Theo các nhà khoa học, biến đổi khí hậu (BĐKH) ngày càng diễn biến phức tạp, hạn hán và xâm nhập mặn xảy ra khiến nhiều địa phương trong khu vực ĐBSCL đứng trước thách thức về khô hạn, xâm nhập mặn, thiếu nước ngọt sinh hoạt, sản xuất… Mùa mưa năm 2020 bắt đầu, sử dụng và khai thác hợp lý nguồn nước mưa sinh hoạt, sản xuất là việc làm thiết thực, tránh lãng phí nguồn nước sạch trong thời kỳ BĐKH...

Nguồn nước hợp vệ sinh được nhà hảo tâm hỗ trợ, đấu nối ống dẫn nước đến từng hộ gia đình ở xã Vĩnh Trinh, huyện Vĩnh Thạnh, TP Cần Thơ.

►Thiếu nước ngọt

Các chuyên gia nghiên cứu BĐKH, cho biết, tác động của BĐKH đối với khu vực ĐBSCL đã và đang đe dọa nghiêm trọng tới an toàn cấp nước cho toàn khu vực, làm cho nguồn nước bị nhiễm mặn và hạn hán kéo dài. Từ cuối tháng 5 đến đầu tháng 6-2020, ĐBSCL xuất hiện mưa nhỏ, mưa vừa tại hầu khắp các tỉnh, thành làm giảm tình hình khô hạn. Tuy nhiên, xâm nhập mặn vẫn còn xảy ra tại các cửa sông Cửu Long với ranh 4g/lít: sông Vàm Cỏ Đông xâm nhập mặn 66km, Vàm Cỏ Tây 115km, cửa Tiểu 37km, cửa Đại 38km, Hàm Luông 56km, Cổ Chiên 21km, sông Hậu 23km, sông Cái Lớn 41km…ảnh hưởng đến sinh hoạt, sản xuất trong vùng.

TP Cần Thơ, từ đầu năm 2020 đến nay chịu ảnh hưởng hạn hán, thiếu nước và xâm nhập mặn vào tháng 2. Ông Nguyễn Văn Thanh, ở xã Thạnh An, huyện Vĩnh Thạnh, cho biết: “Vào thời điểm hạn hán, xâm nhập mặn tăng cao, bà con nơi đây rất cần có nguồn nước ngọt sản xuất, nước hợp vệ sinh để sinh hoạt, ăn uống. Ở khu vực này, hằng năm đều chịu tác động bởi hạn hán, lượng nước ngọt giảm xuống thấp làm tăng chi phí bơm tát phục vụ sản xuất, do đó khi mùa mưa đến bà con dụng nguồn nước sạch cho sinh hoạt, sản xuất và dùng các biện pháp trữ nước trong kênh, mương, ao hồ”.

Hiện nay, ở ĐBSCL, một số tỉnh phía thượng lưu sử dụng nước mặt cho sản xuất, sinh hoạt; còn lại phần lớn các tỉnh (hạ lưu và ven biển) sử dụng nước ngầm sinh hoạt và sản xuất. Việc khai thác nước ngầm tiềm ẩn tác động tiêu cực: sụt lún nền đất, hạ thấp mực nước (trung bình 0,3-0,9m/năm), suy thoái chất lượng và nhiễm mặn, vượt quá khả năng an toàn. Cụ thể, ở tỉnh Cà Mau, địa phương cực nam của vùng ĐBSCL và là tỉnh duy nhất của cả nước có 3 mặt giáp biển, với hệ thống sông, kênh rạch chằng chịt hơn 10.000km và có rất nhiều cửa sông, với 87 cửa sông thông ra biển, cửa biển. Do đó, Cà Mau rất dễ bị tổn thương vì BĐKH và chịu tác động kép của BĐKH từ các hiện tượng nước biển dâng, hạn hán, thiếu nước ngọt... Hiện Cà Mau sử dụng 100% nước ngầm cho sản xuất, sinh hoạt. Do đó, địa phương đang đối mặt với tình trạng sụp lún nền đất.

UBND tỉnh Cà Mau đề xuất các bộ, ngành Trung ương cần rà soát, điều chỉnh quy hoạch sản xuất phù hợp với điều kiện sản xuất từng vùng, tiểu vùng, có tính tới tác động của BĐKH. Từ đó quy hoạch lại hệ thống thủy lợi theo hệ sinh thái nước ngọt; quy hoạch xây dựng các hồ chứa nước ngọt tại chỗ, quy hoạch đưa nước ngọt sông Hậu về Bán đảo Cà Mau và khai thác, sử dụng tiết kiệm, có hiệu quả nguồn nước này... để thích ứng với BĐKH.

Ở tỉnh Sóc Trăng, tại các huyện ven biển thiếu nước ngọt trầm trọng, người dân vừa khai thác nước ngầm cho sản xuất, vừa tận dụng nguồn nước mưa cho sinh hoạt, ăn uống...

► Tận dụng nguồn nước sạch

 TP Cần Thơ thực hiện nhiều giải pháp tận dụng nguồn nước ngọt cho sinh hoạt, sản xuất... Điển hình như Dự án “Thích ứng BĐKH thông qua phát triển đô thị bền vững - Thí điểm nghiên cứu hệ thống và môi trường nước TP Cần Thơ” do Tổ chức CSIRO và AusAID của Úc phối hợp Trường Đại học Cần Thơ, Văn phòng công tác BĐKH TP Cần Thơ, thực hiện. Dự án đã khảo sát hiện trạng hệ thống nước, quy hoạch phát triển đô thị và những tác động BĐKH lên môi trường nước thành phố; thiết lập, tập hợp các phương án chiến lược nhằm phát triển bền vững hệ thống môi trường nước có tính thích nghi với BĐKH. Trong đó, nổi bật nhất là mô hình nghiên cứu, quan trắc chất lượng nước mưa và thiết kế thiết bị loại bỏ nước mưa đầu mùa; hệ thống thu gom nước mưa và phương pháp xử lý; tính toán hiệu quả dung tích bồn chứa và đánh giá độ tin cậy; các rủi ro nhiễm bẩn do thói quen sử dụng của người dân... Qua đó, dự án xác định nước mưa là nguồn nước sạch, đảm bảo an toàn cho người dân sử dụng. Đồng thời, các cơ quan chức năng của TP Cần Thơ đánh giá nước mưa là nguồn nước thích hợp trong điều kiện thiếu nguồn nước mặt và suy kiệt nguồn nước ngầm dưới tác động của BĐKH...

Các chuyên gia Trường Đại học Cần Thơ nhận định: sự khan hiếm nước ngọt và những tình huống cực đoan sẽ xảy ra nhiều hơn với cường độ mạnh hơn trong thời gian tới. Nước ngọt không còn là nguồn tài nguyên vô hạn nữa. TP Cần Thơ và vùng ĐBSCL không nên lãng phí nguồn nước ngọt, nước mưa, phải tận dụng một cách hợp lý, khai thác, dự trữ khi cần thiết, nhất là sử dụng khi khô hạn kéo dài...

Ông Nguyễn Văn Sử, Giám đốc Sở Tài nguyên và Môi trường TP Cần Thơ, nhấn mạnh: ngoài việc vận động, tuyên truyền hộ dân tận dụng nước sạch, nước mưa cho sinh hoạt, sản xuất, thời gian tới, Sở Tài nguyên và Môi trường quản lý chặt chẽ các hoạt động cấp phép khai thác khoáng sản, sử dụng nước, xả nước thải vào nguồn nước; đánh giá khả năng tiếp nhận nước thải của nguồn nước; bảo vệ nước dưới đất... Đồng thời tiếp tục triển khai thực hiện quy hoạch thăm dò, khai thác, sử dụng, khoáng sản, tài nguyên nước đến cuối năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030 đảm bảo theo đúng quy định pháp luật hiện hành; phù hợp với quy hoạch phát triển kinh tế- xã hội của thành phố từng thời kỳ, bảo vệ môi trường, khai thác tiết kiệm, bảo vệ nguồn tài nguyên trên địa bàn… Đặc biệt, trong năm 2020, ngành tài nguyên và môi trường thành phố tăng cường thanh tra, kiểm tra và xử lý nghiêm tình trạng khai thác tài nguyên khoáng sản trái phép, đưa hoạt động cấp giấy phép khai thác tài nguyên khoáng sản, nước trên địa bàn đi vào nề nếp, tránh thất thoát lãng phí nguồn tài nguyên, hạn chế việc khai thác, sử dụng trái phép các nguồn tài nguyên gây mất an ninh trật tự và an toàn xã hội trên địa bàn TP Cần Thơ…

Bài, ảnh: HÀ VĂN