Liên Hiệp Quốc (LHQ) đã khôi phục lệnh trừng phạt đối với Iran liên quan chương trình hạt nhân của Tehran, gây thêm khó khăn cho nước Cộng hòa Hồi giáo trong khi người dân ngày càng lo ngại về tương lai.

Người dân Iran mua sắm tại khu chợ ở trung tâm thủ đô Tehran ngày 27-9. Ảnh: Reuters

Iran chấm dứt hợp tác với IAEA

Sau khi những nỗ lực ngoại giao phút chót tại LHQ thất bại, các lệnh trừng phạt đối với Iran đã có hiệu lực từ ngày 28-9. Lệnh trừng phạt sẽ một lần nữa đóng băng tài sản của Iran ở nước ngoài, ngăn chặn các giao dịch vũ khí và cấm nước này tiếp cận công nghệ để phát triển chương trình tên lửa đạn đạo, bên cạnh nhiều biện pháp khác.

Đòn trừng phạt này được thực hiện thông qua cơ chế “phục hồi” (snapback), vốn cho phép các nước ký kết yêu cầu Hội đồng Bảo an LHQ khôi phục toàn bộ các lệnh trừng phạt đã được dỡ bỏ nếu có bằng chứng Tehran vi phạm thỏa thuận hạt nhân năm 2015 giữa Iran và nhóm P5+1 (Mỹ, Anh, Pháp, Nga, Trung Quốc và Đức).

Cuối tháng trước, Anh, Pháp và Đức, được gọi chung là E3, đã kích hoạt cơ chế này vì Iran tiếp tục cản trở hoạt động giám sát chương trình hạt nhân và bế tắc trong các cuộc đàm phán với Mỹ.

Iran đã rút khỏi chương trình giám sát của Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) sau cuộc chiến 12 ngày với Israel hồi tháng 6, sự kiện mà Mỹ cũng tham gia oanh tạc các cơ sở hạt nhân của Tehran. Trong khi đó, Iran vẫn duy trì một kho dự trữ uranium được làm giàu lên đến 60%, được cho là đủ để chế tạo một số quả bom nguyên tử nếu Tehran quyết định nhanh chóng tiến tới vũ khí hóa từ độ tinh khiết này. 90% là mức cần thiết để chế tạo vũ khí hủy diệt hàng loạt, mặc dù Iran đến nay vẫn khẳng định chỉ phát triển chương trình hạt nhân phục vụ mục đích dân sự.

Mỹ nhấn mạnh ngoại giao vẫn là một lựa chọn cho Iran. Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio kêu gọi nước này “chấp nhận những cuộc đàm phán trực tiếp” về chương trình hạt nhân. Tuần trước, lãnh tụ tối cao Iran Ali Khamenei đã loại trừ mọi cuộc đàm phán với Mỹ.

Ngoại trưởng Iran Seyed Abbas Araghchi cũng tuyên bố thỏa thuận hợp tác giữa nước này và IAEA sẽ bị hủy bỏ nếu các lệnh trừng phạt của LHQ được tái áp đặt. Iran và IAEA đã đạt được thỏa thuận hôm 9-9 về việc nối lại các hoạt động thanh sát hạt nhân, vốn bị đình trệ sau khi Israel và Mỹ tấn công các cơ sở hạt nhân trọng yếu của Iran. 

Khó khăn chồng chất

Cơ chế “phục hồi” được kích hoạt trong bối cảnh nền kinh tế Iran đang chênh vênh. Đồng nội tệ rial đang ở mức thấp nhất mọi thời đại, tăng sức ép lên giá lương thực và gây thêm thách thức cho cuộc sống hàng ngày của hơn 90 triệu dân.

Hậu quả của cuộc giao tranh hồi tháng 6 đã đẩy giá lương thực ở Iran lên cao, khiến thịt vốn đã đắt đỏ nay càng xa tầm tay của các hộ nghèo. Tốc độ lạm phát ở nước này trong tháng 6 so với cùng kỳ năm ngoái là 34,5%, trong khi chi phí cho các thực phẩm thiết yếu đã tăng hơn 50%. 

Hôm 28-9, phản ứng trên thị trường đã cho thấy lo ngại về kinh tế trước tình trạng Iran ngày càng bị cô lập bởi các lệnh trừng phạt. Giá trị đồng rial đã giảm xuống mức thấp kỷ lục so với USD khi phải cần tới 1,13 triệu rial mới đổi một USD. Một tháng trước, khi E3 kích hoạt cơ chế “phục hồi”, tỷ giá là 1,06 triệu rial đổi một USD.

Mặt khác, người dân cũng lo sợ về một cuộc giao tranh mới giữa Iran và Israel khi các bãi phóng tên lửa bị không kích trong xung đột hồi tháng 6 dường như đang được tái thiết.

Giới phân tích cảnh báo Iran sẽ đối mặt với những rủi ro: “Trong ngắn hạn, việc rút khỏi IAEA sẽ làm tăng nguy cơ tính toán sai lầm. Mỹ hoặc Israel có thể lợi dụng chuyện thiếu các hoạt động thanh sát để làm cái cớ cho các cuộc tấn công tiếp theo”, Kelsey Davenport, chuyên gia hạt nhân tại Hiệp hội Kiểm soát Vũ khí (Mỹ), nhận định.

Cách đây 3 tháng, Israel đã lợi dụng một nghị quyết do Hội đồng Thống đốc của IAEA ban hành để lấy cái cớ phát động cuộc chiến, làm chết hơn 1.000 người và gây thiệt hại hàng tỉ USD. Kể từ đó, áp lực về lương thực và lo sợ chiến tranh tái diễn đã khiến ngày càng nhiều người Iran tìm đến các liệu pháp điều trị tâm lý, theo truyền thông địa phương.

HẠNH NGUYÊN (Theo ABC News, Al Jazeera)