Cung cấp 13% nhu cầu khoáng sản quan trọng trên thế giới, Malaysia đang nỗ lực xây dựng hệ sinh thái đất hiếm tích hợp giúp nước này chủ động hơn trong năng lực khai thác, xử lý nguyên liệu thô cần thiết để tạo ra sản phẩm giá trị cao.

Đất hiếm (REE) là nhóm gồm 17 nguyên tố kim loại đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong các ngành công nghệ hiện đại như thiết bị điện tử, xe điện, công nghệ năng lượng tái tạo và chất bán dẫn. Việc Malaysia công bố phát hiện nguồn tài nguyên đất hiếm ước tính trị giá hơn 200 tỉ USD, dựa trên nghiên cứu thăm dò năm 2024 của Bộ Khoáng sản và Khoa học Địa chất, được coi là bước tiến khi thế giới tìm cách giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc.

Nhận thức vai trò then chốt của các nguyên tố REE trong ngành vật liệu tiên tiến, Chính phủ Malaysia đã vạch ra các chiến lược dài hạn cho sự phát triển bền vững, nâng cao năng lực cạnh tranh và khả năng phục hồi. Hiện tại, nước này đang triển khai nhiều chính sách thắt chặt hơn nữa quan hệ hợp tác giữa chính quyền cấp tiểu bang và liên bang ở lĩnh vực khai thác. Củng cố hơn nữa tiềm năng chuỗi giá trị, Thủ tướng Anwar Ibrahim tháng rồi đã trình bày trước Quốc hội kế hoạch 5 năm để đẩy nhanh các công đoạn phát triển nguồn đất hiếm.

Theo kế hoạch, chính phủ phối hợp với các đối tác chiến lược nước ngoài tập trung năng lực trong nước hỗ trợ công nghệ khai thác, tinh chế và chiết tách. Những nguyên tố đất hiếm thu về được ưu tiên sử dụng tại chỗ nhằm thúc đẩy những ngành công nghiệp trung nguồn (như hợp kim, nam châm) và hạ nguồn (như nam châm vĩnh cửu cho xe điện, linh kiện điện tử). Theo dự đoán của các nhà chuyên môn, sản xuất siêu nam châm sẽ tạo ra doanh thu 3 tỉ USD vào năm 2030.

Trước tầm nhìn "từ mỏ đến nam châm" mà chính quyền Thủ tướng Ibrahim đang theo đuổi, nhà phân tích Qarrem Kassim đồng ý Malaysia đang có lợi thế và phải nắm bắt cơ hội chuyển sang hoạt động hạ nguồn mang lại giá trị cao, nhất là khi cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung vẫn tiếp diễn và thúc đẩy nhu cầu của thế giới về đa dạng chuỗi cung ứng khoáng sản quan trọng.

Tuy nhiên, triển vọng phát triển bền vững ngành công nghiệp đất hiếm Malaysia thông qua sự tham gia của địa phương vẫn rất bấp bênh. Thay vào đó, nước này phụ thuộc rất lớn vào việc tìm kiếm các đơn vị sẵn sàng chia sẻ công nghệ tiên tiến cần thiết để tách và tinh chế nguyên tố REE thành các thành phần sử dụng được, đồng thời thực thi nghiêm ngặt tiêu chuẩn về môi trường, xã hội và quản trị (ESG).

Trước nhiệm vụ khó khăn ở thời điểm cạnh tranh địa chính trị ngày càng gay gắt, Malaysia bắt đầu đa dạng hóa nguồn đầu tư bằng cách thu hút đối tác từ Nhật Bản và Hàn Quốc. Tham gia vào nỗ lực này, nhà máy vật liệu tiên tiến Lynas thuộc sở hữu công ty khai thác mỏ Lynas Rare Earths (Úc) đã ký biên bản ghi nhớ với chính quyền bang Kelantan về việc cung cấp cacbonat đất hiếm hỗn hợp (sản phẩm trung gian trong quá trình chế biến quặng đất hiếm) làm nguyên liệu đầu vào tiềm năng. Lynas cũng cam kết hợp tác với nhà sản xuất nam châm Hàn Quốc JS Link để sản xuất 3.000 tấn siêu nam châm mỗi năm tại Kuantan, thủ phủ bang Pahang.

Nhà máy vật liệu tiên tiến Lynas ở Malaysia. Ảnh: Lynas

Tọa lạc trên khu đất rộng 100ha tại thị trấn công nghiệp Gebeng, nhà máy của Lynas là cơ sở chế biến đất hiếm nặng lớn nhất bên ngoài Trung Quốc với năng lực xử lý 1.500 tấn đất hiếm nặng mỗi năm. Kể từ khi hoạt động tại Malaysia cách đây 12 năm, công ty đã đầu tư hơn 700 triệu USD và đóng góp hơn 1 tỉ USD cho nền kinh tế nước sở tại. Với tiềm lực này, những dự án tiếp theo của Lynas dự kiến dẫn đầu mô hình phát triển hệ sinh thái đất hiếm tại Malaysia.

Để đảm bảo năng lực trong phân khúc trung và hạ nguồn, quốc gia Đông Nam Á cũng đang tăng cường tìm kiếm đầu tư từ Trung Quốc cho một nhà máy chế biến và tinh luyện đất hiếm trong nước. "Chúng tôi có nguồn lực với Lynas đóng vai trò chiến lược. Nếu có thể khai thác công nghệ từ các nhà máy chế biến ở Trung Quốc, đó sẽ là một chiến thắng to lớn" - cựu Bộ trưởng Tài nguyên Thiên nhiên và Phát triển Môi trường Malaysia Nik Nazmi Nik Ahmad cho biết.

MAI QUYÊN (Theo Eastasiaforum, MIDA.gov)