Các cường quốc trong lĩnh vực không gian đang hội tụ tại Milan (Ý) trong bối cảnh cuộc đua chinh phục vũ trụ bước vào giai đoạn khốc liệt. Cuộc cạnh tranh không chỉ nằm giữa các quốc gia mà còn đến từ khu vực tư nhân, với công ty SpaceX của tỉ phú Elon Musk dẫn đầu cuộc cách mạng công nghệ không gian, hứa hẹn làm thay đổi sâu sắc ngành công nghiệp vũ trụ toàn cầu.

NASA phóng tàu vũ trụ Europa Clipper để tìm kiếm sự sống trên mặt trăng của sao Mộc hôm 14-10. Ảnh: SpaceX

Hội nghị quốc tế về Hàng không Vũ trụ (IAC) từ lâu đã là diễn đàn quan trọng cho các nhà khoa học, kỹ sư, chính trị gia và doanh nghiệp chia sẻ tầm nhìn và thúc đẩy hợp tác không gian. Năm nay, dù căng thẳng địa chính trị gia tăng, IAC vẫn quy tụ hai đối thủ nặng ký - Mỹ và Trung Quốc. Sự hiện diện của hai cường quốc này dưới một mái nhà chung cho thấy quyết tâm hợp tác, nhưng sự vắng mặt của Nga đã làm lộ rõ những rạn nứt trong lĩnh vực không gian. 

Với sự tham gia của hầu hết 77 quốc gia thành viên của Liên đoàn Hàng không Vũ trụ Quốc tế (IAF), hội nghị tập trung vào những chủ đề nóng như thám hiểm Mặt Trăng và nhu cầu tự chủ không gian của châu Âu. Theo Chủ tịch IAF Clay Mowry, hội nghị năm nay ghi nhận con số kỷ lục 7.197 báo cáo kỹ thuật, trong đó 37% do các sinh viên và chuyên gia trẻ thực hiện - dấu hiệu của một thế hệ mới đầy năng động và sáng tạo trong ngành. 

Giám đốc Cơ quan Hàng không Vũ trụ Mỹ (NASA) Bill Nelson dự kiến sẽ thúc đẩy chiến lược tìm kiếm sự hỗ trợ quốc tế để thay thế Trạm Vũ trụ Quốc tế (ISS) khi trạm này chấm dứt hoạt động vào năm 2030. Trong hơn 20 năm qua, ISS đã trở thành biểu tượng của ngoại giao không gian, hợp tác giữa Mỹ và Nga bất chấp những xung đột dưới mặt đất. Tuy nhiên, trước viễn cảnh ISS “nghỉ hưu”, NASA đang hợp tác chặt chẽ với khu vực tư nhân để duy trì sự hiện diện của Mỹ trong quỹ đạo thấp, trong khi Trung Quốc cũng củng cố vị thế với trạm Thiên Cung của mình. 

Mỹ và Trung Quốc không chỉ dừng lại ở quỹ đạo thấp mà còn chạy đua đưa con người trở lại Mặt Trăng, với mục tiêu hoàn thành trước năm 2030. Cuộc cạnh tranh này không chỉ nhằm khẳng định sức mạnh công nghệ mà còn nhằm giành lấy các đối tác quốc tế, định hình tương lai của các chương trình không gian tại nhiều quốc gia nhỏ hơn. 

Hội nghị IAC diễn ra vào thời điểm quốc hội Ý đang phê duyệt khung pháp lý đầu tiên cho ngành công nghiệp không gian, tạo điều kiện thúc đẩy đầu tư tư nhân. Ý, một trong những nước đóng góp lớn nhất cho Cơ quan Vũ trụ châu Âu (ESA), đã cam kết đầu tư 7,3 tỉ euro cho các dự án không gian đến năm 2026. 

Sự phát triển mạnh mẽ của các công nghệ đột phá và cạnh tranh từ khu vực tư nhân đã buộc châu Âu phải điều chỉnh ưu tiên, tập trung vào phát triển tên lửa và vệ tinh. Trong khi tên lửa Falcon 9 của SpaceX thống trị lĩnh vực phóng vệ tinh, châu Âu đang khuyến khích các công ty khởi nghiệp phát triển giải pháp phóng rẻ hơn, nhằm giảm phụ thuộc vào Mỹ. 

Sau thời gian gián đoạn, châu Âu đã khôi phục năng lực phóng vệ tinh với chuyến bay thử nghiệm tên lửa Ariane 6 vào tháng 7. Tuy nhiên, ngành sản xuất vệ tinh của châu Âu cũng đang chịu áp lực lớn từ các đối thủ mới. Trước đây, các vệ tinh địa tĩnh lớn là thế mạnh của châu Âu, nhưng sự nổi lên của các chòm vệ tinh quỹ đạo thấp như Starlink đã làm thay đổi toàn bộ cục diện. 

Tập đoàn Leonardo của Ý, cùng đối tác Thales và đối thủ Airbus, đang nỗ lực tái cấu trúc để tạo ra chiến lược mới cho ngành công nghiệp không gian châu Âu. Mặc dù đã có những cuộc thảo luận về khả năng hợp nhất hoạt động, nhưng việc này vẫn gặp trở ngại từ Ủy ban châu Âu - cơ quan từng ngăn cản các nỗ lực hợp nhất trong quá khứ. 

Các chiến lược gia cảnh báo rằng nếu châu Âu chỉ tập trung vào bảo vệ sự đa dạng khu vực mà không nắm bắt xu hướng toàn cầu, họ có thể tụt lại phía sau. Do đó, cần một cách tiếp cận toàn diện hơn để tạo ra đối trọng cạnh tranh mạnh mẽ trên thị trường quốc tế. 

NASA cũng đang tăng cường hợp tác với các đối tác châu Âu để phát triển các trạm vũ trụ thương mại thay thế ISS. Ví dụ, liên doanh giữa Airbus và Voyager Space đã ra đời nhằm đáp ứng nhu cầu nghiên cứu và vận hành trong quỹ đạo thấp của châu Âu, đánh dấu bước chuyển quan trọng trong quan hệ hợp tác xuyên Đại Tây Dương. 

Hội nghị IAC tại Milan không chỉ phản ánh những chuyển động trong ngành công nghiệp không gian mà còn là nơi phô diễn sự dịch chuyển của quyền lực và chiến lược trong kỷ nguyên mới. Cuộc chạy đua lên Mặt Trăng và những thay đổi nhanh chóng trong công nghệ đang tái định hình không gian, buộc các quốc gia và khu vực phải điều chỉnh để thích ứng.

THANH PHƯƠNG