Thủ tướng Hatoyama xin lỗi lãnh đạo DPJ và dân chúng Nhật khi thông báo quyết định từ chức. Ảnh: AFP

Ông Hatoyama nói trong nước mắt rằng: “Tôi sẽ ra đi để tạo dựng một DPJ mới. Công việc của chính phủ đã không đáp ứng được nguyện vọng của nhân dân”. Thủ tướng Hatoyama cũng cho biết ông đã đề nghị Tổng thư ký DPJ Ichiro Ozawa, kiến trúc sư cho thắng lợi của đảng này năm ngoái, từ chức.

Hai lý do chính được ông Hatoyama, 63 tuổi, đưa ra khi tuyên bố từ chức là vụ bê bối gây quỹ chính trị và vấn đề di dời căn cứ quân sự của Mỹ trên đảo Okinawa. Ngày 1-6, trước khi đưa ra quyết định, ông Hatoyama đã thảo luận với ông Ozawa, nhân vật được xem là đầy uy quyền đứng sau ông Hatoyama, và thủ lĩnh DPJ tại Thượng viện Azuma Koshiishi. Ông Ozawa đang bị dính vào vụ bê bối quỹ, vốn đã khiến 3 trong số các trợ lý hiện nay và trước đây của ông, bị xử có tội. Các công tố viên cũng đã khám xét văn phòng và thẩm vấn ông Ozawa. Trong khi đó, vấn đề căn cứ quân sự Mỹ trên đảo Okinawa luôn làm ông Hatoyama đau đầu. Khi đắc cử năm ngoái, ông Hatoyama cam kết chuyển căn cứ này khỏi Okinawa, nhưng mới đây phải rút lại lời hứa, nhượng bộ Washington để giữ căn cứ của Mỹ ở đây. Điều này đã chọc giận cư dân Okinawa và đối tác trong liên minh cầm quyền là đảng Dân chủ Xã hội, khiến tỷ lệ ủng hộ ông Hatoyama giảm mạnh từ hơn 70% xuống dưới 20%.

Ông Hatoyama rời nhiệm sở khi chỉ còn khoảng 5 tuần nữa sẽ diễn ra bầu cử Thượng viện, cuộc bầu cử mà DPJ đang nỗ lực để giành thắng lợi nhằm kiểm soát cả hai viện Quốc hội Nhật Bản, tạo điều kiện thuận lợi cho việc thông qua nhiều chương trình cải cách mà đảng này đã cam kết. Do vậy, các nhà phân tích cho rằng DPJ sẽ nhanh chóng tổ chức bầu chọn lãnh đạo mới trong vài ngày tới, và Phó Thủ tướng kiêm Bộ trưởng Tài chính Naoto Kan nhiều khả năng sẽ là người thay thế. Ông Kan, 63 tuổi, là chính khách nổi tiếng xứ Phù Tang. Ông được xem là một trong những người sáng lập DPJ từ hơn thập niên trước. Lúc còn là Bộ trưởng Y tế Nhật Bản hồi những năm 1990, Kan đã có công lớn khi phanh phui vụ bê bối các sản phẩm máu nhiễm HIV. Dù không phải là chuyên gia chính sách tài chính, nhưng ông là một trong những thành viên nội các kêu gọi sắp xếp lại hệ thống tài chính của Nhật. Ông chủ trương giữ đồng yen yếu và tăng thuế tiêu dùng. Kan từng nói rằng vấn đề nợ của Hy Lạp là “sự thức tỉnh” cho Nhật, và Tokyo phải gấp rút giảm nợ quốc gia, vốn đang ở mức gần gấp đôi GDP.

Một ứng viên hàng đầu khác cho chức thủ tướng Nhật là Bộ trưởng Giao thông Seiji Maehara, 48 tuổi. Ông Maehara không che giấu tham vọng trở thành người đứng đầu chính phủ Nhật khi công khai chỉ trích ông Hatoyama là “thiếu phẩm chất lãnh đạo” và không kiên quyết về vấn đề căn cứ quân sự của Mỹ, cũng như công kích ông Ozawa về vụ bê bối quỹ chính trị.

Ngoài ra, Ngoại trưởng Katsuya Okada cũng là nhân vật tiềm năng thay thế ông Hatoyama. Ông Okada từng thất bại trong cuộc đua trở thành lãnh đạo DPJ trước ông Hatoyama hồi năm ngoái, và là người ủng hộ mạnh mẽ việc tăng thuế tiêu dùng.

NGUYỄN HOÀNG
(Theo WSJ, AFP, Bloomberg)