Năm 2007, Đài Phát thanh - Truyền hình Cà Mau (CTV) thực hiện phim tài liệu nhân kỷ niệm 100 năm ngày sinh bác Ba Lê Duẩn (1907-2007). Trong phát biểu của mình, chú Sáu Dân (Cố Thủ tướng Võ Văn Kiệt) kể: Con tàu Kilinski của Ba Lan đậu ngoài vàm sông Ông Đốc. Tàu nhổ neo được vài giờ, tôi ra đón anh Ba sau đó xuồng vượt qua sông Ông Đốc ghé vàm Rạch Bần, xã Phong Lạc rồi vào nhà cơ sở chí cốt cách mạng. Anh Ba ngồi trên bộ ván phía trước. Tôi ra phía sau nói chuyện với chủ nhà. Lúc sau tôi ra thưa với anh Ba:

- Chị chủ nhà hỏi: Lúc chiều tôi thấy anh Ba xuống tàu, đưa tay vẫy chào. Sao bây giờ ảnh ở đây?

Anh bình tĩnh, chậm rãi nói: Chú vào hỏi sao chủ nhà sao biết tôi?

Bà Cao Thị Huề (người có đánh dấu x), ấp Rạch Tắc Xã Nguyễn Phích huyện U Minh chụp hình lưu niệm chung cùng Cố Tổng Bí thư Lê Duẩn khi được mời tham quan Hà Nội.

Tôi ra phía sau nói lại, thì chủ nhà bước ra giở ly hương trên bàn thờ và lấy tấm hình của anh Ba đưa lên!...

Tối hôm đó chúng tôi ăn cháo gà. Và anh Ba quyết định ngủ lại căn nhà đó.

Sáng hôm sau tôi chèo xuồng đưa anh Ba vượt sông Ông Đốc và vào con kinh hướng đi rừng U Minh. Tôi đang chèo, anh Ba kêu: “Đổi chèo”. Tôi còn đang ngạc nhiên chưa biết phản ứng thế nào, thì anh Ba giải thích:

- Chú là Bí thư tỉnh Bạc Liêu, ai cũng biết. Chú chèo tôi ngồi. Người ta sẽ nghĩ tôi phải là người làm chức vụ to hơn chú!

Qua đó, chú Sáu Dân kết luận: Có thể nói anh Ba Duẩn là người có ý thức tự bảo vệ mình rất cao!

Những năm tháng sống trong sự truy lùng gắt gao của Mỹ - Ngụy, “cán bộ Việt cộng cấp cao Lê Duẩn ở lại Miền Nam đang hoạt động ở vùng Cà Mau”. Trong điều kiện khó khăn lịch sử ấy, bác Ba Lê Duẩn và những cộng sự phải di dời rất nhiều nơi, như Bảo tàng tỉnh Cà Mau xác nhận:

- Nhà ông Mười Đỏ ở Tân Quảng, xã Tân Hưng Tây.

- Chòi lá sau nhà ông Hai Xô, kinh Đòn Dông.

- Nhà ông Ba Pháo, nhà ông Hai Bông Văn Dĩa, ở Rạch Gốc, Tân Ân.

- Nhà ông Năm Dim ở Rạch Vọp, ấp Láng Cháo, xã Phú Tân, huyện Phú Tân.

Đó là các nơi tiêu biểu ở lâu, còn nếu tính các địa điểm, trạm đón, nơi trao đổi công việc của bác Ba phải hơn 25 địa chỉ.

Tôi được anh Tô Thắng, anh Dương Văn Nhẫn, và Cao Hồng Lĩnh, Phó Giám đốc Bảo tàng tỉnh Cà Mau, đưa tới đất vườn nhà bà Cao Thị Huề, còn gọi là Má Hai, ấp Rạch Tắc, xã Nguyễn Phích, huyện U Minh. Các anh gọi Má Hai là bà ngoại. Bây giờ là tháng bảy, hãy còn là mùa mưa ở Nam Bộ.

Anh Quách Huỳnh Nguyễn được giao trông coi ngôi nhà của Má Hai nhưng anh đã chuyển ra ở thành phố Cà Mau nên trông có vẻ ngôi nhà không được chăm sóc thường xuyên.

Lớp bụi thời gian làm lấm lem các khung hình bác Ba Lê Duẩn chụp hình chung với Má Hai và Mẹ Việt Nam Anh hùng Quách Thị Phụng, khi được bác Ba Lê Duẩn mời ra tham quan Hà Nội và viếng lăng Bác, sau ngày miền Nam hoàn toàn giải phóng 30-4-1975!

Ảnh do Bảo tàng tỉnh Cà Mau cung cấp

Trên tường nhà treo tấm bia của Bảo tàng tỉnh Cà Mau ghi:

“Nơi đây vào những năm 1955-1958 đồng chí Cố Tổng Bí thư Lê Duẩn được gia đình che chở bám trụ hoạt động cách mạng. Chính trong khoảng thời gian này, đồng chí đã soạn thảo bản “Đề cương cách mạng miền Nam” tiền thân của Nghị quyết Trung ương 15 của Đảng”.

Phong trào cách mạng miền Nam lúc bấy giờ bị chế độ Mỹ - Diệm đàn áp dã man. Tề ngụy dòm ngó, tai mắt mật thám khắp nơi. Với lòng kiên trung theo Đảng, Má Hai và Mẹ Việt Nam Anh hùng Quách Thị Phụng đã nuôi giấu bác Ba Lê Duẩn an toàn, lãnh đạo phong trào cách mạng miền Nam vượt qua giai đoạn lịch sử khó khăn, ác liệt nhất!

“Đề cương cách mạng miền Nam” hoàn thành gởi ra Trung ương. Từ phân tích sâu sắc về bản chất của kẻ thù và những năm tháng trực tiếp chỉ đạo phong trào quần chúng, bác Ba khẳng định: Nhân dân ta ở Miền Nam chỉ có một con đường là vùng lên chống lại Mỹ - Diệm để cứu nước và tự cứu mình. Đó là con đường cách mạng. Ngoài con đường đó, không có con đường nào khác.

Trong bối cảnh quốc tế không thuận lợi cho cách mạng Việt Nam, hòa hoãn giữa các nước lớn “Thi đua hòa bình”, “Trường kỳ mai phục”, “Sợ đốm lửa nhỏ gây ra đám cháy lớn” ảnh hưởng không ít đến nội bộ Đảng, giữa năm 1957, Bác Hồ quyết định điều đồng chí Lê Duẩn ra Bắc, cùng Bác và Bộ Chính trị chuẩn bị Hội nghị Trung  ương 15 và Đại hội Đảng toàn quốc. “Đề cương cách mạng miền Nam” thành cơ sở Nghị quyết 15 và Nghị quyết Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ III của Đảng.

Năm 1954, sau Hiệp định Giơnevơ được ký kết, sông Ông Đốc được chọn làm bến tập kết 200 ngày đêm để đưa bộ đội và đồng bào miền Nam ra Bắc. Nơi đây là 1 trong 3 điểm tập kết lớn của các tỉnh Nam Bộ.

Sự kiện tập kết được xem là cuộc chuyển dịch lực lượng có ý nghĩa vô cùng to lớn, đưa cán bộ chiến sĩ, học sinh miền Nam ra miền Bắc lao động học tập, nhằm đào tạo nguồn cán bộ cho cách mạng miền Nam, đưa miền Bắc tiến lên xã hội chủ nghĩa, làm hậu phương vững chắc tiến tới giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước. Trong những chuyến tàu tập kết ấy có những đồng chí sau này trở thành cán bộ cấp cao của Đảng và Nhà nước.

Theo lệnh tập kết như mọi người, bà Nguyễn Thị Vân (Nguyễn Thụy Nga) - vợ Cố Tổng Bí thư Lê Duẩn chuẩn bị đồ đạc cho mình, cho chồng con, háo hức nghĩ đến ngày được sống trong bầu không khí mới!

“Hai năm sau chúng tôi sẽ quay lại” - bà thầm hứa trong lòng. Nhưng với nhãn quan lãnh đạo sắc sảo, bác Ba Duẩn cứ trằn trọc “Hai năm hay hai mươi năm?”.

Bác Ba Duẩn ba lần đánh điện ra Trung ương và Bác Hồ xin được ở lại. Lần cuối được chấp thuận, nhưng ông lại khước từ đề nghị của vợ: “Tình hình miền Nam sắp tới sẽ rất phức tạp. Em ở lại khổ cho em, cho con, hoạt động của anh sẽ dễ bị lộ!”.

Cả gia đình xuống tàu, nhổ neo. Ra khơi được vài giờ thì có chiếc xuồng đón bác Ba Duẩn quay trở vào. Ông giã biệt vợ: “Anh thương vợ con anh thế nào thì thương đồng bào, đồng chí như thế, nên anh phải ở lại. Em ra Bắc ráng nuôi dạy hai con nên người”. Ông ra đi, bà nằm ở cabin, nước mắt cứ trào ra! (Theo Tri Thức Trẻ 13-12-2018).

Trong sách “Thư vào Nam” viết: Trên chuyến tàu cuối cùng ra Bắc, ông Ba Duẩn ôm hôn ông Sáu Thọ (đồng chí Lê Đức Thọ) và nói: Anh ra thưa với Bác là tất cả đồng bào, đồng chí trong này đều mong Bác sống lâu, mạnh khỏe. Cho tôi gởi lời chào Bác và anh Trường Chinh và tất cả các anh ngoài đó. Tình hình thế này sẽ đến mười tám, hai mươi năm nữa anh em ta mới gặp lại nhau!

Nghị quyết Trung ương 15 có ý nghĩa lịch sử to lớn, đã đáp ứng nhu cầu bức thiết, mở đường cho cách mạng miền Nam tiến lên. Nghị quyết còn thể hiện bản lĩnh độc lập, tự chủ sáng tạo của Đảng ta trong bối cảnh khó khăn của cách mạng miền Nam và sự phức tạp của tình hình thế giới.

Kỷ niệm 70 năm (1954-2024) “Sự kiện tập kết” chúng ta thành tâm cúi đầu thắp nén tâm nhang tưởng nhớ bác Ba Lê Duẩn và những đồng bào chiến sĩ cùng những cộng sự của ông suốt chặng đường dài cam go, sinh tử nhất qua hai cuộc kháng chiến trường kỳ đi đến ngày độc lập tự do cho đất nước, non sông.

PHƯƠNG THÙY