Đốt bỏ rơm rạ sau thu hoạch lúa vừa gây lãng phí, vừa tạo ra khói bụi và các loại khí thải gây tác động xấu tới môi trường. Để nâng cao chuỗi giá trị lúa gạo, gia tăng thu nhập cho nông dân, giảm phát thải khí nhà kính, ngành Nông nghiệp và Môi trường (NN&MT) TP Cần Thơ đã và đang tích cực hướng dẫn, hỗ trợ nông dân trong quản lý, khai thác hiệu quả rơm rạ, đặc biệt là phát triển mô hình kinh tế tuần hoàn từ rơm. Qua đó, góp phần thực hiện tốt Đề án phát triển bền vững một triệu héc-ta chuyên canh lúa chất lượng cao (CLC), phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng ĐBSCL đến năm 2030 (Đề án một triệu héc-ta lúa).

Thu hoạch nấm rơm tại HTX Tiến Thuận.

Nâng cao thu nhập

Quản lý, sử dụng rơm rạ theo hướng tuần hoàn là giải pháp hiệu quả nhằm giảm phát thải khí nhà kính và giúp nâng cao chuỗi giá trị lúa gạo, gia tăng thu nhập cho nông dân. Với sự hỗ trợ tích cực từ ngành chức năng, nhất là từ các cơ quan chuyên môn thuộc Sở NN&MT TP Cần Thơ và các đơn vị có liên quan, nông dân tại nhiều địa phương trên địa bàn TP Cần Thơ đã hạn chế đốt bỏ rơm rạ trên đồng. Nguồn rơm rạ trong quá trình sản xuất lúa phần lớn được bà con thu gom để bán hoặc trồng nấm rơm và các hoạt động sản xuất khác để gia tăng thu nhập. Hiện nông dân tại nhiều hợp tác xã (HTX) trồng lúa và các mô hình canh tác lúa CLC, phát thải thấp tham gia Đề án một triệu héc-ta lúa ở Cần Thơ đã phát triển được nhiều mô hình kinh tế tuần hoàn từ rơm. 

Theo bà Phạm Thị Minh Hiếu, Chi cục trưởng Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, Sở NN&MT TP Cần Thơ, thời gian qua Chi cục đã phối hợp với các cơ quan chuyên môn thuộc Bộ NN&MT, Viện Nghiên cứu lúa gạo Quốc tế (IRRI) và các đơn vị có liên quan triển khai nhiều hoạt động giúp nông dân đẩy mạnh cơ giới hóa khâu thu gom rơm. Hướng dẫn nông dân quản lý, khai thác rơm rạ để phát huy tối đa giá trị và giảm phát thải khí nhà kính. Đến nay, nhiều HTX có thể tạo vòng quay sử dụng rơm theo hướng tuần hoàn bằng cách dùng rơm trồng nấm rồi tiếp tục tái sử dụng rơm để sản xuất phân bón hữu cơ phục vụ lại cho cây trồng. Điển hình như HTX Nông trại xanh (New Green Farm) ở phường Thới Long, HTX Nông nghiệp và dịch vụ Tiến Thuận ở xã Thạnh Quới…

Nhờ biết cách khai thác và sử dụng hiệu quả rơm rạ mà nhiều hộ dân trồng lúa có điều điều gia tăng thu nhập so với sản xuất lúa đơn thuần. Ông Nguyễn Cao Khải, Giám đốc HTX Tiến Thuận, cho biết: “Trước đây, sau các vụ thu hoạch lúa, nhiều nông dân chỉ muốn đốt bỏ ngay rơm rạ để thuận lợi cho sản xuất vụ lúa mới. Tuy nhiên, hiện nay bà con không còn đốt bỏ rơm nữa vì đã nhận ra “đốt rơm tức là đốt tiền”. Từ năm 2024 đến nay, khi tham gia mô hình sản xuất lúa CLC, phát thải thấp, được cơ quan chức năng hỗ trợ, hướng dẫn thực hiện mô hình kinh tế tuần hoàn từ rơm, nhiều nông dân tại HTX đã biết cách tận dụng rơm để trồng nấm rơm. Giá thể rơm thải ra từ trồng nấm tiếp tục được dùng ủ trộn làm phân bón hữu cơ bón cho cây trồng, qua đó nông dân có thể tăng thêm thu nhập từ 2-6 triệu đồng/ha/vụ”.

Thúc đẩy nhân rộng mô hình

Nhằm thúc đẩy nhân rộng và lan tỏa mô hình kinh tế tuần hoàn từ rơm, Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật thành phố phối hợp IRRI, Hiệp hội ngành hàng lúa gạo Việt Nam và Trường Nông nghiệp - Ðại học Cần Thơ tổ chức “Ngày hội nông dân trồng nấm” tại HTX Tiến Thuận ở xã Thạnh Quới. Tại ngày hội này, nông dân đến từ nhiều xã, phường trên địa bàn TP Cần Thơ đã được cập nhật, cung cấp các thông tin, kiến thức hữu ích trong việc sử dụng rơm rạ phát triển trồng nấm rơm và sản xuất phân bón hữu cơ. Ðồng thời, được tham quan thực tế mô hình trồng nấm rơm trong nhà, trồng nấm rơm ngoài trời và xem trình diễn áp dụng cơ giới hóa trong sản xuất phân bón hữu cơ từ rơm tại HTX Tiến Thuận. Nông dân được gặp gỡ, trao đổi với các chuyên gia và những những người có kinh nghiệm trồng nấm rơm và làm phân bón hữu cơ, qua đó có điều kiện nắm rõ thêm kiến thức, kỹ thuật để vận dụng hiệu quả, phù hợp với điều kiện sản xuất của mình.

Anh Trần Văn Diệp, nông dân ở xã Xà Phiên, TP Cần Thơ, cho biết: “Đến với ngày hội nông dân trồng nấm, tôi không chỉ có thêm nhiều thông tin, kiến thức bổ ích về khai thác, sử dụng hiệu quả rơm rạ theo hướng nông nghiệp tuần hoàn, mà còn hiểu rõ thêm về việc phát triển sản xuất lúa CLC, phát thải thấp theo Đề án một triệu héc-ta lúa. Thời gian qua, tôi đã tận dụng rơm để chất nấm có thêm thu nhập khá tốt. Tuy nhiên, nguồn giá thể rơm thải ra từ quá trình trồng nấm rơm tôi còn bỏ phí. Tới đây tôi sẽ tận dụng giá thể này để làm phân bón hữu cơ dùng cho cây trồng hoặc bán để tăng thêm thu nhập”.

Theo bà Nguyễn Thị Giang, Phó Giám đốc Sở NN&MT TP Cần Thơ, việc tận dụng rơm rạ sau thu hoạch lúa làm nguyên liệu sản xuất nấm rơm và phân bón hữu cơ là giải pháp thiết thực, góp phần gia tăng chuỗi giá trị lúa gạo bền vững. Thông qua ngày hội, ngành NN&MT thành phố có điều kiện quảng bá, nhân rộng mô hình đến toàn vùng canh tác lúa CLC và phát thải thấp tại TP Cần Thơ theo Đề án một triệu héc-ta lúa. Cùng với các tỉnh vùng ĐBSCL, TP Cần Thơ đã và đang tích cực tham gia thực hiện Đề án một triệu héc-ta lúa. Đến năm 2030, diện tích thực hiện Đề án 1 triệu héc-ta lúa tại TP Cần Thơ sẽ đạt 170.000ha; diện tích triển khai năm 2025 là 104.500ha.

Thời gian qua, trên địa bàn thành phố đã triển khai 12 mô hình thí điểm thực hiện Đề án một triệu héc-ta lúa, với quy mô 50ha/mô hình. Kết quả cho thấy, các mô hình đạt hiệu quả về năng suất, chất lượng, lợi nhuận tăng ít nhất 20% so với diện tích sản xuất ngoài mô hình. Thực hiện mô hình kinh tế tuần hoàn từ rơm, nông dân có thể tăng thêm thu nhập lên đến 33 triệu đồng/ha/năm.

Cùng với sản lượng lúa mỗi năm khá lớn, khoảng 24 triệu tấn, vùng ĐBSCL cũng có lượng rơm rạ tương đương. Đây là nguồn nguyên liệu dồi dào giúp nông dân có thể gia tăng thu nhập. Theo ông Lê Thanh Tùng, Phó Chủ tịch Thường trực kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội ngành hàng lúa gạo Việt Nam, để gia tăng thu nhập, nông dân cần chú ý giảm chi phí sản xuất và đa dạng thêm các nguồn thu nhập. Tận dụng nguồn lao động nhàn rỗi và phụ phẩm rơm rạ từ sản xuất lúa để trồng nấm rơm và làm phân bón hữu cơ… Thực hiện tốt Đề án một triệu héc-ta lúa, nâng cao chất lượng và đảm bảo an toàn cho sản phẩm lúa gạo gắn với việc giảm phát thải để bán được giá cao, cạnh tranh tốt với các quốc gia xuất khẩu gạo.

Bài, ảnh: KHÁNH TRUNG