Dù được quan tâm triển khai thực hiện, nhưng theo đánh giá của các ngành hữu quan, việc triển khai thực hiện Nghị quyết số 120/2020/QH14 ngày 19-6-2020 của Quốc hội về phê duyệt chủ trương đầu tư Chương trình mục tiêu quốc gia (MTQG) phát triển kinh tế - xã hội vùng dân tộc thiểu số (DTTS) và miền núi đoạn 2021-2030 (Chương trình MTQG) còn chậm. Đồng thời, việc thực hiện Chương trình MTQG vẫn còn nhiều khó khăn, thách thức cho vùng đồng bào DTTS cả nước nói chung, vùng ĐBSCL nói riêng.

Gấp rút hoàn thành các văn bản hướng dẫn

Một góc giao thông nông thôn ở xã Viên Bình, huyện Trần Đề, tỉnh Sóc Trăng. Ảnh: LÝ THEN

Chương trình MTQG được triển khai thực hiện trong bối cảnh đại dịch COVID-19 diễn biến phức tạp và diễn ra nhiều sự kiện quan trọng của đất nước. Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ và Ban Chỉ đạo đã chỉ đạo sát sao cơ quan chủ trì Chương trình MTQG và các bộ, ngành liên quan để tham mưu, xây dựng, trình cấp có thẩm quyền ban hành nhiều văn bản pháp lý quan trọng để triển khai thực hiện Chương trình. Trong đó, quan trọng nhất là Quyết định số 1719/QĐ-TTg ngày 14-10-2021 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chương trình MTQG, giai đoạn I: 2021-2025 (Quyết định 1719). Tuy nhiên, đối chiếu với những nhiệm vụ Nghị quyết số 88/2019/QH14 của Quốc hội ngày 18-11-2019 về phê duyệt Đề án tổng thể phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021-2030 và Nghị quyết số 120, đến trung tuần tháng 4-2022, qua hơn 1 năm triển khai, tiến độ vẫn còn chậm, nhiều văn bản pháp lý quan trọng làm cơ sở để tổ chức thực hiện, chưa được ban hành. Điển hình như: Nghị định của Chính phủ về chính sách tín dụng ưu đãi thực hiện Chương trình; Nghị định của Chính phủ về cơ chế quản lý các Chương trình MTQG, bảo đảm cơ chế đặc thù trong tổ chức quản lý, thực hiện Chương trình MTQG phù hợp với vùng đồng bào DTTS và miền núi; văn bản quy định quản lý và sử dụng kinh phí sự nghiệp thực hiện Chương trình MTQG; văn bản hướng dẫn thực hiện dự án, tiểu dự án thuộc Chương trình…

Là cơ quan được Quốc hội giao theo dõi, giám sát việc triển khai thực hiện Nghị quyết về Chương trình MTQG, ông Nguyễn Lâm Thành, Phó Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội, lý giải: Chương trình MTQG có 10 dự án thành phần, nhiều nội dung phải hướng dẫn. Chương trình do các cơ quan khác nhau chủ trì xây dựng, được thực hiện đồng thời với 2 chương trình MTQG là giảm nghèo bền vững và xây dựng nông thôn mới. Đây là những nội dung phức tạp, các dự án thành phần có quy mô nhỏ, yêu cầu đặc thù về quy trình, thủ tục đầu tư tại vùng DTTS và miền núi. Vì thế, cần sự phối hợp rất chặt chẽ, thường xuyên, liên tục giữa các cơ quan chủ trì xây dựng nhằm đảm bảo các văn bản hướng dẫn không chồng chéo, dễ áp dụng.

Tại Hội thảo triển khai thực hiện Chương trình MTQG, giai đoạn I: 2021-2025 khu vực ĐBSCL, Phó Thủ tướng Thường trực Chính phủ Phạm Bình Minh đề nghị: Ủy ban Dân tộc, Bộ Kế hoạch và Đầu tư và các bộ, ngành, địa phương có liên quan phối hợp tốt với nhau hơn nữa, quyết tâm hoàn thành tất cả công tác chuẩn bị để sớm triển khai thực hiện Chương trình MTQG. Các bộ, ban, ngành, cơ quan Trung ương khẩn trương xây dựng, ban hành đầy đủ, đồng bộ các văn bản hướng dẫn triển khai thực hiện các chương trình MTQG giai đoạn 2021-2025. Đồng thời, bám sát và đồng hành cùng các địa phương tổ chức triển khai thực hiện tốt các chương trình MTQG, bảo đảm có kết quả thiết thực, đáp ứng nhu cầu cấp thiết của đồng bào.

Tránh gián đoạn, đứt gãy chính sách

Quan điểm, nguyên tắc của Chương trình MTQG là đầu tư có trọng tâm, trọng điểm, tập trung giải quyết các vấn đề bức xúc, cấp bách nhất cho vùng đặc biệt khó khăn trước. Bám sát quan điểm, nguyên tắc này, ngày 12-11-2021, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 33/2020/QĐ-TTg về tiêu chí phân định vùng đồng bào DTTS và miền núi theo trình độ phát triển giai đoạn 2021-2025 (Quyết định 33), Ủy ban Dân tộc ban hành Quyết định số 612/QĐ-UBDT (có hiệu lực từ ngày 16-9-2021) về việc phê duyệt danh sách các xã, thôn, bản thuộc vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021-2025 (Quyết định 612). Trong quá trình thực hiện các quyết định trên, đã có những vấn đề phát sinh đòi hỏi phải có giải pháp khắc phục kịp thời.

Theo kết quả từ Quyết định 33 và Quyết định 612, toàn tỉnh Cà Mau hiện có 49 xã vùng DTTS. Trong đó có 2 xã khu vực III, 1 xã khu vực II, 46 xã khu vực I và 15 ấp đặc biệt khó khăn. Theo ông Trần Hoàng Nhỏ, Trưởng Ban Dân tộc tỉnh Cà Mau, với kết quả này, vùng DTTS của tỉnh Cà Mau giảm rất nhiều so với giai đoạn 2016-2020: giảm 4 xã khu vực III, 29 xã khu vực II, 26 xã khu vực I và 43 thôn đặc biệt khó khăn. Điều đáng nói, đối với các xã, ấp, khóm vừa thoát khỏi diện đặc biệt khó khăn chủ yếu do không đảm bảo tiêu chí về tỷ lệ hộ DTTS trên địa bàn (thấp hơn 15%). Nhưng thực tế, các địa bàn này vẫn còn tỷ lệ hộ nghèo và cận nghèo khá cao, đang rất cần tiếp tục nhận được sự hỗ trợ của Nhà nước; đặc biệt là đối với chính sách an sinh xã hội. Vấn đề này sẽ ảnh hưởng đến việc bố trí, huy động nguồn lực thực hiện nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, công tác giảm nghèo và chính sách dân tộc có liên quan trên địa bàn tỉnh Cà Mau. “Ủy ban Dân tộc và các bộ, ngành Trung ương có liên quan xem xét tham mưu Thủ tướng Chính phủ quyết định bổ sung cơ chế quy định riêng nhằm mở rộng thêm địa bàn thụ hưởng theo Quyết định 1719 đối với các xã đặc biệt khó khăn vùng bãi ngang ven biển, hải đảo để phù hợp với điều kiện cụ thể của các địa phương vùng DTTS của Cà Mau và các địa phương vùng ĐBSCL” - ông Trần Hoàng Nhỏ đề nghị.

Theo quy định, xã Thới Xuân, huyện Cờ Đỏ không thuộc xã khu vực II do xã đã đạt chuẩn nông thôn mới. Căn cứ Quyết định số 612, ấp Thới Trường 1 và ấp Thới Trường 2, xã Thới Xuân không thuộc ấp đặc biệt khó khăn. Như vậy, hiện nay, TP Cần Thơ không còn xã thuộc khu vực II và ấp đặc biệt khó khăn vùng đồng bào DTTS. Tuy nhiên, theo ông Trần Việt Trường, Chủ tịch UBND TP Cần Thơ, không còn được hưởng các chính sách áp dụng cho địa bàn xã khó khăn và ấp đặc biệt khó khăn, trong đó có chính sách về cấp thẻ bảo hiểm y tế, đã tác động đến việc thực hiện chính sách dân tộc, đến đời sống của đồng bào DTTS. Vì thế, đề nghị Chính phủ xem xét tiếp tục thực hiện các chế độ chính sách tại ấp Thới Trường 1 và Thới Trường 2,  xã Thới Xuân bởi đời sống của một bộ phận người dân ở 2 ấp nêu trên nói riêng và đồng bào DTTS ở xã Thới Xuân nói chung vẫn còn nhiều khó khăn.

Chương trình MTQG được xây dựng trên cơ sở tích hợp các chính sách dành cho đồng bào DTTS nhiều năm qua. Trọng tâm là chuyển dần từ các chính sách mang tính chất hỗ trợ sang đầu tư phát triển, tập trung cho những địa bàn khó khăn nhất... Các dự án, tiểu dự án thành phần của Chương trình đều có tính liên kết, kết nối chặt chẽ, với định hướng rõ ràng trong việc tạo sinh kế, tạo việc làm, nâng cao thu nhập bền vững cho đồng bào DTTS. Tuy vậy, nhiều địa phương vùng DTTS cho rằng, khi triển khai thực hiện Chương trình MTQG, thực tiễn ở vùng DTTS và miền núi, vẫn còn rất nhiều chính sách dân tộc đang triển khai dở dang, nhất là các chính sách liên quan đến y tế, giáo dục, hỗ trợ sản xuất đối với hộ DTTS nghèo, có hoàn cảnh khó khăn. Thực tế, những chính sách này vẫn đang có vai trò rất quan trọng, tác động trực tiếp đến đời sống hằng ngày của các hộ gia đình người DTTS. Vì vậy, rất cần thiết phải sớm có giải pháp kịp thời để khắc phục những bất cập này, tránh để tình trạng gián đoạn, đứt gãy chính sách đối với đồng bào DTTS trong thời gian dài.

Trong bối cảnh đại dịch COVID-19, ngân sách nhà nước khó khăn, Chính phủ và các bộ, ngành đã chủ động làm việc với các tổ chức quốc tế, đối tác phát triển để hỗ trợ nguồn vốn ODA, vốn vay ưu đãi bổ sung thêm cho Chương trình MTQG. Tuy nhiên, đây là Chương trình mang tính tổng thể đối với vùng đồng bào DTTS và miền núi, hầu hết các địa phương thụ hưởng Chương trình gặp khó khăn trong cân đối ngân sách, phụ thuộc chủ yếu vào ngân sách trung ương. Do đó, Chính phủ cần có giải pháp cân đối, bố trí ngân sách Trung ương theo Nghị quyết số 120 - tối thiểu khoảng 137.665 tỉ  đồng, trong đó ngân sách trung ương 104.954 tỉ đồng; cần làm rõ, thống nhất việc đảm bảo bố trí đủ nguồn vốn đã xác định. Đồng thời, cân đối nguồn vốn tín dụng chính sách 19.727 tỉ đồng theo tinh thần của Nghị quyết 120. Bên cạnh đó, Ủy ban Dân tộc và các bộ, ngành Trung ương sớm tham mưu phân bổ kinh phí hỗ trợ để các địa phương có đủ điều kiện triển khai thực hiện Chương trình theo quy định.

HÀ DUY

(Còn tiếp)

Bài cuối: Để quyết sách phát triển toàn diện vùng đồng bào DTTS sớm đi vào cuộc sống