Xuất khẩu rau quả Việt Nam liên tục tăng trưởng ở mức hai con số trong nhiều năm qua, nhưng ngành nông nghiệp đặt mục tiêu tăng trưởng của ngành hàng này chưa đến 1% trong năm 2019. Vì sao?

Nhân công đóng gói xoài xuất khẩu tại một doanh nghiệp. Ảnh: T.C

Mục tiêu “khiêm tốn”

Phát biểu khai mạc hội nghị “Thúc đẩy phát triển bền vững cây ăn quả các tỉnh phía Nam” được tổ chức mới đây ở tỉnh Long An, ông Lê Quốc Doanh, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn nhấn mạnh: “Xuất khẩu rau quả Việt Nam liên tục tăng trưởng với tốc độ cao trong những năm gần đây”. Dẫn chứng điều này, theo ông, nếu như năm 2003, kim ngạch xuất khẩu rau quả Việt Nam đạt trên 151 triệu USD, thì năm 2013 đã vượt 1 tỉ USD. Đến năm 2016, đạt 2,458 tỉ USD và trong năm ngoái (2018) đã đạt trên 3,81 tỉ USD, tăng 47,3% so với năm 2017.

Tuy tốc độ xuất khẩu rau quả tăng trưởng liên tục tăng (80% giá trị xuất khẩu thuộc về cây ăn trái), nhưng ngành nông nghiệp đặt mục tiêu khá khiêm tốn về kim ngạch xuất khẩu trong năm 2019. Cụ thể, báo cáo của Cục Chế biến và Phát triển thị trường nông sản thuộc Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cho thấy, dự báo kim ngạch xuất khẩu rau quả Việt Nam năm 2019 chỉ đạt 3,83 tỉ USD, tăng 0,8% so với 2018.

Xét về thị trường, ông Trần Văn Công, Phó cục trưởng Cục Chế biến và Phát triển thị trường nông sản, cho biết, trong hơn 3,8 tỉ USD kim ngạch xuất khẩu rau quả năm 2018, thì có 55 thị trường nhập khẩu chủ yếu của Việt Nam. Trong đó, có 14 thị trường đạt kim ngạch xuất khẩu trên 20 triệu USD, 5 thị trường xuất từ 10-20 triệu USD và 36 thị trường xuất từ 1-10 triệu USD. Trong đó, Trung Quốc là thị trường nhập khẩu lớn nhất rau quả Việt Nam khi chiếm đến 81% thị phần.

Dè chừng mục tiêu

Trong năm 2019, với việc Việt Nam đã tham gia hội nhập rất sâu vào các Hiệp định thương mại tự do (FTA) được xem là nền tảng cho mặt hàng rau quả tiếp cận thị trường. “Mặt khác, như tôi vừa trình bày, dư địa khai thác thị trường còn rất lớn vì Việt Nam tham gia vào thị trường xuất khẩu trái cây chỉ chiếm 1,4-1,5% giá trị nhập khẩu của thế giới”, ông Công cho biết và nói rằng nhu cầu tiêu dùng tiếp tục gia tăng cũng là một điểm thuận lợi.

Tuy nhiên, như nêu ở trên, ngành nông nghiệp đặt mục tiêu tăng trưởng xuất khẩu rau quả năm 2019 chỉ 0,8% so với 2018. Bởi, theo ông Công, Trung Quốc, thị trường nhập khẩu chiếm 81% giá trị xuất khẩu rau quả Việt Nam và riêng mặt hàng thanh long chiếm đến 98%, cho nên, bất cứ động thái nào từ Trung Quốc đều ảnh hưởng đến xuất khẩu rau quả của Việt Nam. Trong năm 2019, Trung Quốc tăng cường thắt chặt nhập khẩu tiểu ngạch, tăng cường nhập chính ngạch và đề ra yêu cầu về truy xuất nguồn gốc, cấp giấy phép nhập khẩu, cấp chứng thư xuất khẩu và kiểm tra chất lượng tại nước xuất khẩu cũng là lý do dè chừng mục tiêu xuất khẩu năm 2019. Các nước gia tăng áp dụng biện pháp kỹ thuật, kéo dài thời gian đánh giá rủi ro đối với các hồ sơ chúng ta xin mở cửa thị trường cũng là lý do, xu hướng các thị trường khác tăng cường đưa ra các quy định về hàng rào kỹ thuật cao hơn như Liên minh châu Âu (EU) cũng là yếu tố cản trở.

Trong khi đó, ở khía cạnh trong nước, việc các doanh nghiệp xuất khẩu không đáp ứng được 1 số yêu cầu của thị trường, cạnh tranh không lành mạnh và đưa sản phẩm không đảm bảo yêu cầu tiêu chuẩn để trà trộn vào, gây ảnh hưởng đến các sản phẩm, doanh nghiệp làm ăn bài bản cũng dẫn đến nguy cơ mất thị trường. Một yếu tố nữa, là trong nước dù đẩy nhanh chứng nhận VietGAP (thực hành sản xuất nông nghiệp tốt) và các chứng nhận khác, nhưng tỷ lệ này còn thấp và diện tích yêu cầu được cấp mã vùng trồng cũng như các cơ sở vật chất cũng còn yếu và thiếu...

Ông Võ Quan Huy, Giám đốc Công ty Huy Long An, nói rằng, việc ngành nông nghiệp đặt mục tiêu năm 2019 như nêu trên là theo sát tình hình vì năm ngoái ngành này đã “dốc toàn bộ lực” để xuất khẩu. “Chẳng hạn, trái sầu riêng chúng ta đã làm rất mạnh rồi, nhưng trái sầu riêng lại chưa được xuất chính ngạch sang Trung Quốc nên nếu bây giờ gặp “ách lại” sẽ còn giảm nữa”, ông dẫn chứng và nói rằng việc Trung Quốc “siết” nhập khẩu tiểu ngạch, trong khi yêu cầu cao về tiêu chuẩn chất lượng sản phẩm, cho nên, đó cũng là lý do để ngành nông nghiệp “dè chừng”.

Phải mở cửa thị trường để xuất chính ngạch

Ông Lê Văn Thiệt, Phó cục trưởng Cục Bảo vệ thực vật thuộc Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, cho biết, Trung Quốc là thị trường xuất khẩu chính của rau quả Việt Nam. Tuy nhiên, thị trường này đang ngày càng nâng cao hàng rào kỹ thuật về kiểm dịch thực vật, do đó, yêu cầu của thị trường này về yếu tố trên sẽ ngày càng khắt khe hơn.

Theo ông Thiệt, hiện Trung Quốc cũng đã siết nhập khẩu tiểu ngạch để chuyển sang chính ngạch. Trong khi đó, Trung Quốc chỉ mới cho phép nhập khẩu 8 loại quả tươi của Việt Nam gồm: thanh long, chôm chôm, xoài, nhãn, vải, dưa hấu, chuối và mít. “Vì vậy, muốn gia tăng xuất khẩu vào thị trường này đòi hỏi phải tiếp tục đàm phán, mở cửa thị trường cho nhiều loại trái cây khác”, ông nhấn mạnh.

Ông Huy của Công ty Huy Long An thừa nhận, hiện nay ngành nông nghiệp đang rất tích cực để đàm phán để mở cửa thị trường thêm cho trái sầu riêng, vì đây là loại sản phẩm xuất khẩu rất tiềm năng vào thị trường Trung Quốc.

Tuy nhiên, theo ông Thiệt, trước tiên phải nộp hồ sơ kỹ thuật để đánh giá nguy cơ dịch hại, dựa vào kết quả đó để xây dựng các yêu cầu nhập khẩu và ký kết nghị định thư. “Từ năm 2018, Trung Quốc yêu cầu áp dụng truy xuất nguồn gốc đối với sản phẩm nhập khẩu”, ông cho biết và thông tin cụ thể trên bao bì phải có mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói.

Trong khi đó, ông Công đề xuất cần phổ biến, hướng dẫn doanh nghiệp chế biến, xuất khẩu trái cây các quy định của Trung Quốc như: tăng cường quản lý chất lượng, kiểm nghiệm, kiểm dịch truy xuất nguồn gốc; doanh nghiệp nên thay đổi tập quán kinh doanh theo hướng chủ động ký kết hợp đồng kinh tế với đối tác Trung Quốc nhằm hạn chế rủi ro trong thương mại. “Ngoài ra, cần sớm đàm phán mở cửa thêm thị trường các loại trái cây như: sầu riêng, bưởi, chanh leo, bơ, dừa…”, ông nhấn mạnh.

T.C