Bài 2: Làm gì để phá thế "độc canh" ? 

ĐÔNG TRIỀU

Gạo và thủy sản là hai mặt hàng XK chủ lực của vùng Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL). Tuy nhiên, do chỉ dựa chủ yếu vào 2 mặt hàng này nên phát triển xuất khẩu (XK) của vùng đã và đang “lộ diện” những điểm yếu. Nâng cao tỷ lệ sản xuất hàng XK có giá trị gia tăng, đẩy mạnh XK các mặt hàng mới… dựa trên lợi thế, tiềm năng là những giải pháp nhằm phá dần thế “độc canh” trong XK, đưa kim ngạch XK vùng dần vào ổn định và phát triển.

HÀNG HÓA XK: NGHÈO NÀN!

Năm 2010, tổng sản lượng XK thủy sản của cả vùng ĐBSCL đạt khoảng 950.000 tấn, chiếm khoảng 24% tổng sản lượng XK thủy sản của cả nước. Các số liệu tương ứng ở mặt hàng gạo là trên 3,2 triệu tấn và khoảng 54%. Đây là hai mặt hàng XK chủ lực của vùng ĐBSCL thời gian qua. Nếu nhìn vào cơ cấu hàng hóa XK của các địa phương vùng ĐBSCL, gạo và thủy sản luôn chiếm từ 70% trở lên trong tổng kim ngạch.

May XK tại Công ty cổ phần May Meko, TP Cần Thơ. Ảnh: NAM HƯƠNG.

Điển hình như TP Cần Thơ, nơi được xem là trung tâm, là động lực phát triển cả vùng nhưng vẫn không thể phá thế “độc canh” trong XK. Năm 2010, tổng kim ngạch XK hàng hóa của thành phố ước đạt trên 900 triệu USD, vượt 3,5% kế hoạch năm và tăng 10,8% so với cùng kỳ. Trong đó, kim ngạch XK gạo và thủy sản chiếm khoảng 70%. Ông Nguyễn Ngọc Minh, Giám đốc Sở Công Thương TP Cần Thơ, nhận xét: Cơ cấu XK trên địa bàn chậm đổi mới, chủ yếu là danh mục hàng XK truyền thống nông, thủy hải sản. Nhưng trên thị trường thế giới, đây lại chính là những mặt hàng giá cả thường xuyên có những biến động thất thường, ảnh hưởng lớn và trực tiếp đến tổng kim ngạch XK.

Ngoài ra, cơ cấu hàng XK cả vùng còn thiếu vắng danh mục những mặt hàng mới có đóng góp đáng kể vào kim ngạch XK. Tỷ trọng hàng công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp XK còn thấp và có xu hướng giảm dần. Điều này nói lên quá trình chuyển dịch cơ cấu mặt hàng XK theo hướng công nghiệp hóa diễn ra chậm và chưa có những giải pháp cơ bản, triệt để. Ngoài ra, theo nhận định của các chuyên gia kinh tế, về thực chất, sự chuyển dịch trong cơ cấu hàng hóa XK của vùng ĐBSCL thời gian qua chủ yếu theo chiều rộng mà chưa đi vào chiều sâu. XK chủ yếu dựa vào khai thác lợi thế so sánh sẵn có mà chưa khai thác được những lợi thế cạnh tranh thông qua việc khai thác chuỗi giá trị trong sản xuất sản phẩm. Giá trị XK dịch vụ (du lịch, vận tải, ngân hàng...) còn thấp so với tiềm năng vốn có của vùng.

LỘ DIỆN YẾU KÉM TỪ LỢI THẾ

Gạo là mặt hàng có lợi thế của vùng ĐBSCL trong phát triển các mặt hàng XK. Bởi ĐBSCL là vùng trọng điểm của cả nước về sản xuất gạo, là vùng an ninh lương thực quốc gia. Tuy nhiên, theo các địa phương trong vùng, chất lượng lúa hiện nay đang là vấn đề khá nan giải. Bởi tập quán sản xuất của đại bộ phận nông dân vẫn còn chú trọng về số lượng hơn chất lượng, nhiều loại giống được gieo trồng trong cùng một vùng nên chất lượng gạo không thuần chủng và không đồng đều. Ngoài ra, ông Phan Kim Sa, Phó Giám đốc Sở Công Thương tỉnh Đồng Tháp, cho biết: Vấn đề phơi sấy, bảo quản sau thu hoạch hiện nay còn nhiều bất cập, không những gây hao hụt lớn mà còn ảnh hưởng rất nhiều đến chất lượng của hạt gạo. Vì vậy, phẩm cấp hạt gạo sau khi chế biến không cao, khó tiếp cận được với các thị trường khó tính, giá gạo XK của Việt Nam luôn thấp hơn gạo cùng loại của Thái Lan. Không chỉ vậy, giá cả bấp bênh của thị trường lúa gạo trong nước cũng đã và đang gióng lên những hồi chuông cảnh báo cho việc ổn định sản lượng, chất lượng XK.

Thủy sản là mặt hàng có kim ngạch XK khá lớn và có tốc độ tăng trưởng cao trong các năm qua. Nhiều địa phương trong vùng đã và đang tiến hành quy hoạch, triển khai thực hiện quy hoạch từ đó tạo sự đột phá về sản lượng nuôi thủy sản từ trước đến nay. Tuy nhiên, việc nuôi trồng và chế biến thủy sản thời gian qua vẫn còn nhiều vấn đề cần phải quan tâm. Điển hình như: Chưa có sự gắn kết chặt chẽ giữa người nuôi và các doanh nghiệp chế biến trong việc cung ứng nguyên liệu, các thông tin về các loại kháng sinh cấm sử dụng dẫn đến chất lượng cá của một số vùng nuôi chưa đảm bảo cho chế biến XK, xử lý nước thải không tốt dẫn đến nguồn nước bị ô nhiễm. Một số doanh nghiệp chưa quan tâm đến sản phẩm giá trị gia tăng trong chế biến thủy sản, do đó chưa tạo thêm nhiều mặt hàng mới cho XK; kho lạnh chưa đủ lớn để có thể thu mua, dự trữ hàng hóa khi vào mùa thu hoạch rộ...

Những yếu kém trên đã và đang đẩy ngành hàng XK thuộc về lợi thế của ĐBSCL đứng trước sự mất cân đối và ảnh hưởng đến sự phát triển ổn định trong thời gian tới.

CẦN KHAI THÁC TỐT TIỀM NĂNG, THẾ MẠNH

Theo Sở Công Thương các địa phương vùng ĐBSCL, thời gian tới, cơ cấu XK sẽ chuyển dịch theo hướng đẩy mạnh các mặt hàng có giá trị gia tăng cao, có kim ngạch XK lớn, những mặt hàng mới như: sản phẩm cơ khí, sản phẩm tiêu dùng, thực phẩm chế biến... Ông Nguyễn Ngọc Minh, Giám đốc Sở Công Thương TP Cần Thơ, cho rằng: Phát triển XK phải dựa trên cơ sở khai thác tốt tiềm năng thế mạnh, nội lực của từng địa phương vùng ĐBSCL, thu hút sự tham gia đóng góp và đầu tư phát triển đa dạng các thành phần kinh tế trong xã hội. Điển hình như: TP Cần Thơ, trung tâm vùng ĐBSCL, có nền kinh tế phát triển năng động, có điều kiện thiên nhiên thuận lợi để phát triển sản xuất nông nghiệp, công nghiệp chế biến... Đây là những yếu tố rất cơ bản để Cần Thơ thu hút nguồn nguyên liệu lúa gạo, hàng thủy sản phục vụ chế biến, XK các mặt hàng có giá trị gia tăng, những mặt hàng XK công nghệ cao... An Giang có đường biên giới tiếp giáp với Campuchia dài gần 100km qua các huyện Châu Phú, Châu Đốc, Tịnh Biên, Tri Tôn và thị xã Tân Châu. Trong quá trình phát triển, An Giang chọn phát triển kinh tế biên giới nhằm tạo bước đột phá trong thực hiện các chỉ tiêu về kinh tế – xã hội. Đồng thời, An Giang tiếp tục khẳng định vị thế là cửa ngõ giao thương, cửa ngõ của hàng Việt Nam chất lượng cao xuất qua thị trường Campuchia và các nước ASEAN. Tuy nhiên, để khai thác tốt tiềm năng, thế mạnh, ông Nguyễn Thanh Bình, Giám đốc Sở Công Thương tỉnh An Giang, cho rằng: Các địa phương trong vùng cần chọn và chia thành từng nhóm liên kết nhỏ theo vị trí địa lý, thế mạnh về ngành hàng... Ví dụ, các tỉnh có đường biên giới thành lập nhóm liên kết phát triển kinh tế mậu biên, các địa phương có bờ biển thì hình thành nhóm phát triển kinh tế biển đảo, hay hình thành nhóm đối với các ngành hàng cá tra, lúa gạo, trái cây... Trên cơ sở đó, tiến hành các kỳ hội chợ, hội nghị chuyên đề... xúc tiến đầu tư, quảng bá, đẩy mạnh tiêu thụ sản phẩm ra nước ngoài.

Ngoài ra, vấn đề phát triển XK cũng cần chủ động khai thác các lợi ích và lợi thế từ hội nhập kinh tế quốc tế. Phát triển XK phải thực hiện trong mối quan hệ gắn kết hài hòa và hợp lý với nhập khẩu, bảo đảm sự liên thông và bổ trợ lẫn nhau trong hoạt động XK và nhập khẩu. Coi trọng việc phát triển nguồn nhân lực, áp dụng khoa học công nghệ tiên tiến trong sản xuất kinh doanh, áp dụng các phương thức kinh doanh, phương thức thu thập và xử lý thông tin hiện đại. Các địa phương trong vùng cần tăng cường chức năng quản lý nhà nước về thương mại, bảo đảm gắn kết một cách hài hòa mục tiêu tăng trưởng XK với các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội theo hướng phát triển bền vững. Song song đó, các vấn đề cơ bản như liên kết vùng, liên kết ngành hàng, liên kết trong sản xuất, tiêu thụ... được nhà nước hỗ trợ và chỉ đạo thực hiện một cách có khoa học. Đồng thời, giải pháp đưa những chính sách về tín dụng, hỗ trợ phát triển sản xuất, đầu tư phát triển hạ tầng giao thông... phải được thực hiện một cách đồng bộ giữa sản xuất trong nước và sản xuất cho XK.

(Còn tiếp)

Bài cuối: TÁI CẤU TRÚC CHIẾN LƯỢC ĐỂ PHÁT TRIỂN