Việc Tổng thống Mỹ Donald Trump đưa ra cam kết đảm bảo an ninh cho Qatar đang dấy lên nhiều tranh luận, nhất là về mặt pháp lý khi người đứng đầu Nhà Trắng tiếp tục bỏ qua Quốc hội trong vấn đề nghiêm trọng như khả năng đẩy quân đội Mỹ vào các cuộc xung đột nước ngoài.

Quốc vương Qatar Tamim bin Hamad al - Thani (trái) và Tổng thống Trump sau khi ký kết các thỏa thuận song phương ở Doha hồi tháng 5. Ảnh: AFP

Ngày 1-10, Nhà Trắng cho biết Tổng thống Trump đã ký sắc lệnh hành pháp nêu rõ Mỹ sẽ coi bất kỳ cuộc tấn công vũ trang nào nhằm vào lãnh thổ, chủ quyền hoặc cơ sở hạ tầng quan trọng của Qatar là “mối đe dọa đối với hòa bình và an ninh của Mỹ”. Trong trường hợp xảy ra cuộc tấn công như vậy, Washington sẽ dựa trên luật lệ tiến hành mọi phương án trả đũa phù hợp trong lĩnh vực ngoại giao, kinh tế và thậm chí là hành động quân sự nếu cần thiết để bảo vệ lợi ích của Mỹ và Nhà nước Qatar, từ đó khôi phục hòa bình và ổn định.

Theo giới phân tích, nội dung của sắc lệnh tương tự nguyên tắc phòng vệ tập thể mà Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) áp dụng cho các nước thành viên, làm dấy lên câu hỏi về giá trị và phạm vi thực sự. Đây là cam kết an ninh được Tổng thống Trump đơn phương thực hiện, thông qua sắc lệnh hành pháp, mà không thông qua Thượng viện phê chuẩn và không có tính ràng buộc pháp lý nên những người kế nhiệm không phải tuân thủ. Hơn nữa, việc ông Trump qua mặt Quốc hội trong một vấn đề vốn thuộc thẩm quyền của giới lập pháp cho thấy Nhà Trắng tiếp tục nới rộng ranh giới quyền lực của tổng thống theo Hiến pháp.

Vị trí trung tâm của vùng Vịnh tại Trung Đông

Là đồng minh lâu năm của Mỹ, Qatar là nơi đặt căn cứ quân sự lớn nhất của siêu cường trong khu vực, có khoản đầu tư đáng kể vào tài sản của Mỹ và là nước xuất khẩu khí đốt tự nhiên hóa lỏng hàng đầu. Quốc gia vùng Vịnh đang gây sức ép buộc Hamas chấp nhận kế hoạch hòa bình của ông Trump nhằm chấm dứt chiến tranh ở Gaza.

Dù vậy, giới quan sát cho rằng sắc lệnh trên khá bất thường vì nó cam kết bảo vệ một đồng minh của Mỹ khỏi một đồng minh khác. Nó dường như được đưa ra trong chuyến thăm của Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu đến Washington hôm 1-10. Nhà Trắng cho biết ông Trump đã sắp xếp một cuộc gọi giữa ông Netanyahu và Qatar, trong đó nhà lãnh đạo Israel "bày tỏ sự hối tiếc sâu sắc" về vụ không kích khiến 6 người thiệt mạng, bao gồm 1 thành viên của lực lượng an ninh Qatar.

Xét về mặt chiến lược, các nhà chuyên môn cho biết sắc lệnh tuy không cứng rắn trong khả năng đáp trả quân sự nhưng việc coi các cuộc tấn công Qatar là mối đe dọa với Mỹ rõ ràng cho thấy quan hệ song phương giữa Washington và quốc gia giàu dầu mỏ ở vùng Vịnh đang được nâng lên tầm cao mới.

Theo lời ông Trump, Washington và Doha gắn kết thông qua lợi ích chung và mối quan hệ chặt chẽ giữa các lực lượng vũ trang. Qua đây, nhà lãnh đạo Mỹ ca ngợi vai trò của Qatar như một đồng minh kiên định trong việc theo đuổi hòa bình, ổn định và thịnh vượng; nhất là thái độ ủng hộ Washington dựa trên vai trò trung gian hòa giải các cuộc xung đột khu vực và toàn cầu. Đơn cử như cuộc chiến giữa Israel và phong trào vũ trang Hamas, Qatar hiện là một trong những bên trung gian chính thúc đẩy nỗ lực của Tổng thống Trump nhằm đạt được thỏa thuận hòa bình ở Gaza.

Còn về mặt địa chính trị, các chuyên gia phân tích cho rằng động thái của Nhà Trắng có thể dấy lên tranh cãi ở một khu vực đang kêu gọi những đảm bảo an ninh cụ thể. Trước đó, từ vụ tấn công của Israel, Saudi Arabia đã quyết định ký thỏa thuận phòng thủ chung với Pakistan và đặt vương quốc này dưới sự bảo trợ hạt nhân của Islamabad. Và trong bối cảnh bất ổn ngày càng gia tăng, không chỉ từ Israel mà còn có một Iran đang phải đối mặt với các lệnh trừng phạt của Liên Hiệp Quốc, chưa rõ các quốc gia Arab có tìm kiếm những thỏa thuận tương tự với Mỹ vốn đóng vai trò bảo trợ an ninh lâu năm của khu vực hay không.

MAI QUYÊN (Theo CNN, AP)