Tại Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) nhiều năm nay, số lượng chim yến về mỗi năm một tăng. Nhiều người dân ở Bạc Liêu, Hà Tiên... bắt đầu tính chuyện kinh doanh “lộc trời ban tặng” bằng cách xây nhà “dụ” chim yến về làm tổ. Tuy nhiên, theo các ngành hữu quan, nuôi chim yến tự phát như hiện nay ẩn chứa nhiều rủi ro...

Xây nhà “dụ” chim yến...

Cứ vào sáng sớm hay chiều tối ở TX Bạc Liêu (tỉnh Bạc Liêu), thành phố Rạch Giá, thị xã Hà Tiên, Kiên Lương (tỉnh Kiên Giang), xã Long Bình, thị xã Gò Công (tỉnh Tiền Giang), huyện Trần Văn Thời (tỉnh Cà Mau)..., đàn chim kéo về bay lượn rợp cả trời. Trong số này, ngoài chim én, loài chim báo hiệu điều tốt lành, đặc biệt là khi giao mùa xuân về, còn có loài chim yến cho tổ yến có giá trị kinh tế cao.

Theo anh Trần Thanh Phong, ở TX Bạc Liêu, khoảng năm 2004, một đàn yến không rõ từ đâu bay về cư ngụ trên nóc nhà của Bệnh viện Đa khoa tỉnh Bạc Liêu. Ban đầu, chỉ có vài chục cá thể, đến nay đã tăng lên hàng ngàn con yến trú ngụ, làm tổ không đếm xuể. Tại TP Rạch Giá, chim yến xuất hiện mỗi năm một nhiều kể từ sau bão số 5 (vào năm 1997). Điểm tập kết đầu tiên của loài chim này là Trung tâm Văn hóa tỉnh. Ban đầu, nhiều người nghĩ, do sự thay đổi của khí hậu, chim yến chỉ về đất liền trong thời gian ngắn rồi đi. Nhưng những năm sau đó, chim yến xuất hiện với mật độ dày hơn. Khuôn viên trần Trung tâm Văn hóa tỉnh... quá tải, chúng di tản sang các nhà dân lân cận. Còn ở Hà Tiên, dọc đường Trần Hầu và một số đường lân cận, chim yến cư ngụ trong nhà dân rất nhiều.

Nhà nuôi yến ở thị xã Rạch Giá, tỉnh Kiên Giang. Ảnh: THÀNH NHÂN

Trước tình trạng trên, nhiều hộ dân đua nhau xây nhà “dụ” chim yến về xây tổ. Theo thống kê chưa đầy đủ của ngành chức năng, tại Kiên Giang, hiện có khoảng 20 căn nhà, tập trung chủ yếu ở khu lấn biển Rạch Giá được gia chủ “cất” dành riêng cho chim yến. Ông Bùi Đình Thủy (khu lấn biển Rạch Giá, Kiên Giang) đã đầu tư khoảng 3 tỉ đồng xây nhà nuôi yến. Ban đầu, ông Thủy định cất nhà một trệt, ba lầu để ở. Nhưng thấy chim yến xuất hiện nhiều, ông Thủy dành luôn ngôi nhà này cho chim yến làm tổ. Tại Bạc Liêu, người nuôi chim yến thành công là ông Bành Văn Đằng (phường 1, thị xã Bạc Liêu). Ông Đằng tận dụng sân thượng nhà ở, đầu tư thêm khoảng 80 triệu đồng mua máy phát tín hiệu âm thanh, máy phun sương để tạo độ ẩm... làm nơi cho chim yến xây tổ. Hiện tại, đàn yến của ông Đằng phát triển gần 2.000 con, cho hàng trăm tổ yến, hứa hẹn một kết quả khả quan từ tổ yến mang lại. “Táo bạo” nhất là dự án nuôi chim yến trong nhà kết hợp với dịch vụ du lịch của ông Quách Văn Tòng, Việt kiều Malaysia, đầu tư vào Bạc Liêu năm 2007. Công ty được thành lập với tổng vốn đầu tư 48 tỉ đồng và được giao 4.000m2 đất để triển khai 3 mô hình nuôi chim yến tại Bạc Liêu gồm: Khu địa ốc ở phường 1, Khu công viên văn hóa Trần Huỳnh ở phường 7 và Khu hãng nước mắm Tân Hương ở phường 8.

Nuôi chim yến có giá trị kinh tế cao, nhưng...

Theo ngành hữu quan, vùng đất nam đèo Hải Vân trở vào Nam có khí hậu ấm, rất thích hợp cho loài chim yến làm tổ và phát triển. Nghề nuôi yến trong nhà phát triển tại các địa phương như Đà Nẵng, Khánh Hòa, Ninh Thuận, Bình Thuận. Thời gian gần đây, nghề nuôi này phát triển mạnh đến các tỉnh miền Tây Nam bộ, như: Tiền Giang, Trà Vinh, Bạc Liêu, Cà Mau, Kiên Giang. Ước tính, hiện có khoảng 300-400 nhà nuôi yến lấy tổ tính từ Đà Nẵng đến Kiên Giang. Theo thông tin từ Viện Sinh học nhiệt đới thuộc Viện Khoa học và Công nghệ Việt Nam, một căn nhà nuôi chim yến phải có từ 300 con chim trở lên và phải mất 2-3 năm sau khi nhà nuôi chim đi vào hoạt động mới có thể đánh giá mức độ thành công. Chim yến tiết nước bọt và kéo thành sợi nhỏ cuộn lại làm tổ, trông như vỏ sò. Tổ yến còn được gọi là yến sào, có giá trị kinh tế cao. Đặc biệt, khi yến tiết nước bọt có máu tạo ra tổ màu hồng, giá trị cao hơn tổ yến thường gấp nhiều lần. Theo tính toán chung, 1.000 con yến có thể làm 400 tổ/mùa, nhưng mỗi tổ chỉ được 10 gam yến sào.

Theo kinh nghiệm của ông Lê Danh Hoàng, người khai thác thành công tiềm năng nghề nuôi chim yến ở Việt Nam với thương hiệu Hoàng Yến Eka: Một nhà yến thành công, bình quân 6m2 thu hoạch được khoảng 1 kg tổ/năm. Nhà 300m2 trên lý thuyết có thể đạt được 50 kg tổ yến/năm, nhưng thường khoảng 10 năm sau mới có thể đạt được mức này. Nhưng nếu trong 2-3 năm đầu, mỗi tháng thu hoạch được khoảng 2 kg tổ yến là đã thành công. Để có được mức đó, đàn chim trong nhà phải đạt khoảng 2.500 con chim yến. Giá thị trường hiện khoảng 38 triệu đồng/kg yến sào, 22-26 triệu đồng/kg tổ thô... Tuy nhiên, ông Hoàng cảnh báo đã có nhiều cuộc chuyển giao công nghệ ở nhiều địa phương là để phát triển nghề nuôi chim yến nhưng nhiều trường hợp xây nhà dụ yến về làm tổ rồi đóng cửa bỏ đó vì số lượng không đạt, nếu tiếp tục duy trì sẽ lỗ nặng.

Thị trường thế giới cần trên 200 tấn tổ yến/năm. Nghề nuôi yến trong nhà đã phát triển tại một số nước Đông Nam Á. Tại Việt Nam, sản lượng tổ yến đạt khoảng 3,5-4 tấn/năm. Indonesia là nước sản xuất tổ yến nhiều nhất thế giới, chiếm 60% sản lượng, tương đương 100 tấn tổ yến/năm. Đứng thứ hai là Thái Lan, chiếm 20% sản lượng thế giới.

Tại ĐBSCL hiện nay, phần lớn chim yến được dụ về nuôi trong nhà ở các hộ cá thể. Nhiều hộ đầu tư hệ thống phun sương tạo môi trường ẩm, tạo mùi và phát tín hiệu âm thanh của đồng loại suốt ngày đêm... để dẫn dụ chim yến. Các địa phương đang nghiên cứu phát triển nghề nuôi này nhằm tận dụng “lộc trời ban”. Nhưng qua tìm hiểu tại Kiên Giang, Bạc Liêu..., đa số các hộ nuôi đều “học lóm” nghề nuôi, chưa có kinh nghiệm và thực địa tại các vùng nuôi chim yến. Việc phát triển nghề nuôi chim yến mang tính tự phát này là điều đáng lo ngại. Bởi ngoài chi phí đầu tư cao, theo nhận định của các chuyên gia, việc nuôi nhỏ lẻ và thiếu kỹ thuật sẽ ẩn chứa nhiều rủi ro.

THÀNH NGUYỄN - HUỲNH SỬ