Cũng như ở nhiều nước phương Ðông khác, tại Việt Nam vẫn giữ tục, lễ trang trọng đánh dấu từng giai đoạn cuộc đời của con người. Nếu như trẻ thơ có lễ mừng đầy tháng, thôi nôi; người trưởng thành đến tuổi lập gia đình có lễ tân hôn (nam), vu quy (nữ); thì người cao tuổi cũng có các lễ mừng thọ, yến lão, thượng thọ...

Các cháu vây quanh ông bà trong lễ mừng thọ bà 70 tuổi. Ảnh: DUY KHÔI

Phong tục và nếp nghĩ truyền thống của dân tộc ta vẫn luôn xem gia đình có người cao niên như có kho báu trong nhà. Bởi vì con cháu không chỉ được dạy bảo những kinh nghiệm sống đúc kết từ cả đời người, mà sự hiện diện của những bậc cao niên góp phần giữ những sinh hoạt tụ hội gia tộc, gắn kết tình cảm các thành viên trong nhà. Ðược chăm sóc ông bà, cha mẹ lớn tuổi cũng được xem là phúc phần của con cháu. Chính vì vậy mà đến nay người Việt vẫn giữ những tục, lễ truyền thống dành cho người cao tuổi, như một cách bày tỏ sự hiếu thảo.

Lên lão

Người Việt Nam rất trọng đạo hiếu, có truyền thống tri ân tổ tiên, uống nước nhớ nguồn. 60 tuổi thường được xem như mốc thời gian kết thúc một vòng đời theo cách tính tử vi 12 con giáp. Qua năm 61 tuổi thì sự vận hành thời gian trở lại như khi ta mới ra đời. Ví dụ nếu 60 tuổi nhằm năm Tân Sửu, thì 61 tuổi sẽ bắt đầu với lần lượt các “can” Nhâm, Quý, Giáp, Ất, Bính, Ðinh, Mậu, Kỷ, Canh và cuối cùng sẽ trở về Tân. 10 can này sẽ ứng lên 12 “chi” hay là con giáp: Tý, Sửu, Dần, Mão, Thìn, Tỵ, Ngọ, Mùi, Thân, Dậu, Tuất, Hợi. Từ đó mà xoay vòng tới thành chu kỳ 60 năm lặp lại như cũ, chỉ khác thời hiệu năm, cứ thế tiếp nối mãi. Thường khi cha mẹ “lên lão” thì con cháu trong gia đình tổ chức lễ mừng thọ cha mẹ. Ðây là một hình thức báo hiếu và cũng là dịp đoàn tụ, sum họp vui vẻ trong gia đình với nhiều thế hệ.

Ðúng theo phong tục cổ truyền. Vào ngày lễ mừng thọ. Cha hoặc mẹ mặc quần điều, áo đỏ tía ngồi trịnh trọng bàn trên. Con cháu vào kính ba tuần rượu, có lời chúc thọ, cùng với nhạc bát âm trỗi dậy vang lừng theo đúng bài bản. Khách đến mừng thọ thường tặng trà, rượu, trướng thêu vải hồng, chữ kim tuyến với nội dung chúc trường thọ, ca ngợi công lao, đạo đức của bậc cao niên đã suốt một đời nuôi dạy, bảo bọc con cháu... Sau đó là tiệc ăn mừng vui vẻ, mức độ lớn nhỏ tùy theo điều kiện, hoàn cảnh của mỗi gia đình, dòng tộc.

Theo luật nước, lệ làng xưa nay, khi đến tuổi lên lão, các cụ được miễn những khoản đóng góp công ích và còn được ưu tiên ở nơi công cộng, mà dễ thấy nhất ngày nay là khi đến các phòng khám, bệnh viện, người cao tuổi luôn được ưu tiên trước.

Yến lão

Ở nhiều làng quê Việt Nam vào những dịp lễ lớn, đầu năm mới, người ta thường tổ chức tiệc để mời các cụ ông, cụ bà từ 60 tuổi trở lên tới dự. Bữa tiệc này gọi là Yến lão. Yến là tiệc rượu. Lão chỉ những người quá lục tuần (60 tuổi). Yến lão được hiểu như là tiệc mừng thọ tập thể các cụ. Ðây là một phong tục đẹp, thể hiện tính nhân văn, uống nước nhớ nguồn của người Việt. Phong tục này ngày nay vẫn còn tồn tại ở nhiều địa phương nước ta và những Yến lão thường được ghép, tổ chức vào các ngày hội Kỳ yên Thượng điền hoặc Kỳ yên Hạ điền của đình làng để tăng thêm phần hoành tráng, long trọng, đông vui.

Ngày Yến lão được định trước và thông báo rộng rãi đến các cụ và gia đình để có chuẩn bị. Dân làng mang cờ quạt, trống kèn rước các cụ dạo quanh làng rồi trở về đình. Dám rước này gọi là đám rước lão. Các cụ đều ăn mặc áo màu đỏ tượng trưng cho sự vui mừng, sung mãn, thành công. Các cụ được trai tráng, dân làng hộ tống bằng kiệu hoặc võng, có con cháu theo sau “hậu ủng”. Các cụ đi theo tuần tự. Lớn tuổi đi trước, nhỏ hơn kế tiếp. Dân làng mang lễ vật như hoa quả, hương đăng, đồ lễ, trước cúng thành hoàng, tạ ơn trời đất, sau thết đãi các cụ. Trong tiệc Yến lão xưa kia ở Bắc Bộ, có ca nhi ngâm thơ, hoặc ca trù chúc mừng các cụ.

Theo truyền thống, các tiệc Yến lão đãi rất hậu. Các cụ chỉ ăn một phần, phần còn lại đem về cho con cháu hưởng tượng trưng cho phúc, lộc, thọ. Thường các cụ trở về nhà với tâm trạng phấn khởi, vui vẻ.

Lễ thượng thọ

Ðây là một nghi lễ khá đặc biệt, bởi lễ chỉ dành riêng cho các cụ đã trên 80 tuổi. Nhiều gia đình tổ chức lễ này rất long trọng. Vào ngày Lễ thượng thọ, con cháu bày lễ trang trọng, mang phẩm vật đến đình cúng Thành hoàng tạ ơn đã phù hộ cho ông bà, cha mẹ trường thọ. Lúc vào lễ, ông bà, cha mẹ mặc áo đỏ mới, đẹp. Con cháu lần lượt lễ bái, dâng trà rượu mừng thọ các cụ.

Vào dịp Lễ thượng thọ, gia đình mời bà con, hàng xóm đến chung vui, mừng thọ. Khách thường mang theo lễ vật đến chúc mừng, chia sẻ niềm vui, hạnh phúc với các cụ và gia đình. Chính quyền địa phương ở nhiều nơi thông qua Hội Người cao tuổi hằng năm cũng tổ chức trang trọng lễ mừng thọ các cụ. Các cụ từ 100 tuổi trở lên được địa phương đặc biệt quan tâm, tổ chức đoàn đến tận nhà tặng quà, thăm hỏi, chúc mừng vào những dịp đặc biệt trong năm, nhất là Ngày Quốc tế Người cao tuổi 1-10.

* * *

“Kính lão” là truyền thống và bản sắc văn hóa giàu tính nhân văn, thể hiện thuần phong mỹ tục được truyền đời của người Việt. Truyền thống đó góp phần giữ gìn nền tảng văn hóa gia đình, tạo nên những giá trị nguồn cội để người Việt ngày nay hội nhập nhưng không hòa tan.

HOÀNG THÁM

----------

Tư liệu tham khảo: “Phong tục cổ truyền người Việt”, Thục Anh biên soạn, NXB Văn hóa Thông tin, 2007.