Trong giai đoạn 2011-2020, khu vực kinh tế tập thể (KTTT), hợp tác xã (HTX) cả nước phát triển cả về số lượng và chất lượng, xuất hiện nhiều loại hình, mô hình kinh tế hợp tác có hiệu quả. Dù đạt nhiều thành tựu nhất định, song sự phát triển khu vực KTTT, HTX vẫn chưa tương xứng với tiềm năng. Do đó, việc đề ra Chiến lược phát triển KTTT, HTX giai đoạn 2021-2030 đang được Bộ Kế hoạch và Đầu tư (KH&ĐT) chủ trì xây dựng nhằm tiến tới đưa KTTT phát triển nhanh, hiệu quả và bền vững trong giai đoạn mới.

Hợp tác xã Tân Long (Hậu Giang) tham gia các chương trình quảng bá sản phẩm, xúc tiến thương mại tại TP Cần Thơ.

Liên kết là tất yếu

Theo Bộ KH&ÐT, trong giai đoạn từ năm 2011-2020, nhất là từ năm 2012, sau khi Luật HTX năm 2012 được Quốc hội thông qua và Bộ Chính trị ban hành Kết luận số 56-KL/TW (ngày 21-2-2013) Về tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả KTTT, khu vực KTTT, HTX đã có chuyển biến mạnh mẽ, thoát khỏi tình trạng yếu kém kéo dài của giai đoạn trước đó, đạt kết quả phát triển tích cực cả về số lượng và chất lượng.

Ước tính đến 31-12-2020 cả nước có 119.248 tổ hợp tác, tăng 12,4% so với cuối năm 2011; có 26.112 HTX, tăng 40% so với cuối năm 2011. Giai đoạn 2011-2020, số lượng HTX tăng bình quân là 3,83%/năm. Ðặc biệt, số lượng các HTX tăng mạnh hơn vào giai đoạn 2016-2020 do đây là giai đoạn Chính phủ đã chỉ đạo quyết liệt, hiệu quả, ban hành nhiều quyết sách quan trọng trong công tác chỉ đạo phát triển KTTT, HTX. Doanh thu bình quân của HTX thực hiện năm 2020 ước đạt 4,387 tỉ đồng/HTX, tăng khoảng 116% so với năm 2011. Lãi bình quân của HTX tăng từ 156 triệu đồng/HTX vào năm 2011 lên 314 triệu đồng/HTX trong năm 2020, tăng 101% so với năm 2011, tốc độ tăng trưởng bình quân tăng 8%/năm.

Nhìn chung, mô hình HTX tác động đến kinh tế của thành viên thông qua tạo việc làm, giảm chi phí, tăng giá bán, góp phần cải thiện thu nhập, xóa đói giảm nghèo, an sinh xã hội tại địa phương. Song, bên cạnh những thành tựu nhất định, khu vực KTTT, HTX phát triển vẫn còn chưa tương xứng với tiềm năng, nhiều HTX có quy mô nhỏ, phân tán, phát triển không đồng đều giữa các vùng miền. Tốc độ tăng trưởng còn thấp, tỷ lệ đóng góp vào GDP chưa đáp ứng yêu cầu; chưa xây dựng được nhiều mô hình HTX kiểu mới quy mô lớn, việc chuyển đổi từ HTX kiểu cũ sang HTX kiểu mới còn chậm...

Những tồn tại, hạn chế cùng những cơ hội và thách thức trong quá trình phát triển KTTT và HTX đã được nhận diện, phân tích tại hội thảo lấy ý kiến cho dự thảo báo cáo Chiến lược phát triển KTTT, HTX giai đoạn 2021-2030 do Bộ KH&ÐT và Tổ chức phi Chính phủ Socodevi (Canada) vừa phối hợp tổ chức tại TP Cần Thơ. Theo đó, quan điểm phát triển cho giai đoạn mới khẳng định KTTT mà nòng cốt là HTX là thành phần kinh tế quan trọng, cùng với kinh tế nhà nước ngày càng trở thành nền tảng vững chắc của nền kinh tế quốc dân, góp phần phát triển nhanh và bền vững trong thời kỳ CNH-HÐH ở nước ta. Phát triển KTTT là xu thế tất yếu trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.

Huy động mọi nguồn lực

Dự thảo Chiến lược phát triển KTTT, HTX giai đoạn 2021-2030 đề ra định hướng chung là: Khuyến khích phát triển KTTT trên các ngành nghề, lĩnh vực của nền kinh tế, trên mọi vùng lãnh thổ; mở rộng quy mô thành viên; ứng dụng khoa học công nghệ phục vụ sản xuất, kinh doanh. HTX tập trung các dịch vụ phục vụ thành viên, hình thành chuỗi giá trị từ sản xuất đến chế biến, tiêu thụ, liên kết với doanh nghiệp; bảo đảm lợi ích thành viên... Góp ý cho dự thảo Chiến lược, bà Gaby Breton, đồng Giám đốc Dự án Phát triển HTX Việt Nam, chia sẻ: Tại Canada số lượng HTX không tăng mà giảm dần thông qua quá trình tái cấu trúc, hợp nhất, sáp nhập các HTX lại để lớn mạnh hơn, sử dụng nguồn lực hiệu quả hơn. Từ đó, nguồn nhân lực, nguồn lực tài chính, cơ sở vật chất của HTX sẽ được khai thác hiệu quả hơn. Ðây được xem là những thông tin tham khảo để Bộ KH&ÐT có thể xem xét để xây dựng Chiến lược phù hợp với thực tế.

Ở định hướng phát triển KTTT theo ngành, lĩnh vực, dự thảo Chiến lược định hướng phát triển KTTT gắn với tái cơ cấu ngành Nông nghiệp và xây dựng nông thôn mới; khuyến khích HTX nông nghiệp tổ chức sản xuất gắn với sơ chế, chế biến, tiêu thụ sản phẩm cho thành viên tạo thành chuỗi giá trị khép kín. Theo ông Nguyễn Trung Vẹn, Phó Chủ tịch Liên minh HTX tỉnh Trà Vinh, đầu tư vào nông nghiệp, nông thôn hết sức rủi ro trước bối cảnh biến đổi khí hậu. Thời gian qua các HTX khó tiếp cận được nguồn vốn từ Quỹ Hỗ trợ phát triển HTX do còn nhiều thủ tục và quỹ chỉ cho vay đầu tư cơ sở hạ tầng, không giải quyết cho HTX vay vốn lưu động. Do đó, liên quan đến chính sách hỗ trợ vốn, có thể chuyển sang hỗ trợ cho HTX trả lãi suất khi đi vay các ngân hàng thương mại.

Với đề xuất khuyến khích phát triển HTX theo vùng miền, ông Phạm Thành Nhơn, Phó Giám đốc Sở KH&ÐT tỉnh An Giang, cho rằng: Ở nội dung phát triển HTX cho vùng ÐBSCL, dự thảo Chiến lược tập trung cho HTX nông nghiệp dựa vào thế mạnh của vùng là hoàn toàn đúng đắn. Song, cần quan tâm thêm loại hình HTX tín dụng là quỹ tín dụng nhân dân. Ðồng thời, với mạng lưới giao thông thủy bộ chằng chịt như ÐBSCL cần chú ý phát triển các HTX giao thông. Ðối với hệ sinh thái rừng ngập mặn, đồi núi, cảnh quan thiên nhiên quan tâm phát triển HTX về du lịch... Theo ông Nhơn, trong Chiến lược cần bổ sung Ðề án hỗ trợ đầu tư kết cấu hạ tầng cho HTX nông nghiệp, trong đó nêu rõ cơ chế lồng ghép từ Trung ương, địa phương với HTX để phát huy hiệu quả.

Thứ trưởng Bộ KH&ĐT Võ Thành Thống khẳng định: HTX là loại hình kinh tế có nhiều dư địa để phát triển và cần nhiều nguồn lực hỗ trợ, nhất là nguồn lực con người. HTX muốn phát triển tốt phải quan tâm công tác quản trị, phát triển nguồn nhân lực, đào tạo đội ngũ cán bộ quản trị HTX. Đối với các ý kiến đóng góp cho Chiến lược phát triển KTTT, HTX giai đoạn 2021-2030 sẽ được Bộ KH&ĐT ghi nhận để hoàn chỉnh dự thảo trình Chính phủ thông qua. Chiến lược sẽ là cơ sở để xây dựng các quy hoạch, kế hoạch, chính sách để sớm triển khai vào thực tiễn, đưa kinh tế hợp tác, HTX phát triển theo đúng định hướng, hiệu quả và bền vững.

Bài, ảnh: MINH HUYỀN