Từ tháng 3-2019, được sự hỗ trợ của dự án “Ánh sáng cho trẻ em và người lớn tuổi khu vực ĐBSCL”, Bệnh viện Nhi đồng (BVNĐ) TP Cần Thơ triển khai điều trị võng mạc trẻ sinh non (tên tiếng Anh viết tắt là ROP). Đây là BV đầu tiên và duy nhất điều trị bệnh lý này ở khu vực ĐBSCL.

Điều trị ROP cho trẻ tại BVNĐ TP Cần Thơ. Ảnh: BV cung cấp.

Tầm soát bệnh lý ROP

BVNĐ TP Cần Thơ đã tầm soát bệnh lý ROP hàng chục năm nay. Trung bình, mỗi năm có khoảng 350 - 400 bé sinh non đến khám tầm soát ROP ở BV. Trong đó, bệnh nhi ở TP Cần Thơ chiếm khoảng 50%. Riêng 5 tháng đầu năm 2019, BV khám tầm soát cho khoảng 200 bé. Trong đó, trẻ mắc ROP có chỉ định điều trị là 7 bé, 4 bé phải chuyển BV Nhi đồng 1 TP HCM do 3 tháng đầu năm, BVNĐ TP Cần Thơ chưa đủ trang thiết bị để triển khai điều trị. Từ tháng 3-2019, BVNĐ TP Cần Thơ điều trị cho 3 bé bằng phương pháp laser quang đông vùng võng mạc vô mạch.

Bác sĩ Võ Thị Thùy Linh, Trưởng khoa Mắt – Tai mũi họng – Răng hàm mặt, BVNĐ TP Cần Thơ, cho biết: Dự án “Ánh sáng cho trẻ em và người lớn tuổi khu vực ĐBSCL” đã hỗ trợ cho BV trang thiết bị, đào tạo nhân lực để triển khai điều trị ROP. BV đã cử 1 bác sĩ chuyên khoa mắt đào tạo về tầm soát, điều trị ROP tại BVNĐ 1. Sau khi có đầy đủ trang thiết bị cũng như nhân lực, BVNĐ TP Cần Thơ tiến hành điều trị ROP, 2 ca đầu, có sự hỗ trợ, giám sát của BV Nhi đồng 1. Ca thứ 3, BVNĐ TP Cần Thơ độc lập thực hiện. Cả 3 ca điều trị đều thành công. Sau phẫu thuật laser, trẻ tiếp tục được tái khám và theo dõi trong vòng 1 năm. Sắp tới, BVNĐ TP Cần Thơ triển khai điều trị ROP cho những trẻ có chỉ định tiêm nội nhãn.

Với phương pháp laser quang đông điều trị ROP, bác sĩ bắn tia vào vùng võng mạc vô mạch của trẻ. Tùy theo bệnh lý, thời gian phẫu thuật có thể lâu hay nhanh, trung bình khoảng 1 giờ/ca (trẻ được gây tê tại chỗ, có bác sĩ gây mê theo dõi). Với trẻ sinh non, đang thở máy, đặt nội khí quản, các bác sĩ vẫn tiến hành laser. Bác sĩ Võ Thị Thùy Linh cho biết: “Nếu trẻ có chỉ định điều trị thì trong vòng 48-72 giờ, phải điều trị cho cháu, nếu để muộn bệnh sẽ chuyển sang giai đoạn nặng hơn, việc điều trị sau đó rất khó khăn, trẻ có thể bị bong võng mạc dẫn đến mù lòa. Trẻ điều trị sớm khi có chỉ định, tỷ lệ thành công rất cao. Tuy nhiên, trẻ suy hô hấp, tình trạng sức khỏe không ổn thì không thể tiến hành điều trị”.  

Tuân thủ lịch tái khám

Trong quá trình khám, nếu phát hiện trẻ bị ROP, bác sĩ sẽ mời người thân bệnh nhi đến tư vấn về bệnh, lịch tái khám. Định kỳ 2 tuần, tổ chức họp nhóm người thân có bệnh nhi bị bệnh lý ROP để tư vấn về bệnh nhưng vẫn còn tình trạng người nhà không hiểu, phản ứng khi bác sĩ đến khám cho trẻ. Bác sĩ Võ Thị Thùy Linh giải thích: “Mỗi lần khám, bác sĩ phải nhỏ thuốc, dùng dụng cụ khám mắt nên các cháu hay quấy khóc. Sau khi khám, mí mắt trẻ sưng nề nên người thân xót cháu, dễ phản ứng nhưng mắt của trẻ chỉ sưng khoảng 30-60 phút là hết. Bác sĩ phải hẹn tái khám nhiều lần, có khi tái khám sau 3 ngày, có khi 1-2 tuần/lần để xem bệnh ROP tiến triển thế nào nhằm kịp thời điều trị ngay, nếu không trẻ sẽ bị bong võng mạc, dẫn đến mù lòa, rất khổ cho các cháu và gia đình. Khi có chỉ định điều trị, chúng tôi phải hội chẩn, khám rất cẩn thận, mới quyết định điều trị vì laser cũng ảnh hưởng đến võng mạc nên thầy thuốc rất cân nhắc”.

Theo các bác sĩ, đến BV có những cháu bé 9-10 tuổi mắt bị mù lòa, phần lớn các cháu có tiền sử sinh non, nhẹ cân và không được tầm soát ROP. Gần đây, khoa Mắt - Tai mũi họng - Răng hàm mặt tiếp nhận hai bé sinh đôi được gia đình đưa đến khám vì nghẹt mũi. Bác sĩ đọc sổ khám bệnh, phát hiện hai bé sinh ở TP Hồ Chí Minh đã khám tầm soát ROP, bác sĩ ở BV TP HCM có hẹn tái khám nhưng gia đình đưa hai bé về tỉnh Trà Vinh và không đi tái khám. Vì vậy, khi đến BVNĐ TP Cần Thơ, bác sĩ Võ Thị Thùy Linh trực tiếp khám cho hai bé đã phát hiện cả hai bé, một mắt đã mù hẳn, 1 mắt còn lại bị ROP nặng. BV đã làm thủ tục chuyển hai bé lên BV Nhi đồng 1, sau đó, hai bé được chuyển sang BV Việt Pháp điều trị do mắt bị ROP nặng.

Trong thực tế điều trị, các bác sĩ cho biết có trường hợp chỉ vì không tuân thủ tái khám, làm mất cơ hội điều trị của trẻ. Hiện nay, toàn vùng ĐBSCL chỉ có BVNĐ TP Cần Thơ có tầm soát và điều trị ROP. Trong khi đó, trẻ sinh non có nguy cơ bị ROP rất cao. Trẻ sinh dưới 34 tuần, tỷ lệ mắc ROP khoảng 22,1% (nghiên cứu tại TP Cần Thơ năm 2018). Theo tài liệu của BV Nhi đồng 1, trẻ có cân nặng lúc sinh từ 1.000-1.251 gram có 47% mắc ROP; trẻ có cân nặng lúc sinh  750 gram - 900 gram, tỷ lệ ROP là 78%; trẻ có cân nặng lúc sinh dưới 750 gram có đến 90% mắc ROP. Trong các trẻ mắc bệnh ROP có đến 90% bệnh tự thoái triển, chỉ 10% cần điều trị. 

Hiện nay, ở TP Cần Thơ, các BV khi có trẻ sinh non, đều chuyển hoặc tư vấn gia đình đưa trẻ đi khám ROP tại BVNĐ TP Cần Thơ. Ngoài ra, 1 tuần/lần, dù Khoa Mắt - Tai mũi họng - Răng hàm mặt chỉ có 2 bác sĩ mắt nhưng vẫn tranh thủ sang BV Phụ sản TP Cần Thơ để khám tầm soát ROP cho trẻ sinh non. Tuy nhiên, trẻ ở vùng sâu, vùng xa, sinh non tháng, nhẹ cân có nguy cơ mù lòa cao nếu không được tầm soát ROP. Các bác sĩ khuyến cáo trẻ sinh dưới 33 tuần hoặc cân nặng dưới 1.800 gram, cần tầm soát ROP. Gia đình cần tuân thủ tuyệt đối lịch tái khám, việc tầm soát và điều trị ROP được bảo hiểm y tế chi trả.

H.HOA