Tín hiệu được phát đi khi Iran tuyên bố nước này không có tham vọng chế tạo vũ khí hạt nhân, đáp lại Mỹ thể hiện thái độ sẵn sàng nối lại các cuộc đàm phán nhằm giải quyết tình trạng bế tắc kéo dài. Trong khi đó, Anh, Pháp và Đức cũng đang để ngỏ phương án ngoại giao để ngăn chặn khủng hoảng mới quanh vấn đề hạt nhân của Tehran.

Tổng thống Pháp Macron (phải) và Tổng thống Iran Pezeshkian họp song phương bên lề Đại hội đồng LHQ. Ảnh: AFP

Phát biểu trước Đại hội đồng Liên Hiệp Quốc ngày 24-9, Tổng thống Iran Masoud Pezeshkian cho biết tương lai phải được xây dựng dựa trên sự hợp tác, tin tưởng và phát triển chung cho tất cả quốc gia. Qua đó, ông nhấn mạnh Iran chưa và sẽ không bao giờ tìm cách chế tạo bom hạt nhân. Trong bài phát biểu được ghi âm, Lãnh tụ Tối cao Iran Ali Khamenei tái khẳng định Tehran không tìm cách chế tạo vũ khí hạt nhân, nhưng cũng loại trừ khả năng đàm phán trực tiếp với Mỹ.

Vài giờ sau bài phát biểu của Tổng thống Pezeshkian, đặc phái viên Trung Đông của Tổng thống Mỹ Donald Trump, Steve Witkoff, nói rõ Washington không có ý định gây tổn hại Tehran và bày tỏ mong muốn nối lại tiến trình đàm phán. Tuy vậy, ông Witkoff cho biết mục tiêu của Mỹ và các bên liên quan là tìm ra giải pháp lâu dài trong khi đang làm việc về cơ chế tự động tái áp đặt trừng phạt (Snapback), một điều khoản trong thỏa thuận hạt nhân năm 2015, hay còn gọi là Kế hoạch Hành động chung toàn diện (JCPOA). 

Tính đến đầu tháng 6, Iran và Mỹ đã tổ chức 5 vòng đàm phán hạt nhân gián tiếp nhưng vướng nhiều trở ngại. Mâu thuẫn lớn nhất có thể kể đến vấn đề giới hạn làm giàu uranium trên lãnh thổ Iran, trong đó các cường quốc phương Tây muốn đưa hoạt động này xuống mức 0 để giảm thiểu mọi nguy cơ vũ khí hóa. Tuy nhiên, sau cuộc chiến kéo dài 12 ngày giữa Iran và Israel hồi giữa tháng 6, các vòng đàm phán bị đóng băng khi Tehran cáo buộc Washington “phản bội ngoại giao”.

Đến ngày 28-8, cáo buộc Tehran cố ý không tuân thủ JCPOA, các nước châu Âu gồm Anh, Pháp và Đức (E3) đã kích hoạt cơ chế “Snapback” được Mỹ ủng hộ. Theo đó, nếu không có bước đi mới trong vòng 30 ngày, toàn bộ lệnh trừng phạt của Liên Hiệp Quốc (LHQ) từng gỡ bỏ sẽ được tái áp đặt đối với Iran. Nhóm E3 cho rằng không có bất kỳ lý do dân sự chính đáng nào biện minh cho các kho dự trữ uranium làm giàu cao của Iran. Theo Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA), kho dự trữ của Iran hiện chứa khoảng 5 tấn uranium làm giàu thấp và 400kg uranium làm giàu 60%. Số uranium 60% này nếu được làm giàu lên mức 90% sẽ đủ để chế tạo 10 quả bom hạt nhân.

Trong bối cảnh căng thẳng, nhóm E3 khẳng định họ vẫn để ngỏ con đường ngoại giao. Nhóm cũng đề nghị hoãn tái áp đặt lệnh trừng phạt trong tối đa 6 tháng để tạo thời gian cho các cuộc đàm phán về một thỏa thuận dài hạn nếu Iran khôi phục quyền tiếp cận toàn diện của các thanh sát viên hạt nhân LHQ, giải quyết lo ngại về kho uranium làm giàu của nước này và tham gia tiến trình đàm phán với Mỹ.

Đến nay, Iran chưa đưa ra bất kỳ đề xuất cụ thể nào nhưng theo 2 nguồn tin ngoại giao châu Âu, nước này cùng nhóm E3 và Liên minh châu Âu (EU) đã tổ chức vòng đàm phán mới. Trước đó, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron đã có cuộc gặp ngắn với người đồng cấp Iran Pezeshkian bên lề kỳ họp Đại hội đồng LHQ. Đây là cuộc trao đổi ngoại giao cấp cao nhất từ ​​trước đến nay trong nỗ lực ngăn chặn cuộc khủng hoảng mới về chương trình hạt nhân của Iran.

Trong trường hợp các bên không tìm được tiếng nói chung trước thời hạn chót ngày 27-9, Tehran sẽ đối mặt cơ chế Snapback, bao gồm lệnh cấm vận vũ khí, cấm làm giàu và tái chế uranium, lệnh cấm các hoạt động liên quan tên lửa đạn đạo có khả năng mang vũ khí hạt nhân, lệnh đóng băng tài sản toàn cầu và hạn chế đi lại đối với nhiều cá nhân và tổ chức ở Iran.

MAI QUYÊN (Theo Reuters, Al Jazeera)