Hiện nay, các tỉnh, thành phố tính toán chỉ tiêu Tổng sản phẩm trên địa bàn (GRDP) địa phương cao hơn thực tế, dẫn tới chênh lệch với số liệu Tổng sản phẩm trong nước (GDP) tính cho toàn bộ nền kinh tế. Từ thực trạng này, ngành thống kê đã và đang thực hiện Đề án "Đổi mới quy trình biên soạn số liệu GRDP" và bước đầu đạt một số kết quả khả quan.

"Thu về một mối"

Năm 2014, Thủ tướng Chính phủ giao Bộ Kế hoạch và Đầu tư xây dựng Đề án "Đổi mới quy trình biên soạn số liệu GRDP" theo hướng Tổng Cục Thống kê (Bộ Kế hoạch và Đầu tư) trực tiếp biên soạn và công bố số liệu GDP của toàn bộ nền kinh tế và số liệu GRDP của các địa phương trình Thủ tướng phê duyệt. Tháng 5-2015, Thủ tướng Chính phủ ký quyết định phê duyệt Đề án. Trong đó, đề cập 3 nội dung trọng tâm yêu cầu các Bộ, ngành và UBND tỉnh, thành phố phối hợp với Bộ Kế hoạch và Đầu tư triển khai thực hiện. Đó là: Xây dựng và chuẩn hóa đồng bộ hệ thống thông tin thống kê phục vụ biên soạn số liệu GRDP, bao gồm: thông tin từ các cuộc điều tra, tổng điều tra thống kê; từ chế độ báo cáo thống kê quốc gia và chế độ báo cáo thống kê bộ, ngành; từ hồ sơ đăng ký hành chính. Kỳ biên soạn và công bố số liệu GRDP phải phù hợp với nhu cầu sử dụng thông tin và nguồn lực ngành thống kê. Phân công trách nhiệm cụ thể của bộ, ngành và UBND cấp tỉnh trong việc triển khai thực hiện các nội dung công việc cũng như thời gian hoàn thành. Số liệu GRDP sẽ được biên soạn theo phương pháp sản xuất với các chỉ tiêu chủ yếu: tổng giá trị GRDP theo giá hiện hành và giá so sánh; cơ cấu giá trị tăng thêm theo giá hiện hành; tốc độ tăng GRDP theo giá so sánh.

GRDP chính xác sẽ giúp các địa phương đánh giá và dự  báo tình hình kinh tế - xã hội sát thực tiễn hơn.

Ông Hà Quang Tuyến, Vụ trưởng Vụ Hệ thống Tài khoản Quốc gia, cho biết: Trên cơ sở Đề án được phê duyệt, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã lên kế hoạch cụ thể những công việc phải làm, phân công đơn vị chủ trì và phối hợp, sản phẩm chính phải hoàn thành theo mốc thời gian cụ thể. Các Bộ, ngành và UBND tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương đã chủ động phối hợp với Bộ Kế hoạch và Đầu tư để triển khai các nội dung công việc được phân công. Theo Đề án, năm 2015, các địa phương tính toán, công bố và sử dụng số liệu GRDP theo quy trình hiện hành để đảm bảo tính thống nhất với các năm trước. Tuy nhiên, từ năm 2016, Bộ Kế hoạch và Đầu tư sẽ chủ trì, phối hợp với các Cục Thống kê tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương biên soạn và công bố số liệu GRDP. Bắt đầu từ năm 2017 trở đi, Bộ Kế hoạch và Đầu tư sẽ biên soạn và công bố số liệu GRDP; các Cục Thống kê tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương chịu trách nhiệm thu thập thông tin đầu vào trên địa bàn báo cáo Tổng Cục Thống kê. Việc giao Tổng cục Thống kê (Bộ Kế hoạch và Đầu tư) trực tiếp biên soạn và công bố GRDP trên địa bàn tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương sẽ là giải pháp nhằm giảm tình trạng chênh lệch ngày càng lớn giữa GDP và GRDP như hiện nay (lên đến 1,7 lần).

Phù hợp và khả thi

Sau khi Đề án được phê duyệt, Tổng Cục Thống kê đã xây dựng kế hoạch và triển khai thực hiện một số nhiệm vụ, như: tổ chức khóa chuyên đề về tài khoản quốc gia; tổ chức 4 cuộc hội thảo vùng về biên soạn số liệu GRDP; ban hành kế hoạch về tính toán số liệu chính thức GRDP năm 2011; rà soát, tính toán lại số liệu GRDP giai đoạn 2011 – 2015; tính thử nghiệm số liệu GRDP 6 tháng đầu năm 2016. Qua tính thử nghiệm số liệu GRDP 6 tháng đầu năm 2016 theo phương pháp mới bước đầu đạt kết quả khả quan. Theo đánh giá của Cục Thống kê các địa phương, Vụ chuyên ngành thống kê, việc phân công trách nhiệm cho các Vụ Thống Kê chuyên ngành và Cục Thống kê trong việc tính toán số liệu GRDP là phù hợp và khả thi. Sự phối hợp giữa các Vụ Thống kê chuyên ngành và các Cục Thống kê, Vụ Hệ thống Tài khoản quốc gia được tăng cường. Sau khi tiếp nhận thông tin từ các Vụ Thống kê Chuyên ngành, các Cục Thống kê tỉnh, thành phố, Vụ Hệ thống Tài khoản quốc gia tổ chức rà soát thông tin đầu vào, tính toán chỉ tiêu giá trị gia tăng (VA), GRDP cho các địa phương…

Theo đại diện Cục Thống kê TP Hà Nội, GRDP là chỉ tiêu quan trọng dùng để đánh giá thực trạng kinh tế - xã hội. Nếu số liệu GRDP của địa phương không chính xác, cao hoặc thấp hơn thực tế sẽ dẫn đến sự đánh giá sai thực trạng kinh tế địa phương, ảnh hưởng đến việc chỉ đạo và điều hành kinh tế - xã hội của các cấp, ngành, hạn chế tác dụng so sánh kết quả sản xuất giữa địa phương với cả nước và giữa các địa phương với nhau. Từ đó tạo ra những cơ chế, chính sách, giải pháp điều hành không phù hợp, cản trở sự phát triển. Quy trình biên soạn GRDP theo phương pháp mới có một số điểm khác biệt so với phương pháp cũ. Đó là, trước đây, trên cơ sở hướng dẫn của Tổng cục Thống kê, các địa phương tự biên soạn và công bố chỉ tiêu GRDP. Hiện nay, các địa phương cung cấp số liệu đầu vào, việc biên soạn và công bố chỉ tiêu GRDP cho các địa phương thống nhất sử dụng được tập trung đầu mối tại Tổng Cục Thống kê. Quy trình này sẽ đảm bảo việc tính toán chỉ tiêu GRDP của các địa phương chính xác, đảm bảo tính đúng, tính đủ, không bị trùng lắp số liệu giữa các địa phương. Từ đó, đáp ứng nhu cầu thông tin của các cấp lãnh đạo ở địa phương, giúp đánh giá và dự báo tình hình kinh tế - xã hội sát hơn.

Dù lần đầu tính chỉ tiêu tổng giá trị sản xuất (GO) của những ngành dịch vụ được giao nhưng Vụ Thống kê Thương mại và Dịch vụ đã có sự phối hợp với các đơn vị liên quan để khai thác số liệu đầu vào, tiếp nhận và trao đổi các nội dung liên quan. Bà Lê Minh Thủy, Vụ trưởng Vụ Thống kê Thương mại và Dịch vụ cho biết: Công tác phối hợp giữa Vụ và Phòng Thương mại của các Cục Thống kê địa phương thực hiện khá tốt. Đa số các tỉnh, thành có tinh thần phối hợp rà soát, đảm bảo thời gian quy định, đầy đủ theo mẫu báo cáo. Công tác rà soát được triển khai sau mỗi lần cập nhật số liệu chính thức từ trung ương đến địa phương. Nếu có chênh lệch, các bên sẽ tìm hiểu nguyên nhân, qua đó thống nhất số liệu. "Kết quả tính thử nghiệm GRDP 6 tháng năm 2016 theo phương pháp mới cho thấy số liệu đã giảm chênh lệch; đặc biệt là cơ bản thống nhất giữa Vụ và các Phòng Thương mại địa phương. Đây là tín hiệu khả quan", bà Lê Minh Thủy nói.

Bài, ảnh: T. Trinh

Bình luận: Cùng một nguồn thông tin, cùng phương pháp tính Tổng sản phẩm trên địa bàn (GRDP) là một chỉ tiêu kinh tế tổng hợp quan trọng, phản ánh toàn bộ kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh của tất cả các đơn vị thường trú trên địa bàn tỉnh, thành trong một thời kỳ nhất định. GRDP cũng phản ánh các mối quan hệ trong quá trình sản xuất, phân phối thu nhập, sử dụng sản phẩm hàng hóa và dịch vụ trong phạm vi một tỉnh, thành. GRDP của một địa phương còn là chỉ tiêu được dùng để đánh giá sự phát triển kinh tế theo thời gian và so sánh với toàn quốc hoặc các địa phương khác. Tuy nhiên, số liệu tính toán của các Cục Thống kê cấp tỉnh cho thấy hầu hết tốc độ tăng trưởng GRDP về số tương đối đều cao hơn nhiều so với tốc độ tăng trưởng GDP của toàn bộ nền kinh tế do Tổng cục Thống kê biên soạn. Về số tuyệt đối, tổng cộng GRDP của 63 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương lớn hơn 1,7 lần so với GDP. Việc tính toán sai lệch chỉ tiêu GRDP ảnh hưởng đến việc đánh giá tình hình, chỉ đạo và điều hành kinh tế-xã hội ở cấp tỉnh, hạn chế tác dụng so sánh kết quả sản xuất giữa các địa phương với nhau. Đồng thời làm giảm niềm tin của người sử dụng đối với thông tin thống kê nói chung, số liệu GDP và GRDP nói riêng. Từ năm 2017 trở đi, GRDP của các địa phương sẽ do Tổng Cục Thống kê biên soạn và công bố. Theo phân tích của Tổng cục Thống kê, có nhiều nguyên nhân dẫn tới chỉ tiêu GRDP thiếu chính xác. Trong đó nguyên nhân chủ yếu do nguồn thông tin đầu vào dùng để biên soạn còn hạn chế và bất cập. Để biên soạn chính xác, không chồng chéo hoặc bỏ sót về phạm vi tính GRDP, đòi hỏi đơn vị thu thập thông tin đầu vào phải là đơn vị cơ sở sản xuất thường trú với đặc điểm chỉ tham gia sản xuất ở một ngành kinh tế và hoạt động sản xuất diễn ra ở một địa phương. Áp dụng đòi hỏi này trong thu thập thông tin đối với các Cục Thống kê cấp tỉnh hoàn toàn không có tính khả thi. Vì thực tế, hoạt động sản xuất kinh doanh của các thực thể kinh tế rất đa dạng; hạch toán và chấp hành Luật Thống kê trong việc cung cấp thông tin chưa tốt. Việc tính chỉ tiêu tăng trưởng kinh tế nhiều địa phương chịu áp lực của mục tiêu phát triển kinh tế-xã hội từng giai đoạn và kế hoạch phát triển kinh tế-xã hội hàng năm do Đại hội Đảng bộ cấp tỉnh và Nghị quyết của HĐND, UBND cùng cấp đề ra. Mục tiêu tăng trưởng GRDP của địa phương không phù hợp với năng lực, nguồn lực hiện có và cao hơn nhiều so với mục tiêu tăng trưởng GDP của cả nước. Đổi mới quy trình biên soạn chỉ tiêu GRDP để khắc phục những bất cập và tồn tại nêu trên, là cơ sở để Tổng cục Thống kê thực hiện phương châm: Cùng một nguồn thông tin, cùng phương pháp tính và do một cơ quan thực hiện biên soạn GDP cho toàn bộ nền kinh tế và GRDP cho địa phương. Đó cũng là cơ sở để Tổng cục Thống kê thực hiện chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ về đổi mới biên soạn chỉ tiêu GRDP theo nguyên tắc "Đảm bảo tính thống nhất, minh bạch và sử dụng chỉ tiêu GRDP nhất quán với cả nước và từng địa phương". Đồng thời phù hợp với thông lệ quốc tế - GRDP đều do cơ quan Thống kê quốc gia tính toán và công bố. Tuy nhiên, trong quá trình triển khai thực hiện Đề án vẫn còn những hạn chế, bất cập cần khắc phục, như: một số địa phương chưa thực sự quan tâm đúng mức đến công việc rà soát; gửi báo cáo chậm so với quy định; phạm vi tính toán chưa thống nhất giữa số liệu các năm; chưa kiểm tra tính logic về tốc độ tăng giá trị sản xuất, giá trị tăng thêm; áp sai hệ số chi phí trung gian, giá và chỉ số giá Qua tính thử nghiệm của Tổng cục, vẫn còn khoảng trống về nguồn thông tin đầu vào phân theo địa phương của một số ngành, lĩnh vực. Một số ngành chưa có hoặc có số liệu không đầy đủ, gồm: kinh doanh bất động sản, nghiên cứu và phát triển, hoạt động chuyên môn khoa học và công nghệ, hoạt động hành chính và dịch vụ hỗ trợ, hoạt động thông tin và truyền thông Thông tin kỳ ước tính 6 tháng và cả năm của các tập đoàn, tổng công ty lớn hạch toán ngành, thu chi ngân sách, thuế sản phẩm phân theo địa phương vẫn còn thiếu. Thời gian tính và cung cấp số liệu tổng giá trị sản xuất (GO) và các chỉ tiêu thống kê khác liên quan của các Vụ Thống kê chuyên ngành cho Vụ Hệ thống Tài khoản quốc gia chậm, kết quả phải tính lại nhiều lần... Để thực hiện các nội dung theo lộ trình Đề án, thời gian tới, Bộ Kế hoạch và Đầu tư sẽ triển khai đồng bộ các giải pháp chủ yếu: Xây dựng và hoàn thiện phương pháp tính, hệ thống giá, chỉ số giá và hệ số chi phí trung gian. Đồng thời, bổ sung và hoàn thiện nguồn thông tin, xây dựng cơ chế cung cấp và chia sẻ thông tin thống kê giữa Bộ Kế hoạch và Đầu tư với các Bộ, ngành, tập đoàn, tổng công ty, nhất là Bộ Tài chính, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, Bảo hiểm Xã hội Việt Nam, Bộ Quốc phòng, Bộ Công an. Đào tạo nâng cao chất lượng nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu của đổi mới quy trình biên soạn GRDP. Bên cạnh đó, tăng cường ứng dụng, phát triển công nghệ thông tin, thực hiện tin học hóa trong biên soạn số liệu GRDP, đồng thời tăng cường cơ sở vật chất của Tổng cục Thống kê và thống kê các Bộ, ngành. Thực hiện công tác tuyên truyền về Luật Thống kê và các văn bản liên quan nhằm nâng cao trách nhiệm cung cấp và sử dụng thông tin thống kê. Bài, ảnh: L. Mẫn