Trong điều kiện biến đổi khí hậu gây bất lợi cho sản xuất lúa như hiện nay, nhiều nông dân tại ĐBSCL đã chủ động giảm đất lúa để trồng rau màu, cây ăn trái, nuôi thủy sản, mang lại hiệu quả cao.

Giảm diện tích lúa kém hiệu quả

Anh Nguyễn Văn Đệ ở xã Vĩnh Lộc, huyện An Phú (An Giang) làm giàu nhờ chuyển đất lúa sang trồng dưa lưới trong nhà kính.

Ông Thạch Sách, ngụ xã Thông Hòa, huyện Cầu Kè, tỉnh Trà Vinh, cho biết: “6 công bắp của gia đình xuống giống hơn 1 tháng, nhờ chủ động nguồn nước ngọt nên hạn hán gay gắt nhưng không ảnh hưởng gì. Hiện nay, giá bắp trái dao động 25.000-30.000 đồng/chục (14 trái), sau khi trừ chi phí nông dân còn lãi gần 5 triệu đồng/công, cao hơn nhiều lần so trồng lúa và thời gian canh tác rút ngắn chỉ có 70 ngày/vụ”.

Cũng giảm đất lúa chuyển sang trồng màu, ông Nguyễn Hoàng Khởi, ngụ xã Thiện Mỹ, huyện Trà Ôn, tỉnh Vĩnh Long, chỉ 3 công dưa leo, nói: “Cái lợi của trồng dưa leo là thời gian thu hoạch ngắn, chỉ 32 ngày hái trái và 60 ngày là xong 1 vụ. Năng suất dưa leo 3-4 tấn/công, bán 5.000 đồng/kg trở lên, nông dân có lãi…”.

Việc chuyển đổi từ lúa sang màu mang lại hiệu quả kinh tế cao hơn, bởi giá cả của cây màu thường cao hơn 2-3 lần so với lúa, giải quyết được việc làm cho lao động nông thôn… Để tăng giá trị trên mảnh đất của mình, anh Nguyễn Văn Đệ, ở xã Vĩnh Lộc, huyện An Phú, tỉnh An Giang, trồng 2,5 công dưa lưới trong nhà kính và ứng dụng công nghệ cao. Hơn 5 năm đưa cây dưa lưới về vùng biên giới, anh Đệ đã hoàn thiện quy trình trồng, chăm sóc và mở ra hướng mới cho nông nghiệp địa phương. Anh Đệ cho biết, chi phí đầu tư 1 công dưa lưới - bao gồm giống, chất dinh dưỡng, nhân công - khoảng 45 triệu đồng; nhà lưới thì 5 năm sau mới bảo trì. Với mức đầu tư như thế, bảo đảm người sản xuất sẽ có lời 25.000-30.000 đồng/kg dưa. Sau khi trừ hết các chi phí, bình quân 1 công (1.000m2) dưa lưới lãi từ  35-38 triệu đồng/vụ, cao hơn rất nhiều so với trồng lúa.

Theo UBND tỉnh An Giang, những năm qua, tỉnh đẩy mạnh chuyển dịch sản xuất theo hướng giảm đất lúa. Nếu như năm 2013, toàn tỉnh sản xuất hơn 641.340ha lúa thì nay giảm xuống dưới 620.000ha. Đa phần diện tích chuyển đổi ưu tiên trồng cây ăn trái và rau màu; trong đó hình thành những vùng rau màu tập trung, như ở huyện Chợ Mới gần 700ha, huyện Tri Tôn với 3.200ha… Hiện tỉnh tiếp tục phát triển 2.000-2.500ha vùng chuyên canh bắp thu trái non, 4.100ha trồng bắp lai, 450ha đậu nành rau, 500ha đậu bắp Nhật… Chuyển dịch hợp lý giúp giá trị sản xuất nông nghiệp toàn tỉnh đạt 183 triệu đồng/héc-ta, cao hơn so với năm 2015 là 120 triệu đồng/héc-ta.

Tăng thu nhập cho nông dân

Theo Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Tiền Giang, vụ Hè Thu năm ngoái nông dân trồng rau trên đất lúa đạt doanh thu 143 triệu đồng/héc-ta, lợi nhuận 88 triệu đồng; trồng dưa hấu doanh thu 169 triệu đồng/héc-ta, lợi nhuận 70 triệu đồng… Từ hiệu quả đó, vụ Hè Thu 2020 này, tỉnh khuyến khích nông dân tiếp tục chuyển đổi để tăng giá trị.

Ở Đồng Tháp, vụ Hè Thu trước, nông dân chuyển đất lúa sang trồng khoai lang tím đạt doanh thu khoảng 200 triệu đồng/héc-ta, trừ chi phí còn lời 95 triệu đồng; trồng ớt doanh thu tới 418 triệu đồng/héc-ta, lời hơn 243 triệu đồng… cao nhiều lần so với trồng lúa. Nhiều nông dân ĐBSCL còn áp dụng các mô hình sản xuất an toàn VietGAP, nông nghiệp công nghệ cao (rau thủy canh, trồng dưa lưới tưới nhỏ giọt…), hay mô hình trồng hoa lan, hoa trang trí, cây kiểng… có thu nhập tốt.

Ông Nguyễn Văn Dương, Chủ tịch UBND tỉnh Đồng Tháp, khẳng định: “Tỉnh đang chuyển đổi từ tư duy độc canh, tăng sản lượng lúa gạo, sang giảm dần diện tích lúa vụ 3, đẩy mạnh luân canh các loại cây trồng và nuôi thủy sản; sử dụng hiệu quả nguồn nước; tăng cường liên kết, phát huy vai trò của doanh nghiệp trong dẫn dắt, hình thành các chuỗi giá trị ngành hàng nông sản. Đồng thời, phát triển các mô hình nông nghiệp thông minh thích ứng với biến đổi khí hậu… Nhờ đó, kinh tế nông nghiệp rất khởi sắc”.

Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn nhìn nhận, phần lớn các tỉnh, thành ĐBSCL chuyển đổi cây trồng có hiệu quả cao, tăng thu nhập cho nông dân; tiết kiệm nước tưới trong tình hình hạn mặn ngày càng gia tăng; việc luân canh cây trồng còn giúp cải tạo đất, giảm sâu bệnh. Dù vậy, hạn chế hiện nay là thủy lợi tưới tiêu chưa phù hợp; một số cây trồng chuyển đổi có lợi thế cạnh tranh yếu do quy mô sản xuất nhỏ lẻ, cơ giới hóa khó khăn, vật tư đầu vào tăng, giá thành sản xuất cao. Đặc biệt, một số nơi thiếu sự liên kết giữa nông dân và doanh nghiệp trong bao tiêu sản phẩm, khiến đầu ra chưa ổn định. Các chính sách khuyến khích chuyển đổi cây trồng trên đất lúa cũng chưa mạnh… Đây là những tồn tại cần nhanh chóng tháo gỡ kịp thời, giúp nông dân mạnh dạn chuyển đổi cây trồng, tăng giá trị sản xuất trong thời gian tới.

Theo Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, diện tích chuyển đổi đất lúa vụ Đông Xuân 2019-2020 ở ĐBSCL hơn 41.230ha. Các loại rau màu được trồng nhiều nhất: bắp, đậu phộng, đậu nành, mè, rau các loại; cam, bưởi, quýt, thanh long, nhãn… có xu hướng tăng do hiệu quả kinh tế cao. Ông Lê Thanh Tùng, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt, nhận định: “Đối với rau màu trên đất lúa đạt doanh thu khoảng 178 triệu đồng/héc-ta, lợi nhuận 113 triệu đồng/héc-ta; cây ăn trái doanh thu ước đạt 607 triệu đồng/héc-ta, lợi nhuận là 207 triệu đồng/héc-ta… Tất cả đều hiệu quả hơn cây lúa. Tới đây, Cục tiếp tục phối hợp cùng các địa phương chuyển đổi đất lúa kém hiệu quả, vùng bị ảnh hưởng hạn mặn… sang trồng các loại cây khác phù hợp điều kiện từng nơi, nhằm giúp nông dân tăng thu nhập và đảm bảo mục tiêu phát triển bền vững”.  

Bài, ảnh: PHƯỚC BÌNH