Trẻ em sinh ra trong hoàn cảnh nào cũng xứng đáng được lớn lên trong mái ấm gia đình trọn vẹn. Trong 15 năm qua, khi Luật Nuôi con nuôi có hiệu lực thi hành, hàng chục nghìn trẻ em đã được bảo vệ, được yêu thương. Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy vẫn còn những điểm nghẽn pháp lý và quản lý cần được tháo gỡ nhằm đảm bảo quyền lợi tốt nhất, lâu dài cho trẻ em.

Trẻ em được nuôi dưỡng tại Trung tâm Công tác xã hội TP Cần Thơ. Ảnh do Trung tâm Công tác xã hội TP Cần Thơ cung cấp.

Những con số biết nói

Theo Bộ Tư pháp, từ khi thực hiện Luật Nuôi con nuôi đến ngày 30-6-2025, cả nước có 39.889 trẻ em hoàn cảnh đặc biệt làm con nuôi trong nước, chiếm hơn 89,4% tổng số 44.642 trẻ em được giải quyết làm con nuôi. Luật Nuôi con nuôi giúp tạo lập khuôn khổ pháp lý thống nhất, toàn diện, quy định rõ ràng về điều kiện, hồ sơ và trình tự, thủ tục đăng ký nuôi con nuôi trong nước so với trước đây. Đa số địa phương thực hiện đúng quy định của pháp luật, công tác đăng ký nuôi con nuôi trong nước đi vào nền nếp, ổn định, dần khắc phục được những thói quen hành chính cũ trong việc giải quyết nuôi con nuôi theo pháp luật trước đây.

Công tác tập huấn, hướng dẫn nghiệp vụ về nuôi con nuôi cũng được triển khai đồng bộ, kịp thời, thực chất và hiệu quả, góp phần quan trọng vào việc nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ thực hiện pháp luật về nuôi con nuôi, bảo đảm việc đăng ký, giải quyết hồ sơ nuôi con nuôi đúng quy định, minh bạch và vì lợi ích tốt nhất của trẻ em.

Tại Cần Thơ, các cơ quan chuyên môn, nhất là Trung tâm Công tác xã hội TP Cần Thơ đã triển khai nhiều giải pháp, từ rà soát hồ sơ, tư vấn tâm lý đến phối hợp liên ngành về nuôi con nuôi. Ông Hồ Thanh Hải, Giám đốc Trung tâm Công tác xã hội TP Cần Thơ, cho biết: “Trung tâm đang trực tiếp nuôi dưỡng và chăm sóc 89 trẻ em, trong đó phần lớn là trẻ mồ côi, bị bỏ rơi, khuyết tật, có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn, không nơi nương tựa. Trong quá trình chăm sóc, Trung tâm luôn bảo đảm các em được ăn ở, sinh hoạt trong môi trường an toàn, lành mạnh; được học văn hóa, học nghề và được chăm sóc sức khỏe định kỳ; được hỗ trợ tâm lý, tư vấn giáo dục kỹ năng sống; được tham gia các hoạt động giao lưu văn hóa, thể thao, hòa nhập cộng đồng”.

Từ năm 2010 đến nay, Trung tâm đã giới thiệu thành công 96 trẻ em được nhận nuôi hợp pháp (bao gồm cả trong nước và có yếu tố nước ngoài). Hầu hết các em sau khi được nhận nuôi đều ổn định cuộc sống, hòa nhập tốt, được học tập, chăm sóc và phát triển trong môi trường gia đình ấm áp, yêu thương.

Nhiều kiến nghị

Tại hội nghị tổng kết 15 năm thi hành Luật Nuôi con nuôi do Bộ Tư pháp tổ chức vừa qua, ông Nguyễn Hữu Hiệp, Phó Chủ tịch UBND phường Hà Đông, thành phố Hà Nội, cho rằng, theo quy định, UBND cấp xã nơi cha mẹ nuôi thường trú có trách nhiệm kiểm tra, theo dõi tình hình thực hiện việc nuôi con nuôi. Tuy nhiên, có một số trường hợp cha mẹ nuôi đăng ký thường trú trên địa bàn phường nhưng lại sinh sống ở địa bàn khác, khi chuyển nơi cư trú không thông báo cho chính quyền địa phương nên khó khăn trong việc theo dõi. Mặt khác, cha mẹ nuôi thường có xu hướng giữ kín thông tin việc nuôi con nuôi nên thường không đảm bảo trách nhiệm thông báo cho UBND cấp xã nơi thường trú. Ngoài ra, chưa có văn bản hướng dẫn cụ thể về việc cải chính thông tin bị sai sót trong quyết định công nhận nuôi con nuôi/giấy chứng nhận nuôi con nuôi nên khó áp dụng trong thực tiễn.

Ông Nguyễn Văn Vũ, Phó Giám đốc Sở Tư pháp TP Hồ Chí Minh, cho biết: “Trên thực tế vẫn còn tình trạng người dân tự thỏa thuận giao nhận trẻ mà không thực hiện thủ tục đăng ký nuôi con nuôi theo quy định. Việc này ảnh hưởng quyền lợi của trẻ và gây khó khăn trong quản lý nhà nước. Theo hướng dẫn của Bộ Tư pháp, Thành phố kiên quyết không giải quyết đăng ký nuôi con nuôi đối với người đứng đầu cơ sở tôn giáo, người đã xuất gia, người cao tuổi nhận trẻ làm con nuôi, nhưng trong thực tiễn lại phát sinh nhu cầu xử lý các trường hợp này, dẫn đến khoảng trống trong áp dụng pháp luật và gây lúng túng khi tiếp nhận hồ sơ. Đối với trẻ sống tại cơ sở nuôi dưỡng, mặc dù Nghị định đã quy định rõ trách nhiệm rà soát, lập hồ sơ tìm gia đình thay thế nhưng vẫn còn cơ sở thực hiện chưa đầy đủ; trẻ không được xem xét kịp thời để tìm gia đình thay thế, kéo dài thời gian sống trong cơ sở, ảnh hưởng tâm lý và cơ hội được chăm sóc trong môi trường gia đình. Pháp luật quy định trách nhiệm nhưng chưa có chế tài xử lý hành vi không lập hoặc chậm lập hồ sơ…”.

Các địa phương và đơn vị chuyên môn kiến nghị cần hoàn thiện thể chế về nuôi con nuôi, trong đó nghiên cứu sửa đổi, bổ sung Luật Nuôi con nuôi và các văn bản hướng dẫn thi hành theo hướng hoàn thiện cơ chế xử lý các trường hợp nuôi con nuôi thực tế chưa đăng ký, đảm bảo quyền lợi chính đáng của trẻ em. Kiến nghị trong phối hợp liên ngành, cần quy định rõ quy trình, trách nhiệm phối hợp xác minh nguồn gốc, nhân thân trẻ em bị bỏ rơi, đặc biệt trong hồ sơ giới thiệu làm con nuôi nước ngoài; cần cụ thể hóa hơn các tiêu chí đánh giá điều kiện của người nhận con nuôi (kinh tế, chỗ ở) để đảm bảo tính khách quan và minh bạch trong giải quyết hồ sơ. Về đẩy mạnh chuyển đổi số và liên thông dữ liệu cần nhanh chóng kết nối, chia sẻ các cơ sở dữ liệu quốc gia (về dân cư, cư trú, lý lịch tư pháp, giấy chứng sinh điện tử). Đồng thời, cần có chính sách hợp lý hóa nguồn kinh phí để chi công tác theo dõi sau nhận nuôi và khám chuyên sâu cho trẻ có hoàn cảnh đặc biệt tại các cơ sở nuôi dưỡng, đảm bảo trẻ được đặt vào gia đình phù hợp nhất với tình trạng sức khỏe của mình.

Theo ông Nguyễn Thanh Ngọc, Thứ trưởng Bộ Tư pháp, Luật Nuôi con nuôi vẫn đang được áp dụng nên đề nghị các địa phương, đơn vị tiếp tục quán triệt và thực hiện tốt; đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin, chuẩn hóa cơ sở dữ liệu nuôi con nuôi; quan tâm đẩy mạnh tuyên truyền, phổ biến pháp luật về nuôi con nuôi để nâng cao nhận thức người dân và ý thức tuân thủ pháp luật về nuôi con nuôi. Đồng thời, tăng cường công tác kiểm tra, giám sát các trường hợp trẻ đã được nhận nuôi, tránh trường hợp trục lợi trong việc nuôi con nuôi; thiết lập cơ chế phối hợp thường xuyên giữa các bộ ngành, địa phương nhằm chia sẻ thông tin, trao đổi kinh nghiệm, thống nhất giải pháp xử lý các vướng mắc phát sinh trong thực tế. Thứ trưởng Bộ Tư pháp tin rằng, với quyết tâm của các cấp, các ngành và sự đồng hành của cộng đồng, công tác nuôi con nuôi sẽ tiếp tục được triển khai hiệu quả, bảo đảm trẻ em Việt Nam đều có mái ấm an toàn, hạnh phúc. 

PHI YẾN