiến người hút thuốc muốn tiếp tục hút rồi bị nghiện và khi đã nghiện rất khó bỏ. Đồng thời với sự hưng phấn, người hút thuốc đưa vào cơ thể khoảng 7.000 chất độc, trong đó có 69 chất có khả năng gây ung thư. Thuốc lá có thể gây ra 25 nhóm bệnh, đặc biệt các nhóm bệnh liên quan đến ung thư.

Theo báo cáo của Tổ chức Y tế Thế giới cũng như Bệnh viện K, hơn 90% người bệnh ung thư phổi đều liên quan đến việc sử dụng thuốc lá. Thuốc lá cũng gây ra một số bệnh ung thư khác như ung thư vòm họng, thanh quản, thực quản và liên quan đến rất nhiều bệnh về hô hấp, tim mạch. Người tiếp xúc thụ động với khói thuốc cũng bị các căn bệnh tương tự như người hút thuốc. Những người thường xuyên sống và làm việc trong môi trường có khói thuốc nguy cơ bị ung thư phổi và các bệnh nhồi máu cơ tim hay đột quỵ cao hơn 20-30% so với những người sống trong môi trường không khói thuốc. Trẻ em tiếp xúc thường xuyên với khói thuốc bị ảnh hưởng nặng nề đến sự phát triển não bộ cũng như hệ hô hấp. Hệ lụy của thuốc lá kéo dài từ hiện tại ảnh hưởng đến sự phát triển của thế hệ thanh thiếu niên trong tương lai.

Nhiều nghiên cứu cho thấy nhiều bệnh tật nguy hiểm liên quan đến thuốc lá. Ảnh minh họa.

* Tăng thuế để giảm gánh nặng xã hội

Theo TS Vũ Hoàng Linh, giảng viên Trường Đại học Kinh tế, Đại học Quốc gia Hà Nội, chi phí cho việc hút thuốc lá bao gồm 2 loại, chi phí trực tiếp và chi phí gián tiếp. Chi phí trực tiếp trước hết là số tiền người dân mua thuốc lá, không cao. Chi phí nhiều hơn, cao hơn chính là chi phí y tế cho những căn bệnh liên quan đến thuốc lá. Việc điều trị rất tốn kém, như bệnh ung thư, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính. Ngoài ra, chi phí gián tiếp còn kể đến là tổn thất về năng suất lao động. Người hút thuốc lá có nguy cơ mắc bệnh nhiều hơn, sức khỏe suy yếu, không thể đóng góp sức lao động cho gia đình và nền kinh tế như những người khỏe mạnh khác. So sánh mối tương quan giữa sự đóng góp của thuốc lá như một ngành kinh tế với những mức tổn thất do thuốc lá gây ra cho xã hội có sự khác biệt đáng kể.

Điều tra năm 2022 của Bộ Y tế cho thấy, chi phí trực tiếp cho khám, chữa bệnh và gián tiếp cho chăm sóc người bệnh và tử vong sớm do sử dụng thuốc lá của nước ta lên tới 108.000 tỉ đồng/năm. Trong khi đó, nguồn thu của Chính phủ từ việc kinh doanh, sản xuất các sản phẩm thuốc lá chỉ khoảng 20.000 tỉ đồng/năm. Như vậy, tổn thất do việc sử dụng thuốc lá gây ra gấp 5 lần so với nguồn thu từ ngành thuốc. Nghĩa là, với 1 đồng thu ngân sách ngành thuốc lá tạo ra thì xã hội phải bỏ ra hơn 5 đồng cho việc chữa trị và khắc phục những nguyên nhân, vấn đề mà thuốc lá gây ra.

Trong bối cảnh những hệ lụy khôn lường của thuốc lá, việc tăng thuế nổi lên như một biện pháp can thiệp hiệu quả và được quốc tế công nhận để giảm thiểu tỷ lệ hút thuốc và các tác động tiêu cực liên quan. Theo Tổ chức Y tế Thế giới, thuế có vai trò 50% trong việc kiểm soát tiêu dùng thuốc lá. Kinh nghiệm được chứng thực tại nhiều quốc gia là tăng thuế sẽ giảm được tiêu thụ đồng thời ảnh hưởng tích cực đến ngân sách. Thái Lan là điển hình, sau 11 lần tăng thuế thuốc lá thì mức thu ngân sách của Nhà nước tăng gấp 4 lần mức thu từ thuốc lá.

Theo các chuyên gia, chỉ có áp dụng giải pháp thuế mới ngăn chặn được việc sử dụng thuốc lá, đặc biệt là đối tượng nhạy cảm như thanh thiếu niên, người nghèo, người có thu nhập thấp. Khi tăng thuế và tăng giá thuốc lá thật cao, những người chưa bắt đầu hút thuốc hoặc người nghèo sẽ cân nhắc tới việc có nên hút thuốc hay không. Người có thu nhập chưa cao sẽ suy nghĩ đến việc phải bỏ thuốc khi cân nhắc với chi phí dành cho nhiều nhu cầu thiết yếu khác. Người tiêu dùng sẽ băn khoăn tại sao lại bỏ nhiều tiền để mua những sản phẩm độc hại hút vào rồi lại phải bỏ ra số tiền gấp 5 lần như vậy để điều trị bệnh… Năm 2020, tỷ lệ thuế thuốc lá tại Việt Nam tính trên giá bán lẻ thuốc lá chỉ chiếm 38,8%, bằng một nửa so với khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (75%). Để cải thiện hiệu quả chính sách thuế, Tổ chức Y tế Thế giới và Bộ Y tế đề xuất bổ sung mức thuế tuyệt đối với sản phẩm thuốc lá ở mức ít nhất 5.000 đồng/bao vào năm 2026 và sau đó tăng dần để đạt thuế 15.000 đồng/bao thuốc vào năm 2030.

Thuế thuốc lá ở Việt Nam hiện rất thấp so với khuyến nghị của Tổ chức Y tế Thế giới.

TS Vũ Hoàng Linh, giảng viên Trường Đại học Kinh tế, Đại học Quốc gia Hà Nội lý giải thêm, tăng thuế thuốc lá sẽ giúp giảm đáng kể chi phí y tế, bao gồm những khoản chi bảo hiểm y tế. Nhất là nước ta đang trong bối cảnh già hóa dân số, tạo nhiều áp lực cho hệ thống y tế. Khía cạnh khác, nếu giảm tỷ lệ hút thuốc có thể tăng được năng suất lao động. Việt Nam đặt mục tiêu trở thành quốc gia có thu nhập cao từ năm 2045 nên cần có một lực lượng lao động khỏe mạnh, chất lượng giúp tăng năng suất lao động - yếu tố quyết định lâu dài cho sự tăng trưởng nền kinh tế đất nước.

THU SƯƠNG