Trí thức là lực lượng lao động sáng tạo đặc biệt quan trọng trong tiến trình đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và hội nhập quốc tế. Đối với Quân đội nhân dân Việt Nam, lịch sử hơn 70 năm qua đã khẳng định vai trò quan trọng của đội ngũ trí thức trong quá trình xây dựng, trưởng thành, chiến đấu và chiến thắng của Quân đội. Ngày nay, sự nghiệp đổi mới, công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước đang đặt ra những yêu cầu mới đối với quân đội ta trong thực hiện nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Vì vậy, phát huy vai trò của đội ngũ trí thức quân đội đã và đang trở thành một vấn đề mang tính cấp thiết.

Ảnh minh họa. Ảnh: TTXVN

Trí thức quân đội là một bộ phận cấu thành quan trọng của đội ngũ trí thức Việt Nam. Nghị quyết Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Đảng lần thứ 7 khóa X "Về xây dựng đội ngũ trí thức trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước” đã chỉ rõ: “Trí thức là những người lao động trí óc, có trình độ học vấn cao về lĩnh vực chuyên môn nhất định, có năng lực tư duy độc lập, sáng tạo, truyền bá và làm giàu tri thức, tạo ra những sản phẩm tinh thần và vật chất có giá trị đối với xã hội”(1). Xét về cơ cấu, đội ngũ trí thức quân đội bao gồm đội ngũ cán bộ lãnh đạo, chỉ huy các cơ quan, đơn vị trong toàn quân; đội ngũ cán bộ nghiên cứu, giảng dạy trong hệ thống học viện, nhà trường quân sự, các trung tâm, viện nghiên cứu chuyên ngành của quân đội… có trình độ học vấn đại học, sau đại học; có năng lực tư duy độc lập, sáng tạo; trực tiếp tham gia nghiên cứu, phát triển khoa học quân sự Việt Nam, đóng góp vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Do vậy, có thể nói, với những ưu thế về trình độ học vấn, năng lực tư duy độc lập, sáng tạo, trình độ quản lý chỉ huy… đội ngũ trí thức quân đội thực sự là nguồn lực đặc biệt quan trọng trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hiện nay.

Xuất phát từ yêu cầu nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa, yêu cầu xây dựng Quân đội Nhân dân “Vững mạnh toàn diện, cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại”(2), những năm qua, Đảng và Nhà nước ta trực tiếp là Quân ủy Trung ương đã thường xuyên quan tâm lãnh đạo công tác chăm lo, bồi dưỡng, đào tạo, phát triển đội ngũ trí thức quân đội. Với việc ban hành Nghị quyết số 93/NQ-ĐUQSTWW về tiếp tục đổi mới công tác đào tạo cán bộ, nhân viên chuyên môn kỹ thuật và xây dựng nhà trường chính quy và Nghị quyết số 86/NQ-ĐUQSTWW về công tác giáo dục - đào tạo trong tình hình mới, Quân ủy Trung ương đã tạo bước chuyển biến về chất trong công tác giáo dục - đào tạo cán bộ quân đội. Cùng với sự phát triển của đất nước, đội ngũ trí thức quân đội đã có bước phát triển mạnh mẽ về cả số lượng và chất lượng. Số cán bộ có trình độ tiến sĩ, thạc sĩ cũng như số lượng giáo sư, phó giáo sư của quân đội đã không ngừng tăng lên. Đặc biệt, toàn quân đã có hàng trăm tập thể, cá nhân được nhận bằng khen, giấy khen các cấp về thành tích nghiên cứu, ứng dụng khoa học công nghệ vào nâng cao hiệu quả thực hiện nhiệm vụ.

Phần đông đội ngũ trí thức quân đội luôn mang trong mình tinh thần yêu nước, có lòng tự hào, tự tôn dân tộc sâu sắc; có bản lĩnh chính trị vững vàng, có xu hướng nghề nghiệp rõ ràng; trung thành với sự nghiệp cách mạng của Đảng và nhân dân, gắn bó với quân đội và đơn vị; có trình độ tri thức và trách nhiệm trong thực hiện nhiệm vụ theo cương vị, chức trách được giao. Nghị quyết Trung ương 7 khóa X khẳng định: “Ðội ngũ trí thức trong lĩnh vực quốc phòng, an ninh là lực lượng nòng cốt xây dựng lực lượng vũ trang cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại”(3).

Trong giai đoạn cách mạng mới, đội ngũ trí thức quân đội đã có những đóng góp tích cực trong xây dựng những luận cứ khoa học cho việc hoạch định Cương lĩnh, đường lối, chủ trương, chính sách của Ðảng và Nhà nước trong thời kỳ đổi mới, đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế. Đặc biệt, trí thức quân đội là lực lượng trực tiếp tham gia nghiên cứu khoa học cho việc xây dựng, triển khai và tổ chức thực hiện có hiệu quả đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước về xây dựng nền quốc phòng toàn dân, thế trận an ninh nhân dân. Gắn với yêu cầu nhiệm vụ cụ thể, đội ngũ tri thức quân đội còn luôn đi đầu trong nghiên cứu, tiếp thu, phổ biến, ứng dụng và phát triển tri thức quân sự, quốc phòng tiên tiến, hiện đại góp phần nâng cao sức mạnh toàn diện của quân đội, đáp ứng ngày càng tốt hơn yêu cầu nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới. Đội ngũ trí thức quân đội đồng thời cũng là lực lượng tiên phong trong đấu tranh trên lĩnh vực tư tưởng - lý luận, chủ động, tích cực đấu tranh có hiệu quả với những luận điệu thù địch, sai trái, bảo vệ chủ nghĩa Mác - Lê-nin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, quan điểm của Đảng; chủ động phá tan âm mưu, thủ đoạn chống phá của các thế lực phản động, thù địch, góp phần xây dựng quân đội vững mạnh về chính trị, nâng cao cảnh giác cách mạng cho toàn quân, toàn dân. Vai trò của đội ngũ trí thức được thể hiện rõ nét trong mọi mặt hoạt động của quân đội như khoa học nghệ thuật quân sự; khoa học xã hội và nhân văn quân sự; khoa học kỹ thuật, công nghệ quân sự và y dược quân sự; hoạt động văn hóa, văn học nghệ thuật, báo chí xuất bản… Bằng trí tuệ, trình độ tư duy, năng lực sáng tạo và tinh thần trách nhiệm, đội ngũ trí thức quân đội đã có những đóng góp to lớn trên tất cả các lĩnh vực xây dựng, bảo vệ Tổ quốc.

Tuy nhiên, đội ngũ trí thức quân đội còn có những hạn chế nhất định so với thực tiễn yêu cầu xây dựng quân đội, yêu cầu xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong thời kỳ mới. Tuy đã có bước phát triển đáng kể song nhìn chung, đội ngũ trí thức quân đội còn tương đối “mỏng” chưa tương xứng với “tiềm năng sáng tạo” và yêu cầu xây dựng quân đội; trình độ giao tiếp bằng ngoại ngữ và khả năng ứng dụng công nghệ thông tin còn có những hạn chế, bình quân độ tuổi của trí thức quân đội còn cao so với mặt bằng của đội ngũ trí thức nói chung; cơ cấu đội ngũ trí thức quân đội có những mặt mất cân đối về ngành nghề, độ tuổi, giới tính...; một bộ phận trí thức quân đội còn hạn chế kiến thức thực tiễn, nhất là thực tiễn công tác, chiến đấu; việc khai thác, phát huy tiềm năng sáng tạo của trí thức quân đội còn hạn chế, công tác nghiên cứu và ứng dụng khoa học ở một số cơ quan, học viện, nhà trường quân sự chưa thực sự xuất phát và gắn bó với thực tiễn huấn luyện sẵn sàng chiến đấu của quân đội; số lượng chuyên gia đầu ngành, chuyên viên nghiên cứu của quân đội chưa nhiều; tính gắn kết giữa khoa học kỹ thuật với ứng dụng thực tiễn chưa cao; số ít trí thức, kể cả người có trình độ học vấn cao còn thiếu tự tin, “ngại” tham gia hoạt động nghiên cứu khoa học… Một số không thường xuyên học hỏi, tìm tòi, trau dồi kiến thức, thiếu ý chí phấn đấu cố gắng vươn lên về chuyên môn…

Những hạn chế nói trên của đội ngũ trí thức quân đội do nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan. Một số chủ trương, chính sách của Ðảng và Nhà nước về công tác trí thức nói chung và trí thức quân đội nói riêng chậm đi vào cuộc sống; có nơi, có lúc thực hiện thiếu nghiêm túc. Số ít cán bộ lãnh đạo, chỉ huy chưa nhận thức đúng về vai trò, vị trí của trí thức; đánh giá, sử dụng trí thức chưa xuất phát từ năng lực và trình độ; các chủ trương, chính sách đào tạo đội ngũ trí thức quân đội chưa thực sự đồng bộ; cơ chế phát hiện, tuyển chọn, bồi dưỡng và sử dụng nhân tài thiếu linh hoạt; tinh thần phấn đấu nỗ lực vươn lên ở một bộ phận trí thức chưa cao… Bên cạnh đó là những tác động của mặt trái kinh tế thị trường cũng ít nhiều ảnh hưởng tiêu cực đến đội ngũ trí thức quân đội.

Nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước đã và đang đặt ra đòi hỏi khách quan phải phát huy cao độ vai trò của đội ngũ trí thức nói chung trong đó có trí thức quân đội. Đặc biệt, trước yêu cầu xây dựng quân đội vững mạnh toàn diện thì việc phát huy vai trò của trí thức quân đội càng trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. 

Để bồi dưỡng, rèn luyện đội ngũ trí thức quân đội thực sự đáp ứng yêu cầu của nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới, trên cơ sở nghiên cứu thực tiễn, cần tập trung thực hiện có hiệu quả một số vấn đề cơ bản sau:

Một là, làm tốt công tác tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức về vị trí, vai trò, tầm quan trọng của đội ngũ trí thức đối với việc thực hiện nhiệm vụ của quân đội trong giai đoạn cách mạng mới.

Thực tế thời gian qua cho thấy, một nguyên nhân cơ bản hạn chế việc phát huy vai trò của trí thức quân đội trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc chính là những nhận thức chưa đầy đủ về vai trò, tầm quan trọng của đội ngũ trí thức. Do vậy, cần chú trọng làm tốt công tác tuyên truyền, giáo dục để các lực lượng, trước hết là cấp ủy, người chỉ huy, người chính ủy, chính trị viên hiểu đúng và đề cao vai trò của trí thức đối với việc thực hiện nhiệm vụ của đơn vị, quân đội trong tình hình mới. Đồng thời, thông qua tuyên truyền, giáo dục cần làm cho đội ngũ trí thức nhận thức sâu sắc trách nhiệm của mình đối với đơn vị, quân đội… để từ đó đoàn kết phấn đấu, lao động sáng tạo, hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao. 

Hai là, tiếp tục nâng cao hiệu quả lãnh đạo, quản lý của cấp ủy và chỉ huy các cấp đối với đội ngũ trí thức.

Đây là vấn đề có ý nghĩa quyết định trực tiếp đến hiệu quả công tác xây dựng, bồi dưỡng và phát huy vai trò đội ngũ trí thức quân đội trong tình hình mới. Thực tiễn chỉ ra, khi nào và ở đâu cán bộ lãnh đạo, chỉ huy các cấp nhận thức toàn diện, đầy đủ về vai trò, vị trí quan trọng của trí thức trong quá trình thực hiện nhiệm vụ của đơn vị, của quân đội thì hoạt động lãnh đạo, quản lý của cấp ủy, chỉ huy đối với trí thức mới có hiệu quả và đội ngũ trí thức mới thực sự phát huy toàn bộ khả năng tư duy, năng lực sáng tạo, đóng góp có hiệu quả vào sự trưởng thành của đơn vị, của quân đội. Do vậy, ở mỗi cấp, mỗi đơn vị, cấp ủy, chỉ huy, chính ủy, chính trị viên cần quán triệt sâu sắc quan điểm lãnh đạo của Đảng về xây dựng đội ngũ trí thức trên cơ sở đặc điểm nhiệm vụ cụ thể và chất lượng đội ngũ trí thức của đơn vị.

Cấp ủy và chỉ huy các cấp cần xác định công tác trí thức là nhiệm vụ quan trọng thường xuyên. Trên cơ sở đánh giá đúng thực trạng chất lượng, số lượng, cơ cấu đội ngũ trí thức và công tác xây dựng đội ngũ trí thức, trong quản lý, sử dụng trí thức nên nghiên cứu, thực hiện các phương thức phù hợp, tránh việc áp dụng một cách máy móc cách quản lý hành chính để phát huy cao nhất năng lực cống hiến của trí thức.

Thực hiện tốt vấn đề này cơ sở để xây dựng và hoàn thiện môi trường công tác thuận lợi giúp trí thức quân đội công tác, rèn luyện và cống hiến, trưởng thành.

Ba là, chú trọng quan tâm công tác đào tạo, bồi dưỡng trí thức quân đội gắn với hệ thống chính sách trọng dụng, đãi ngộ hợp lý.

Đây là hai mặt thống nhất trong tổng thể quá trình xây dựng, phát triển và phát huy vai trò đội ngũ trí thức quân đội. Vấn đề này cần được tổ chức thực hiện đồng bộ ở cả tầm vĩ mô và vi mô gắn với yêu cầu nhiệm vụ xây dựng, bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới và đặc điểm của từng đơn vị cụ thể. Nghị quyết Trung ương 7 khóa X nhấn mạnh: “Thực hiện chính sách trọng dụng, đãi ngộ và tôn vinh trí thức… tạo chuyển biến căn bản trong đào tạo, bồi dưỡng trí thức”(4).

Trước hết, trên cơ sở quán triệt sâu sắc quan điểm lãnh đạo của Đảng và những chính sách của Nhà nước, Quân ủy Trung ương và Bộ Quốc phòng cần hoàn thiện chiến lược giáo dục đào tạo trong quân đội, tạo bước chuyển căn bản trong đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ trí thức quân đội. Từ đó có quy hoạch đội ngũ trí thức phù hợp, hiệu quả. Xây dựng quy hoạch đội ngũ trí thức phải xuất phát từ yêu cầu nhiệm vụ xây dựng quân đội vững mạnh toàn diện, yêu cầu xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới. Trong quy hoạch phải luôn bám sát ba quan điểm chỉ đạo và năm nhiệm vụ, giải pháp được xác định trong Nghị quyết Hội nghị Trung ương 7 khóa X. Đồng thời, tiếp tục chỉ đạo thực hiện tốt Nghị quyết số 86/NQ-ĐUQSTW về công tác giáo dục - đào tạo trong tình hình mới. Thực hiện có hiệu quả việc tuyển chọn và đưa cán bộ, trí thức quân đội đi học tập, nghiên cứu ở nước ngoài.

Đối với các đơn vị trong toàn quân, cần chủ động đa dạng hóa các hình thức bồi dưỡng, giáo dục đội ngũ cán bộ, trí thức; coi trọng bồi dưỡng kinh nghiệm thực tiễn chiến đấu và huấn luyện sẵn sàng chiến đấu cho đội ngũ trí thức trẻ. Trong bồi dưỡng, giáo dục cán bộ, trí thức cần gắn giữa lý luận với thực tiễn huấn luyện sẵn sàng chiến đấu và chiến đấu của quân đội, đơn vị.

Đối với các học viện, nhà trường quân đội, với vai trò là những trung tâm đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ trí thức cho quân đội, cần tiếp tục quán triệt và thực hiện tốt Nghị quyết số 86/NQ-ĐUQSTW về công tác giáo dục - đào tạo trong tình hình mới. Cụ thể, các học viện, nhà trường căn cứ vào nội dung, yêu cầu, lĩnh vực đào tạo cần tập trung đổi mới nội dung, chương trình đào tạo, tích cực hóa hoạt động của người học… nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo trực tiếp góp phần vào sự phát triển của đội ngũ trí thức quân đội cả về số lượng và chất lượng. 

Bốn là, thường xuyên phát huy tinh thần tích cực, sáng tạo, tự phấn đấu, tự rèn luyện của đội ngũ trí thức quân đội. 

Đây là vấn đề cốt lõi trong phát huy vai trò của đội ngũ trí thức quân đội, giúp mỗi người trí thức không ngừng nỗ lực phấn đấu vươn lên, hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao.

Bám sát sự vận động, phát triển của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới, trên cơ sở ý thức rõ vị trí, vai trò của mình, đội ngũ trí thức quân đội phải thường xuyên nêu cao tinh thần trách nhiệm, tích cực tự nghiên cứu, tự học tập không ngừng tích lũy kiến thức chuyên môn và năng lực công tác. Trong bối cảnh phát triển mạnh mẽ của giáo dục - đào tạo, quá trình “xã hội hóa” giáo dục gắn với sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và yêu cầu của nền kinh tế tri thức, đội ngũ trí thức quân đội hơn lúc nào hết cần đa dạng hóa các phương thức tự học tập, tự nghiên cứu, chủ động tích lũy kiến thức, nâng cao trình độ và năng lực chuyên môn cũng như trình độ ngoại ngữ, tin học… Đồng thời, gắn với yêu cầu, nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới, đội ngũ trí thức quân đội cần chú trọng tự tu dưỡng, rèn luyện phẩm chất đạo đức, lối sống, hoàn thiện nhân cách người cán bộ quân đội trong tình hình mới; bồi đắp, phát huy những phẩm chất tốt đẹp như lòng yêu nước, tính tích cực xã hội, tính nhân văn, đạo đức, lối sống; tích cực rèn luyện bản lĩnh khoa học, nâng cao tính phát hiện, gắn công tác nghiên cứu với hoạt động thực tiễn, chủ động phát hiện, đề xuất nghiên cứu các vấn đề mới phát sinh trong thực tiễn phát triển kinh tế - xã hội đất nước cũng như thực tiễn nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc…

Kế thừa truyền thống hơn 70 năm xây dựng, trưởng thành, chiến đấu và chiến thắng của Quân đội nhân dân Việt Nam, bồi dưỡng, phát huy vai trò của đội ngũ trí thức quân đội là vấn đề cơ bản, quan trọng, trực tiếp góp phần thực hiện thắng lợi nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa trong tình hình mới.
-----------------------------------------------------------

(1) Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Hội nghị lần thứ bảy Ban Chấp hành Trung ương khóa X, Nxb CTQG, H, 2008, tr. 81

(2) Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Nxb CTQG, H, 2016, tr.149

(3), (4) Đảng Cộng sản Việt Nam: Nghị quyết số 27 - NQ/T.Ư - Hội nghị lần thứ bảy Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa X: “Xây dựng đội ngũ trí thức trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước”

Theo Tạp chí Cộng sản