Nói đến hát bội hay hát bộ ở vùng sông nước Cửu Long, mọi người liên tưởng đến đất Vĩnh Long. Từ hàng trăm năm trước, Vĩnh Long đã có ghe hát bội rong ruổi khắp các đình, miếu để biểu diễn. Hát bội Vĩnh Long cũng từng xuất ngoại sang Mỹ. Và giờ, Vĩnh Long đang xúc tiến đưa hát bội vào phục vụ du khách trong và ngoài nước…

* Trăm năm hát bội Vĩnh Long…

Một dịp về Công Thần Miếu (Phường 5, TP Vĩnh Long) xem hát bội, tôi gặp bầu Răng (Huỳnh Văn Răng)- 82 tuổi, Trưởng Đoàn nghệ thuật tuồng cổ Đồng Thinh. Dòng tộc bầu Răng đã 5 đời theo hát bội. Ba ông là bầu Đây của gánh Tân Phước Lập. Đến đời mình, ông lập gánh Đồng Thinh. Con gái ông- Huỳnh Thị Yến Linh, diễn viên của Đồng Thinh, là nghệ nhân ưu tú. Rồi dâu, rể, cháu nội, cháu ngoại của ông cũng lần lượt theo hát bội… Những năm 50 của thế kỷ trước là thời kỳ vàng son của hát bội. Ghe hát đi đến đâu, bà con cổ vũ nhiệt tình đến đó, xem hát bội chật kín cả sân đình. Thế rồi, theo nhịp phát triển của đời sống hiện đại, hát bội mất dần khán giả, có lúc tưởng chừng như hát bội không thể tồn tại. Nhiều nghệ nhân hát bội phải chuyển nghề mưu sinh, nhưng tình yêu hát bội thì vẫn vẹn nguyên, thôi thúc họ tìm cách giữ gìn và truyền nghề cho các thế hệ sau.

Ở ĐBSCL, hát bội Vĩnh Long có phần nổi trội hơn so với các tỉnh, thành khác. Hát bội Vĩnh Long đã từng được Bộ Văn hóa-Thông tin chọn đi biểu diễn tại Mỹ và gây tiếng vang lớn cho hát bội Việt Nam. Đó là lần Lễ hội Smithsonian năm 2007 (từ ngày 23-6 đến 9-7) với chủ đề "Mê Công – Dòng sông kết nối các nền văn hóa" do Viện Smithsonian tổ chức tại thủ đô Washington. 5 nghệ nhân hát bội Đoàn nghệ thuật tuồng cổ Đồng Thinh: Nguyễn Văn Tốt, Huỳnh Văn Hên, Huỳnh Thị Yến Linh, Phạm Văn Mười Một và Nguyễn Văn Thinh đã mang trích đoạn Tiết Giao đoạt ngọc, xuất ngoại. 5 lớp diễn: Võ Tam Tư xuất binh, Võ Tam Tư bại trận trở về, Nguyệt Cô kịch chiến với Tiết Giao, Võ Tam Tư đi tuần và Nguyệt Cô hóa cáo, với thời lượng 45 phút đã để lại nhiều ấn tượng tốt đẹp trong lòng công chúng Mỹ về một loại hình nghệ thuật dân gian độc đáo của Việt Nam.

Hôm đến Công Thần Miếu xem lại trích đoạn Tiết Giao đoạt ngọc, được diễn phục vụ du khách, tôi gặp nghệ nhân ưu tú Nguyễn Văn Tốt (Vũ Linh Tâm), người đã có hơn 40 năm theo nghề hát bội, thủ vai Tiết Giao trong trích đoạn Tiết Giao đoạt ngọc diễn tại Mỹ. Ông xúc động kể lại: "Bao nhiêu năm theo hát bội, chỉ đi hát đình, hát miếu chớ có bao giờ nghĩ ra nước ngoài biểu diễn đâu. Ngày đi Mỹ, tôi cùng cả đoàn lo lắm! Lo bởi toàn bộ vở diễn đến 120 phút nhưng phải rút lại có 45 phút. Chúng tôi đã cố gắng mang đến cho người xem một vở diễn thật sự có ý nghĩa và giới thiệu loại hình nghệ thuật hát bội cho bạn bè thế giới. Ngày diễn, khán giả rất đông và ngồi im theo dõi. Nhìn khán giả nước ngoài chăm chú xem hát bội, chúng tôi càng thấy trách nhiệm nhiều hơn và càng cảm hứng hơn, diễn hay hơn. Vở diễn kết thúc, những tràng pháo tay vang lên, chúng tôi cảm thấy hạnh phúc vô cùng…". Bầu Răng cũng chia sẻ: "Hồi đi Mỹ, tôi khóc luôn. Bởi vì, ba tôi cả đời theo hát bội, có được đi xa biểu diễn đâu; được đi hát đình, hát miếu là mừng lắm rồi. Bây giờ, tôi dẫn đoàn hát bội sang Mỹ hát cho người nước ngoài xem, có gì sung sướng bằng…"!

* Đưa hát bội vào phục vụ du khách

Trung tâm Thông tin Xúc tiến Du lịch Vĩnh Long đã 2 lần tổ chức hát bội cho giám đốc các hãng lữ hành và các hướng dẫn viên du lịch xem, tham khảo để quyết định có thể đưa chương trình nghệ thuật truyền thống hát bội vào phục vụ du khách được không. Lần thứ nhất, hầu hết giám đốc các hãng lữ hành cho rằng nên đưa hát bội của Vĩnh Long vào phục vụ du khách. Bởi hiện nay, Vĩnh Long có hơn 500 di tích phổ thông, 40 di tích cấp tỉnh và 10 di tích cấp quốc gia; trong đó, có 132 đình làng. Đặc biệt là di tích lịch sử- văn hóa cấp quốc gia Công Thần Miếu, nơi có 85 đạo sắc phong. Đó là nơi du khách có thể đến tham quan, tìm hiểu về lịch sử, văn hóa và xem hát bội Vĩnh Long. Lần thứ hai, nghệ thuật hát bội Vĩnh Long được tổ chức diễn thử nghiệm giới thiệu cho đoàn khảo sát du lịch TP. Hồ Chí Minh (Famtrip HoChiMinhCity 2016) với gần 40 hướng dẫn viên của các hãng lữ hành trong và ngoài nước tại TP. Hồ Chí Minh. Hầu hết, cho rằng loại hình này phù hợp phục vụ du lịch. Thời gian trình diễn nên giới hạn khoảng 30 phút. Đồng thời, cần có phần giới thiệu nét đặc sắc của loại hình này và nội dung trích đoạn biểu diễn, giúp khán giả hiểu rõ hơn về hát bội. Nên biểu diễn các vở diễn của lịch sử Việt Nam, ưu tiên trích đoạn nói về lịch sử và chiến công của anh hùng dân tộc Việt Nam. Theo ý kiến từ một số hãng lữ hành, nếu đưa hát bội vào phục vụ du khách nước ngoài, Vĩnh Long cần chuẩn bị tài liệu bằng tiếng nước ngoài để giới thiệu rõ hơn về loại hình này. Điều đó cũng góp phần giúp hát bội lan tỏa mạnh mẽ hơn.

Ông Lưu Hoàng Minh, Giám đốc Trung tâm Thông tin Xúc tiến Du lịch Vĩnh Long, cho biết: "Vĩnh Long tự hào là địa phương còn lưu giữ, phát huy tốt các loại hình nghệ thuật truyền thống hát bội, đờn ca tài tử, múa bóng rỗi. Cùng với các lễ nghi truyền thống lâu đời, hát bội là chương trình văn nghệ trước dâng cúng thần linh, sau đáp ứng nhu cầu thưởng lãm của công chúng xa gần. Thời gian tới, ngành Văn hóa, Thể thao và Du lịch Vĩnh Long sẽ tiếp tục đưa các loại hình nghệ thuật cổ truyền quý báu của tiền nhân vào các đình làng, để bảo tồn và phát huy, để giới thiệu với khách du lịch trong nước và quốc tế theo mô hình nhà hát tuồng truyền thống thu nhỏ…".

Huỳnh Biển