Về thành phố Quy Nhơn (tỉnh Bình Định), du khách đừng quên một lần ghé chơi hội bài chòi. Đây là một trong những hoạt động văn hóa- giải trí nổi tiếng ở thành phố biển xinh đẹp này.

Thông thường, Hội đánh bài chòi gồm có 9 chòi làm bằng tre, lợp tranh, được bố trí hình chữ nhật theo 2 dãy song song, đối diện nhau, mỗi chòi có một chiếc mỏ tre già. Chòi số 9 hay còn gọi là chòi Trung ương hoặc chòi cái, cao và rộng hơn các chòi con và được đặt một trống cán (trống lệnh). Đối diện giữa chòi Trung ương và 2 dãy chòi con là bàn Hội đồng. Trên bàn có các ống thẻ, những con bài cái, bài con. Cờ thưởng được cắm trên một khúc chuối cây và tiền thưởng đặt trong một hộp thau đồng. Bên trái bàn Hội đồng là dàn cổ nhạc gồm trống chiến, mỏ, đàn nhị, đàn bầu, đàn nguyệt.

Khung cảnh một Hội đánh bài chòi. Ảnh: binhdinh.com.vn

Người điều hành hội và nghệ nhân chơi nhạc mặc áo dài, khăn đóng và các trang phục truyền thống. Giữa sân trước bàn Hội đồng và các chòi dựng một ống thẻ để anh hiệu (người hô bài) sử dụng trong cuộc chơi. Sau thủ tục khai hội, anh hiệu bê ống thẻ đã đựng 27 con bài con để giới thiệu và bắt đầu cuộc chơi. Mỗi hội đánh bài chòi gồm 8 ván. Người chơi thắng cuộc sẽ được Ban tổ chức tặng cờ kỷ niệm, tiền mừng, đặc biệt uống ly rượu Bàu Đá. Giữa các ván, hội đánh bài chòi, các nghệ nhân sẽ biểu diễn các trích đoạn bài chòi cổ để phục vụ khán giả và giới thiệu sâu hơn về nét độc đáo, tinh hoa của trò chơi dân gian này. Khán giả sẽ được các nghệ nhân bài chòi biểu diễn phục vụ các trích đoạn “Phá bản chiêu phu” trong vở bài chòi cổ “Tam hạ nam đường”, “Phạm Công - Cúc Hoa”, “Lâm Sanh - Xuân Nương”...

Bài chòi là loại hình nghệ thuật dân ca kết hợp trò chơi dân gian đặc trưng ở miền Trung nước ta, phổ biến ở các tỉnh ven biển từ Quảng Trị đến Bình Thuận. Trong đó, Bình Định là một trong ba địa phương (cùng với Quảng Nam và Phú Yên) có truyền thống bài chòi lâu đời và phát triển mạnh nhất. Bình Định được xem là cái nôi của loại hình nghệ thuật- trò chơi dân gian này, bởi theo các nhà nghiên cứu, bài chòi ở Bình Định độc đáo và đa dạng nhất trong các tỉnh. Nghệ nhân bài chòi ở Bình Định được đánh giá có chuyên môn tốt (giữ được nhiều kịch bản, tuồng tích và đặc biệt là giữ được chất cổ trong các làn điệu). Công tác bảo tồn, phát huy bài chòi ở Bình Định cũng được đánh giá là hướng về nguyên bản, chuyên nghiệp và bền vững. Cả tỉnh hiện nay có 28 câu lạc bộ bài chòi dân gian với 176 nghệ nhân tham gia sinh hoạt.

 Ngày 7-12-2017 vừa rồi, tại kỳ họp thứ 12 diễn ra ở Jeju (Hàn Quốc), Ủy ban Liên Chính phủ Công ước UNESCO 2003 chính thức công nhận “Nghệ thuật Bài chòi Trung Bộ của Việt Nam” là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Nét độc đáo nhất của bài chòi ở Bình Định là du khách không cần phải đến các làng chài miền biển hay một số làng quê ở vùng nông thôn, mà vẫn có thể thưởng thức và chơi bài chòi ngay tại trung tâm thành phố Quy Nhơn. Hội đánh bài chòi Quy Nhơn được tổ chức định kỳ vào các tối cuối tuần tại Quảng trường trung tâm (gần ngã ba Nguyễn Tất Thành- Trần Thị Kỷ). Hiện nay, hội đánh bài chòi là một hoạt động văn hóa sôi nổi của thành phố, thu hút nhiều du khách trong và người nước đến thưởng thức, tham gia chơi.

Tại đây, du khách sẽ được tận mắt chứng kiến một loại hình nghệ thuật dân ca và trò chơi dân gian đặc biệt của người dân miền Trung, được tận tai nghe những những câu hô thai đặc trưng của loại hình bài chòi, được xem những lá bài với hình vẽ và tên gọi độc đáo như nhứt nọc, nhì nghèo, ba gà, tứ sách, ngũ dụm, ông ầm, tám miếng… Đặc biệt, du khách còn được làm người chơi: Ngồi trên một chòi nhỏ, nghe anh hiệu hô bài, mỗi hội được chơi 8 ván. Ở mỗi ván, người chơi nào có 3 lá bài trong thẻ bài trùng với những các lá bài mà anh hiệu hô trước nhất thì sẽ thắng ván đó. Tiền thưởng của mỗi ván bằng số tiền mua thẻ bài cho một hội. Cuối mỗi hội, người chơi sẽ được ban tổ chức mời thưởng thức ly rượu Bàu Đá thơm nồng, loại rượu được xem là đệ nhất danh tửu của người dân xứ võ.

Về Quy Nhơn, giữa thành phố thơ mộng của gió và vị mặn mòi của biển, tham gia chơi hội bài chòi, nghe những câu hô thai khi mượt mà khi hóm hỉnh đậm chất giọng xứ Nẫu sẽ là những trải nghiệm tuyệt vời. 

 PHẠM TUẤN VŨ