Trong xóm ai cũng biết Đậu Đũa được ông Mành lượm về trong một lần đi cắt cỏ. Mỗi khi nhắc tới thằng bé, xóm giềng thường kể lại chuyện ông Mành chiều hôm đó về nhà, tay kéo bao cỏ, tay kia ôm thằng nhỏ đang oặt xuống. Hôm đó bà Mành như thường lệ, lùa đàn vịt vô chuồng, quay ra vẫn chưa thấy ông về, bà nhìn trời lo lắng. Lúc trưa ông cầm lưỡi hái với cái bao tời đi, bà đã dặn: "Chiều coi bộ mưa đó ông, đi u rồi về!". Ông ậm ừ: "Bà cứ coi tui như con nít".

Bà vô bếp sửa soạn bữa cơm chiều, vừa vần nồi cơm xuống tro đã nghe tiếng lao xao ngoài ngõ. Bà nhìn ra, trong ráng chiều ông về, theo sau là ông Bường, bà Nhu, bà Mân trong xóm. Trên tay ông, thằng bé chừng một, hai tuổi, nhỏ xíu.

- Nhanh kiếm cái gì cho thằng nhỏ ăn! - ông hối bà.

Không hiểu chuyện gì nhưng bà cũng quýnh quáng vô bếp xới cơm ra cái chén, gắp khúc cá kho. Trong khi bà Nhu đỡ thằng bé xuống đút cho nó, bà Mành ra ao nước giặt cái khăn. Thằng bé ăn xong chén cơm thì hơi tỉnh táo, ngơ ngác nhìn quanh. Bà lau mặt mũi cho nó, gương mặt lau xong coi bộ cũng sáng sủa.

- Coi kìa, tay nó bị làm sao? - Bà Mân chỉ cánh tay trái của thằng bé thõng xuống như một khúc thịt thừa.

Lúc này bà Mành mới hỏi ông:

- Con nhà ai vậy ông?

- Tui biết đâu, đang cắt cỏ gần rẫy khóm nghe tiếng khóc, chạy lại thấy nó nằm giữa đám cỏ.

- Giờ biết cha mẹ nó đâu mà trả hả ông?

- Mình báo lên xã cái đã. Rồi nếu không ai nhận, tui đem lên thành phố cho vợ chồng thằng Mạnh nhà mình nuôi. Vợ chồng nó cưới nhau hơn sáu năm nay chưa có con. Giờ có thằng bé là phước trời cho đó bà! - ông cười phô hàm răng đã rụng hơn một nửa.

Bà nén tiếng thở dài. Ông Bường, bà Nhu, bà Mân bàn tán một lúc rồi về.

Bữa cơm chiều dọn ra, ông Mành vừa ăn vừa ngắm nghía thằng bé. Trái với ông, bà bưng chén cơm mà mắt ngó ra đồng, như hiểu ý bà, ông cười:

- Có chi bà lo, thằng Mạnh không nuôi thì tui với bà nuôi. Ngày mai thả vịt xong bà tranh thủ đi hái lá thuốc về nấu nước tắm ghẻ cho nó, đợi cha mẹ nó tới nhận, không tui dắt lên thành phố.

Bà yên lặng và chén cơm nghĩ bụng: "Với ông chuyện gì trên đời cũng nhẹ bẫng". Quay sang thằng bé đang rụt rè nhìn bà, nó như hiểu chuyện, bà thấy tội, kéo nó lại gần mân mê cánh tay thõng thượt của nó thở dài: "Thương quá chừng, mở mắt ra đã khổ…"

* * *

Mấy tháng trời chờ đợi cũng chẳng thấy tăm hơi cha mẹ thằng bé. Từ ngày về với ông bà, nó có da có thịt hơn, gặp ai nó cũng biết thưa chào rõ to. Cách tuần, bà lại hái đầy một bao lá thuốc để dành tắm cho nó. Buổi chiều lùa đàn vịt xong, quay vô bà đã thấy ông ngồi ở phản.

- Tui tính, thằng nhỏ nay ổn rồi, xã cũng làm thủ tục cho nhà mình xong, tuần sau tui dắt thằng nhỏ lên thành phố.

- Ờ… mà tui lo… - Bà tư lự nhìn ra cánh đồng, cái tật mỗi khi có chuyện gì khó nghĩ.

- Bà cứ để tui! Từ nay mình kêu nó là Đậu Đũa hé? - ông cười khà khà - Tháng ba mươi ngày bà xào đậu đũa tui ngán tới óc mà nó ăn ngon lành, cái thằng tội thiệt!

Bà cười, mắt rơm rớm nhìn Đậu Đũa đi lại quanh sân, miệng "xùy xùy" đuổi gà, bắt chước bà y chang…

… Sáng chủ nhật ông Mành dậy thiệt sớm, bà cũng dậy tất tả nấu cơm, gói ghém thức ăn đi đường. Biết ông cháu Đậu Đũa lên thành phố, ông Bường chở giúp ra quốc lộ. Đoạn đường mấy trăm cây số, Đậu Đũa ngồi trong lòng ông, mặt mũi ngơ ngác. Đến nơi trời đã chiều. Ông Mành đứng ngó nghiêng cánh cổng chạm trổ bằng đồng cao ngất: "Chậc chậc, cổng ngõ gì như lâu đài" - ông lẩm bẩm. Đậu Đũa bấu lai áo ông rụt rè nhìn quanh. "Mạnh ơi!" - ông gọi, đập vào cánh cổng rầm rầm. Cánh cổng mở, người đàn bà phốp pháp thò đầu ra sẵng giọng:

- Ông hỏi ai!?

- Thằng Mạnh đâu cô? - ông cười phô hàm răng rụng trống hoác.

- Ông tên gì để tôi vô thưa.

- Tui là cha thằng Mạnh! - ông bực bội.

Người đàn bà "ồ!" lên rồi nhanh nhảu mở rộng cánh cổng. Vừa đi qua mấy bậc tam cấp hiên nhà, ngẩng lên ông thấy con trai đứng trước mặt.

- Ủa ba?

- Ờ, chờ hoài hông thấy anh về, tui lên có chuyện quan trọng.

- Vô nhà đã ba! - nói rồi anh quay sang thằng Đậu Đũa - Con ai đây ba?

- Thủng thẳng vô nhà tui nói.

Ông Mành dặn Đậu Đũa ngồi yên ngoài vườn, vô nhà mới nói rành mạch với Mạnh:

- Thằng bé ba lượm được khi đi cắt cỏ, mặt mũi nó sáng sủa, hiền lành, mỗi tội cánh tay bị tật. Con nhận nó về nuôi, vợ chồng hiếm muộn, có nó vui cửa vui nhà, mà mình lại làm phúc nữa...

Nghe chưa hết câu, Mạnh giãy nảy:

- Ba nghĩ sao vậy? Nuôi thằng bé như vậy có mà khó nhọc hầu hạ cả đời chứ vui nỗi gì.

- Chưa gì hết anh đã từ chối ngay luôn rồi. Thằng bé ngoan lắm. Tiếp xúc vài ngày không chừng vợ chồng anh thấy mến tay mến chân...

- Ba đừng nói nữa. Con không nhận nuôi thằng bé đó đâu. Ba nghĩ đi…

- Thôi thôi! - ông Mành xua tay - Anh không nuôi thì tui nuôi, khỏi nghĩ chi cho mệt.

Ông huỳnh huỵch ra cửa, đến bên Đậu Đũa đang say sưa ngắm mấy con chim trong lồng, ông bế lên, chụp cái nón vải lên đầu nó: "Về con, về với ông bà có chi ăn nấy!".

- Ba! - Mạnh đứng bên hiên gọi với theo. Ông Mành đầu không ngoảnh lại, dắt Đậu Đũa đi một hơi ra đường.

* * *

Chiều muộn. Ông Mành ngồi ngoài sân đan rổ. Bà mất mới đó đã năm năm. Đậu Đũa nay đã mười hai tuổi, nó giờ thay ông cắt cỏ, thả bò, thay bà nấu cơm. Có lúc ông nhìn nó không chớp, cứ như ông trời thấy ông ăn ở hiền lành nên đem nó đến cho ông.

Đậu Đũa một buổi đi học, một buổi lên rẫy, đi đâu xa một chút cũng ba chân bốn cẳng chạy về với ông. Vợ chồng con trai trên thành phố một năm đảo về hai lần rồi đi. Lúc ông ốm đau, bên cạnh chỉ có Đậu Đũa, nó tình cảm nhưng gương mặt lúc nào cũng ưu tư. Đậu Đũa giờ lớn, biết chuyện ông nội lượm nó. Những lúc việc nhà xong, nó hay kiếm cớ cắt cỏ. Nó đi một mình, ngồi chỗ mà hàng xóm kể ông nội đã nhìn thấy nó hồi xửa xưa, rồi khóc lặng lẽ. Tuổi thơ của nó chỉ quẩn quanh trong vườn với gió, với ông, với xóm làng này. Nó nhớ ngày còn nhỏ, bà nội thường hát ru "Ầu ơ ví dầu cầu ván đóng đinh…" lời ru buồn bã đó đã ăn sâu vào ký ức nó, có lúc nó tưởng tượng gương mặt cha mẹ nó giống người này, người kia trên ti vi nó đã xem rồi nhìn xuống cánh tay như khúc thịt thừa, ngậm ngùi: "Lớn lên con vẫn làm được đủ việc đó thôi… sao lại bỏ con". Nhiều đêm nó ngủ, ông Mành ngồi bên cầm cái quạt tre phe phẩy, có lúc ông nghe nó ú ớ rồi nấc lên trong mơ. Ông càng thương Đậu Đũa.

Trời chiều nhập nhoạng, có tiếng còi xe ngoài ngõ, con trai ông lại về. Dạo này Mạnh về liên tục, lần nào cũng mua này kia cho ông. Từ ngoài sân ông đã nghe tiếng Mạnh vồn vã:

- Đậu Đũa, ông nội đâu con?

Đậu Đũa thưa xong liền lẩn ra vườn. Còn hai cha con ngồi bên hiên, lúc này Mạnh mới ghé tai ông thì thầm:

- Đất nhà mình giờ là vàng đó nghen ba, người ta sắp mở đường lớn qua đây, con đường này đi qua khu du lịch, con tính vầy - anh hạ giọng - Sắp tới con cho người về đây coi mảnh đất rồi thiết kế một căn nhà vườn theo kiểu châu Âu, vợ chồng con sẽ về đây ở với ba luôn, căn nhà trên phố cho thuê…

- Ờ, anh nói nghe hay, nhưng tui là tui ở kiểu nhà nông quen rồi, cứ để tui nuôi vịt, trồng rau, anh cứ ở thành phố cho lành…

- Ba này!

Anh Mạnh gắt lên, cha con gì mà chưa bao giờ nói được quá hai câu. Anh đứng lên vuốt lại đầu tóc:

- Con đi đây, tuần sau con về nói chuyện với ba, ba nghĩ lại cho con…

Ông Mành yên lặng xếp chồng rổ vừa đan, không buồn nhìn thằng con. Ôm chồng rổ chất vô hiên, ông ra vườn tìm Đậu Đũa. Trong màn chiều nhá nhem, Đậu Đũa ngồi bên cây rơm chưa khô, cánh tay lành lặn vòng qua ôm gối, cằm tì lên cánh tay thừa, mắt nó mênh mang...

- Đậu Đũa! Lại đây với ông...

Đậu Đũa quay lại, trong ráng chiều nó thấy gương mặt ông nội âu lo, không hiểu chuyện gì khiến ông buồn đến thế. Ông nhìn vào đôi mắt trong veo của nó, đôi mắt lúc nào cũng ngơ ngác, ưu tư. Ông ôm nó vào lòng hít hà cái lưng chua loét mùi mồ hôi.

Đêm. Đậu Đũa ngủ say, dưới ánh đèn gương mặt trẻ thơ vô lo. Ông lặng nhìn rồi lọ mọ đi tìm tờ giấy với cây bút, run run cúi xuống cái phản kê giữa nhà, nắn nót viết: "Bản di chúc… Tôi tên là…"

Ngoài kia đêm đã dần về sáng, những cơn gió mùa lại thổi về, cây thầu đâu trước ngõ trút lá rào rào như thể chỉ đợi gió về thay áo…