Không chỉ con người mới biết cách điều chế thuốc trị đau dạ dày, nhức đầu hay da bị kích ứng, nhiều loài động vật trên thế giới cũng có khả năng tận dụng dược liệu từ thiên nhiên để tự chữa bệnh.

Khả năng động vật tự chữa bệnh (gọi là thuyết zoopharmacognosy) đã được ghi nhận ở loài vẹt đuôi dài ở Brazil, voi ở Kenya, thậm chí chó và mèo ở Anh và Mỹ. Theo Joel Shurkin, tác giả bài viết vừa đăng trong Kỷ yếu của Viện hàn lâm Khoa học Quốc gia Mỹ (PNAS), không rõ sự hiểu biết và học hỏi của động vật bắt nguồn từ đâu, nhưng nhiều loài dường như đã tiến hóa khả năng thiên bẩm trong việc phát hiện các thành phần có đặc tính chữa bệnh ở cây cối. Bằng chứng là những hành vi của chúng trong đời sống thực tế.

Mặc dù ăn cỏ có thể gây bệnh, nhưng chó và mèo trên khắp thế giới đều có hành vi này – được lý giải như một cách để chúng giảm triệu chứng đau bụng và để loại bỏ bất cứ thứ gì ở trong ruột khiến chúng khó chịu. "Chó không thể tiêu hóa tốt cỏ do trong ruột nó không có loại enzyme phân hủy chất xơ. Hơn nữa, cỏ rất ít dinh dưỡng, nên lý do duy nhất chó ăn cỏ có thể là để gây buồn nôn. Có thể chó biết rằng đây là giải pháp tạm thời để giảm cơn đau bụng" – Tiến sĩ Michael Goldberg ở Vancouver (Canada) giải thích. Ông còn cho biết các cuộc thử nghiệm trên chó sau đó cho thấy hành vi này cũng tái diễn khi chúng mắc các bệnh đường tiêu hóa khác như viêm ruột hay trào ngược axít trong dạ dày.

Trong khi đó, loài tinh tinh được phát hiện thường nuốt trộng lá của khoảng 35 loài cây họ Aspillia, một hành vi được cho là để loại bỏ những vật ký sinh. Theo đó, lá những cây này chứa một hóa chất gọi là thiarubrine-A giúp tẩy giun trong đường ruột, trong khi sự xù xì của lá có chức năng giống như giấy nhám giúp cuốn giun ra ngoài. Giống như loài chó, tinh tinh cũng có ăn một số cây cỏ để giảm triệu chứng khó chịu trong bụng.

Ở loài vẹt đuôi dài sống ở rừng Amazon của Brazil, ăn đất sét trắng được xem là một "chiến lược giải độc" hiệu quả đối với các vấn đề tiêu hóa. Theo chuyên gia bảo tồn động vật Charles Munn, chế độ ăn của loài vẹt này chủ yếu là quả-hạt, kể cả những loại có chứa độc tố. Ông phát hiện nhiều con vẹt đã liếm đất sét trắng ở đáy sông để hấp thụ các khoáng chất và loại bỏ các hợp chất có hại tannin và alkaloid trong các loại hạt. Cụ thể, khoáng chất trong đất sét bám vào các hợp chất độc hại và đào thải khỏi cơ thể con vật. Loại đất sét này cũng được biết đến với khả năng hấp thụ vi khuẩn và trị tiêu chảy ở heo vòi, voi và khỉ đột. Tháng 10 năm ngoái, nhiếp ảnh gia Paolo Seimandi đã chụp được ảnh một đàn dê núi cào một bức tường bằng gạch ở Vườn quốc gia Gran Paradiso ở miền Bắc nước Ý. Chúng liếm vách tường, một hành vi được cho là nhằm tận dụng muối và khoáng chất trong gạch đá vào những khi nguồn thức ăn giảm sút hoặc lúc cơ thể chúng không khỏe – giống như cách làm của vẹt.

Đầu năm nay, nhà nghiên cứu Holly Dublin đã hoàn tất nghiên cứu kéo dài 1 năm tập trung quan sát một đàn voi ở Kenya. Bà phát hiện một con voi đang có chửa đã ăn hết một cây thân cỏ tên là boraginaceae, vốn không nằm trong chế độ ăn thông thường của nó. Chỉ 4 ngày sau hành vi ăn uống bất thường này, con voi đã sinh con. Được biết, cây boraginaceae được phụ nữ trong khu vực sử dụng như một liệu pháp giục sinh, cho nên hành vi của con voi nói trên được cho là nhằm mang lại tác dụng tương tự. Trong khi đó, những con vượn cáo có chửa được phát hiện ăn trái me và vỏ cây để tăng tiết sữa và nâng cao khả năng sinh con thành công. Chúng cũng cho khỉ con ăn vỏ cây để tẩy giun.

Ngoài ra, nhiều động vật khác cũng biết cách xử lý vết thương và các vấn đề về da và lông. Chẳng hạn, hơn 200 loài chim biết dùng mỏ gắp kiến chà lên mình để tận dụng axít fomic do côn trùng này tiết ra nhằm tiêu diệt rận lông và bảo vệ bản thân khỏi các bệnh nhiễm trùng. Trong khi đó, khỉ mũ biết chà mật hoa lên vết thương để chữa lành, còn gấu nâu sống ở Bắc Mỹ thì chữa vết côn trùng cắn bằng cách nhai rễ cây Osha rồi đắp lên. Cây Osha còn chứa những hợp chất giúp xua đuổi côn trùng.

Shurkin – tác giả bài viết trên PNAS – cho biết các nhà khoa học đang nghiên cứu zoopharmacognosy tin rằng con người có thể học hỏi từ động vật, đặc biệt và khả năng tìm kiếm dược thảo mới. "Nhiều bài thuốc dân gian, đặc biệt ở các nước nghèo, chắc chắn bắt nguồn từ việc con người quan sát cách tự chữa bệnh của động vật" – ông tuyên bố và nói thêm rằng trường hợp dùng mật hoa để chữa thương ở khỉ mũ là một điển hình cho thấy con người đã làm theo và chứng thực rất công hiệu.

HOÀNG ĐIỂU (Theo Daily Mail)