Nếu một người mắc lao không được phát hiện sớm và điều trị kịp thời có thể lây cho 10-15 người khác. Vì thế, việc tầm soát, phát hiện sớm không chỉ giúp người bệnh mà còn gián tiếp cắt đứt nguồn lây, bảo vệ người thân và cộng đồng tránh nguy cơ nhiễm lao, mắc lao, tiến tới thanh toán bệnh lao.

Nhân viên y tế thực hiện phản ứng lao tố, tầm soát lao tiềm ẩn cho người dân. 

Cuối tháng 3-2023, đoàn thầy thuốc của Bệnh viện (BV) Lao và Bệnh phổi TP Cần Thơ tổ chức tầm soát, chủ động phát hiện bệnh lao, lao tiềm ẩn cho người dân ở các phường: Phước Thới, Thới Long, Trường Lạc (quận Ô Môn). Trước đó, tháng 2-2023, đoàn cũng thực hiện hoạt động này ở 3 phường của quận Cái Răng (Thường Thạnh, Phú Thứ, Hưng Phú). Ðối tượng tầm soát là người cao tuổi, người có bệnh lý mãn tính (đái tháo đường, hen, viêm phế quản mãn tính, bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính, HIV...), người sống trong nguồn lây, người đã từng mắc và điều trị lao...

Ông Trần Thanh Tùng, ở khu vực Rạch Sung, phường Thới Long, cho biết: “Tôi bị hen suyễn nhiều năm, nên thường xuyên đến Trạm Y tế phường để khám bệnh. Khi được mời tầm soát lao, tôi đến ngay trạm, vì tiện lợi, gần nhà, được khám và chụp X-quang, thử đàm miễn phí. Còn được hỗ trợ tiền nước uống”.  Còn cô Lê Thị Hiền, mắc lao và điều trị từ lâu, hiện bệnh đã khỏi. Mấy năm qua, cô bị thêm bệnh tim, gần đây bị đái tháo đường nên khi Trạm Y tế phường Thới Long mời đi khám tầm soát lao, cô đi ngay. Cô Hiền cho biết: “Gần đây, tôi thường bị khò khè, khó thở, mệt. Nay có đoàn bác sĩ, nên tôi đi khám ngay coi bệnh lao tái phát không”.

Người dân được các bác sĩ thăm khám, hỏi tiền sử bệnh tật, nghề nghiệp, môi trường sống, chụp X-quang phổi bằng xe X-quang lưu động. Nếu phổi có tổn thương thì xét nghiệm đàm bằng gene Xpert. Với người sống chung, gần nguồn lây thì làm phản ứng lao tố để chẩn đoán có bị lao tiềm ẩn hay không. Kết quả lao tố và xét nghiệm đàm sẽ được cán bộ trung tâm y tế quận thông báo, tư vấn cho người dân. Nếu mắc lao, lao tiềm ẩn thì người dân được tư vấn, hướng dẫn, đưa vào điều trị. Hiện nay, người dân điều trị, nhận thuốc lao tại trung tâm y tế. Với lao tiềm ẩn, người lớn điều trị miễn phí tại trung tâm y tế (uống thuốc trong vòng 6 tháng), trẻ em điều trị miễn phí tại trạm y tế (uống thuốc trong vòng 3 tháng).

BS Huỳnh Văn Thanh, nguyên Trưởng khoa Lao kháng thuốc, BV Lao và Bệnh phổi TP Cần Thơ, tham gia trực tiếp khám cho người dân, cho biết: Người dân tham gia tầm soát, phát hiện sớm được khám, thực hiện đầy đủ cận lâm sàng gần nhà hoàn toàn miễn phí bằng những thiết bị, xét nghiệm hiện đại như gene Xpert. Việc điều trị sớm bệnh lao giúp bệnh nhân khỏi bệnh mà không để lại di chứng của lao ở phổi. Nếu phát hiện muộn, không chỉ lây cho người xung quanh mà điều trị còn phức tạp, để lại di chứng. Việc tầm soát còn mang cả tính dự phòng vì tầm soát cho cả người sống chung nguồn lây, nếu phát hiện nhiễm lao thì điều trị lao tiềm ẩn, tránh nguy cơ tiến triển thành bệnh lao. Ngoài ra, nếu phim X-quang phổi có tổn thương nghi ngờ ung thư các thầy thuốc tư vấn, hướng dẫn người dân đến bệnh viện tầm soát ung thư phổi.

Trong tháng 2-2023, tầm soát lao ở 3 phường của quận Cái Răng, đoàn khám bệnh đã chụp X-quang cho 1.104 người dân; xét nghiệm đàm bằng gene Xpert cho 102 người. Kết quả phát hiện 32 ca lao, thu dung điều trị. Tiêm phản ứng lao tố cho 94 người, phát hiện và điều trị 5 ca lao tiềm ẩn.

Năm 2022, Cần Thơ đã triển khai tầm soát, sàng lọc lao chủ động tại cộng đồng cho 16.359 người dân, tăng gần gấp đôi so với cùng kỳ 2021 (8.250 người). Qua tầm soát bằng chiến lược 2X (X-quang, Xpert) phát hiện 197 ca lao, chiếm tỷ lệ 1,2% so với tổng số người được khám sàng lọc lao, trong đó có 11 bệnh nhân lao kháng đa thuốc. Tỷ lệ bệnh nhân lao do hoạt động sàng lọc lao chủ động phát hiện và thu nhận đóng góp 7,62% cho công tác phát hiện lao toàn thành phố. Trong đó tỷ lệ bệnh nhân lao kháng thuốc chiếm 17,5% trong số bệnh nhân lao kháng thuốc.

Theo BV Lao và Bệnh phổi TP Cần Thơ, trong năm 2023, từ nguồn tài trợ các dự án, ngân sách địa phương, BV sẽ tầm soát lao, lao tiềm ẩn ở tất cả các xã, phường, trị trấn trên địa bàn thành phố. Dự kiến trong tháng 4-2023, việc cấp phát thuốc lao từ nguồn bảo hiểm y tế sẽ được triển khai đến tận các trạm y tế. Bệnh nhân lao sẽ nhận thuốc lao tại trạm y tế, tiện lợi, giảm chi phí đi lại cho bệnh nhân, thay vì tại trung tâm y tế như hiện nay.

Việc tầm soát, sàng lọc bệnh lao trong cộng đồng được BV Lao và Bệnh phổi triển khai từ năm 2000. Hiện nay, đa phần người dân đã có bảo hiểm y tế. Tuy nhiên, ý thức của người dân với bệnh lao còn hạn chế. Nhiều người ho kéo dài, tự ý mua thuốc tây uống. BS Huỳnh Văn Thanh khuyến cáo nếu ho kéo dài, khạc đàm, điều trị kháng sinh vẫn còn ho, khạc đàm thì nên chụp X-quang phổi, xét nghiệm đàm, tầm soát lao kịp thời.