Cách nay 60 năm, được sự thống nhất của Tỉnh ủy Cần Thơ và Quân khu 9 (QK9), ngày 24-6-1964, Tiểu đoàn Tây Đô (TĐTĐ) được thành lập tại ấp Phương An, xã Phương Bình, huyện Phụng Hiệp, tỉnh Cần Thơ (nay là tỉnh Hậu Giang). Với quyết tâm “Ra đi là chiến thắng - Đánh là tiêu diệt”, TĐTĐ đã lập nhiều chiến công vang dội. Trong đó, có nhiều trận đánh được xem là điển hình về chiến lược, chiến thuật và là niềm tự hào của nhiều thế hệ cán bộ chiến sĩ TĐTĐ anh hùng.

Truyền thống anh hùng

TĐTĐ được thành lập gồm 3 đại đội bộ binh 31, 23, 28, đại đội đặc công, đại đội trợ chiến và bộ phận đoàn bộ gồm: Trung đội Trinh sát, Trung đội Thông tin, Trung đội Quân y, Tham mưu, Chính trị, Hậu cần. Tiểu đoàn có quân số 1.330 cán bộ, chiến sĩ, do đồng chí Bùi Quang Đơ làm Tiểu đoàn trưởng, đồng chí Phạm Ngọc Đường làm Chính trị viên, đồng chí Nguyễn Hữu Thành làm Chính trị viên phó, đồng chí Trương Văn Tám làm Tiểu đoàn phó và đồng chí Nguyễn Thái Long làm Tham mưu trưởng.

TĐTĐ trước giờ xuất kích (1974). Ảnh: Tư liệu do Bộ CHQS TP Cần Thơ cung cấp

Trong buổi lễ ra mắt, Tiểu đoàn trưởng Bùi Quang Đơ đã hứa với Tỉnh ủy, Ban Chỉ huy Tỉnh đội và nhân dân: “TĐTĐ ra đi là chiến thắng, đánh là tiêu diệt”. Sau khi thành lập, TĐTĐ tập trung làm công tác vũ trang tuyên truyền tại xã Trung An, huyện Thốt Nốt, một vùng tôn giáo bị địch kìm kẹp chặt. Cán bộ, chiến sĩ TĐTĐ đã làm công tác dân vận đạt hiệu quả và tác chiến đánh diệt 2 đại đội bảo an thuộc tỉnh Long Xuyên, 1 trung đội dân vệ ở Ba Gừa, bắn hỏng 1 máy bay, diệt 250 tên, thu 50 súng... Trận này được ghi vào sổ truyền thống Tiểu đoàn là trận đầu đánh thắng, được Bộ Chỉ huy T3 (tức QK9) tặng thưởng Huân chương Chiến công giải phóng hạng III.

Từ năm 1964 đến năm 1975, TĐTĐ đánh thắng nhiều trận có ý nghĩa quan trọng. Trong đó, ngày 18-8-1964, đơn vị tiêu diệt Tiểu đoàn bảo an 429 tỉnh Phong Dinh tại kinh Lái Hiếu, diệt và làm bị thương 300 tên, bắt 15 tên, thu 45 súng các loại. Ngày 8-6-1965, TĐTĐ đánh bại cuộc hành quân của Trung đoàn 33, Sư đoàn 21 và biệt động quân Vùng IV chiến thuật tại rạch Áng Khám - Ông Hào, xã Trường Long, huyện Ô Môn. Trong trận này, Tiểu đoàn tổ chức phòng ngự kiên cường, giữ vững trận địa, chuyển sang tập kích tiêu diệt hoàn toàn Tiểu đoàn Cọp Đen, diệt 889 tên, thu trên 200 súng các loại, bắn rơi 1 máy bay phản lực ném bom B57. Trận đánh có tiếng vang, được Bộ Chỉ huy Miền tặng thưởng Huân chương Quân công giải phóng hạng III…

Trong Tổng tiến công và nổi dậy Tết Mậu Thân năm 1968, TĐTĐ đảm nhiệm thọc sâu vào nội ô TP Cần Thơ, chiếm khu vực Đại lộ Hòa Bình, khu Văn Hóa đường Tự Đức (nay là đường Lý Tự Trọng), hồ Xáng Thổi (Cả Đài), lộ Tạ Thu Thâu (nay là đường Mậu Thân)... Đơn vị đã diệt nhiều tên địch, bắn cháy 2 xe bọc thép M113. Trong thời gian này, TĐTĐ đánh chìm và làm hỏng 9 tàu chiến của Sư đoàn bộ binh 9 của Mỹ trên sông Cần Thơ. Đây là lần đầu Tiểu đoàn hạ tàu chiến Mỹ. Ngày 10-6-1968, TĐTĐ diệt 1 tiểu đoàn địch tại rạch Ông Cửu, xã Thường Thạnh, huyện Châu Thành, loại khỏi vòng chiến đấu khoảng 500 tên địch, bắn rơi 1 máy bay trực thăng, thu 22 súng các loại. Ngày 18-6-1968, Sư đoàn bộ binh số 9 của Mỹ phản kích, bị Tiểu đoàn chặn đánh tại kinh Bãi Thưa, xã Đông Phước, huyện Châu Thành. Trận này quân ta diệt và làm bị thương 69 tên Mỹ, bắn rơi 1 máy bay trực thăng, thu hàng chục súng các loại. Bãi Thưa đã ghi vào trang sử vàng của Tiểu đoàn một chiến công đánh thắng quân Mỹ xâm lược… Anh hùng Lực lượng vũ trang Nhân dân (LLVTND), Thiếu tướng Lê Thanh Sơn, nguyên Chỉ huy trưởng Bộ Chỉ huy Quân sự (CHQS) tỉnh Cần Thơ, cho biết: “Sau Tổng tiến công và nổi dậy Tết Mậu Thân năm 1968, TĐTĐ gặp nhiều khó khăn, hy sinh do địch phản công ác liệt. Mặc dù vậy, cán bộ, chiến sĩ đơn vị luôn đoàn kết, đùm bọc, nhường nhau từng chén cháo để bám trụ trên các địa bàn đánh địch. Trong thời điểm khó khăn nhất, đơn vị vẫn tổ chức nhiều cuộc tấn công địch và giành thắng lợi”.

Trong Chiến dịch Hồ Chí Minh năm 1975, TĐTĐ đánh trận mở màn tiêu diệt Chi khu quân sự Một Ngàn vào ngày 8-12-1974. TĐTĐ đánh thắng nhiều đơn vị của địch, mở toang cánh cửa Lộ Vòng Cung, đưa  địch vào tình thế bị động, lui về nội ô TP Cần Thơ, bảo vệ bộ máy đầu não của Vùng IV chiến thuật; tạo điều kiện cho lực lượng chủ lực QK9 tiến công, áp sát bao vây TP Cần Thơ… Ngày 30-4-1975, kết hợp với lực lượng ở nội thành tổ chức quần chúng nhân dân nổi dậy, TĐTĐ tiến công vào thành phố, đánh chiếm Đài Phát thanh, dinh Tỉnh trưởng Phong Dinh, Bộ Tư lệnh Vùng IV chiến thuật và nhiều mục tiêu quân sự khác. 16 giờ 30 phút ngày 30-4-1975, Cần Thơ hoàn toàn giải phóng.

Trong kháng chiến chống đế quốc Mỹ, TĐTĐ đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ, góp phần cùng nhân dân cả nước giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước. Ngày 12-9-1975, TĐTĐ vinh dự được Chủ tịch nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa phong tặng danh hiệu cao quý Đơn vị Anh hùng LLVTND.

Xây dựng và bảo vệ Tổ quốc

Giai đoạn 1975-1977, TĐTĐ làm nhiệm vụ tái lập an ninh chính trị, trật tự xã hội sau những năm tháng chiến tranh; tổ chức huấn luyện, sản xuất và tham gia công tác vận động quần chúng ở các vùng tôn giáo, dân tộc…

BLL Cựu chiến binh TĐTĐ phối hợp Công an tỉnh Quảng Ninh tặng quà gia đình chính sách tại xã Phương Bình, huyện Phụng Hiệp, tỉnh Hậu Giang nhân Ngày thành lập TĐTĐ (24-6). Ảnh: NGUYỄN THẮNG

Chiến tranh biên giới Tây Nam bùng nổ. Ngày 14-12-1977, TĐTĐ là đơn vị đầu tiên trong tỉnh Hậu Giang được lệnh lên đường bảo vệ biên giới Tây Nam của Tổ quốc. Ngày hôm sau, Tiểu đoàn bước vào cuộc chiến đấu mới, đánh đuổi quân địch về phía bên kia biên giới thuộc các khu vực Cả Hàn, Cô Dâu - Cô Dơi (tỉnh An Giang), Hà Tiên (tỉnh Kiên Giang), diệt nhiều địch, được đảng bộ và nhân dân địa phương khen ngợi… Trong năm 1978, Tiểu đoàn thường xuyên cơ động trên tuyến biên giới từ Tân Châu đến Hà Tiên. Tháng 1-1979, TĐTĐ tham gia cùng LLVT QK9 tiến công quân Pôn Pốt giành thắng lợi. Trong 10 năm giúp bạn Campuchia (1979-1989), TĐTĐ đã lập nhiều thành tích xuất sắc trong chiến đấu và giúp bạn xây dựng đất nước. Ngày 29-8-1985, Chủ tịch Hội đồng Nhà nước Cộng hòa XHCN Việt Nam tuyên dương TĐTĐ là Đơn vị Anh hùng LLVTND lần thứ 2. Ngày 26-9-1989, TĐTĐ là đơn vị cuối cùng của tỉnh trở về Tổ quốc sau hơn 10 năm làm nghĩa vụ quốc tế giúp bạn Campuchia…

Trong 60 năm xây dựng, chiến đấu, trưởng thành, TĐTĐ luôn là tấm gương sáng trong huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu, công tác; xây dựng tổ chức cơ sở đảng trong sạch, vững mạnh, xây dựng đơn vị vững mạnh toàn diện, tiến lên chính quy và sản xuất cải thiện đời sống bộ đội. Trong phong trào Thi đua Quyết thắng, TĐTĐ luôn là lá cờ đầu, lực lượng xung kích. Trong công tác huấn luyện kết hợp với hành quân dã ngoại, làm công tác dân vận, TĐTĐ là lực lượng đi đầu của LLVT thành phố. Tiểu đoàn 2 lần được báo cáo điển hình trong Hội nghị toàn quân tại Hà Nội vào các năm 1991, 1994…  Năm 2009, TĐTĐ được sáp nhập vào Trung đoàn Bộ binh 932, Bộ CHQS TP Cần Thơ, theo quyết định của Bộ Quốc phòng.

Năm 2002, Ban Liên lạc (BLL) Cựu chiến binh TĐTĐ được thành lập do Thiếu tướng Lê Thanh Sơn làm Trưởng ban. Đến nay, BLL Cựu chiến binh TĐTĐ đã vận động cất hơn 1.200 căn nhà tặng các đồng đội gặp khó khăn về nhà ở. Mỗi căn trị giá từ 10-80 triệu đồng. Theo ông Lê Minh Phụng, Phó Chủ tịch Hội CCB huyện Phong Điền, Phó Trưởng BLL Cựu chiến binh TĐTĐ, thời gian qua, BLL vận động thực hiện nhiều công trình bia tưởng niệm chiến thắng của TĐTĐ, làm đường giao thông ở các địa phương TĐTĐ từng chiến đấu, thuộc huyện Phong Điền, TP Cần Thơ; huyện Long Mỹ, tỉnh Hậu Giang; các huyện Giồng Riềng, Tân Hiệp của tỉnh Kiên Giang; thị xã Tân Châu, tỉnh An Giang… Từ đầu năm 2024 đến nay, BLL Cựu chiến binh TĐTĐ vận động hơn 13,6 tỉ đồng để thực hiện các công trình, phần việc; tổ chức các hoạt động tri ân các gia đình chính sách, hỗ trợ đồng đội có hoàn cảnh khó khăn… Qua đó góp phần gìn giữ, phát huy truyền thống đơn vị 2 lần được tuyên dương Anh hùng LLVTND.

CHUNG CƯỜNG