Q.M

NXB Tổng hợp TP Hồ Chí Minh vừa ra mắt sách “Người Việt nói tiếng Việt” của nhà báo Nguyễn Quang Thọ. Tập sách như một cẩm nang sưu tập, khảo cứu về thành ngữ, tục ngữ tiếng Việt bị các từ điển bỏ sót, hoặc trao đổi lại phần giải nghĩa.

Do cần tham khảo cho nghiệp vụ báo chí và nghiên cứu, nên nhà báo Nguyễn Quang Thọ đã tiếp cận nhiều nguồn từ điển. Qua đó, tác giả có những ghi nhận ban đầu về sự vắng mặt của các thành ngữ vốn xuất hiện theo quy luật không ngừng phát triển của xã hội, lại thêm tiếng Việt vô cùng phong phú, nhiều từ ngữ mới xuất hiện, nên thành ngữ cần giải nghĩa trọn vẹn ngày một nhiều hơn. Đây thật sự là một thách thức vừa khó khăn vừa thú vị mà tác giả muốn dấn thân để tìm lời giải.

Để có chất liệu cho “Người Việt nói tiếng Việt”, nhà báo Nguyễn Quang Thọ đã dành khoảng 10 năm để đọc, nghiền ngẫm loạt từ điển đã ấn hành. Tác giả mày mò, căm cụi nhẫn nại ghi chép và bắt đầu quá trình viết từ 1 từ đến hơn 100.000 từ. Dần dà tác giả thấy cần đối chiếu với những từ điển của các tác giả khác. Càng nhiều lần sử dụng từ điển, tác giả chia sẻ là càng học được nhiều hơn, hiểu kỹ hơn và yêu quý hơn tiếng mẹ đẻ; nhưng đồng thời là cảm giác tiếc nuối, lo âu cũng lớn dần lên khi thấy nhiều từ ngữ bị bỏ sót hoặc giải nghĩa sai lệch.

Cuốn sách “Người Việt nói tiếng Việt” dày hơn 380 trang, sưu tập hơn 600 thành ngữ và tục ngữ không có trong từ điển, mặc dù rất thông dụng trong đời sống. Sách gồm 3 phần chính: Chương 1 “Mắt thấy tai nghe, Chương 2 “Nói gần nói xa, chẳng qua nói thật”, Chương 3 “Đánh trống qua cửa nhà sấm”. Phần Ghi thêm có: “Trông người lại ngẫm đến ta”, “Nhìn vào miệng người bình dân”, “Lời cuối sách”.

Đọc sách, độc giả sẽ tiếp cận những thành ngữ, tục ngữ còn bị bỏ sót, hoặc từ điển giải thích mà tác giả cho rằng chưa chính xác như: “Nhạt như nước ốc ao bèo”, “Bầu sao nấu nước ao cũng ngọt”, “Làm ruộng thì gia, làm nhà thì tốn”, “Bảo hoàng hơn vua”, “Mồm như cái tỉ vịt”… Hoặc các cách nói thú vị trong đời sống hiện nay như: “Để Mị nói cho mà nghe”, “Ăn cơm trước kẻng”, “Chạy mất dép”, “Tiền trao cháo múc”, “Nằm mơ giữa ban ngày”, “Xuống dốc không phanh”, “Cạp đất mà ăn”, “Hái ra tiền”, “Liều ăn nhiều”, “Trả dép tôi về”, “Lặn không sủi tăm”… Do còn là một nhà nghiên cứu, nên trong tập sách này, tác giả còn trình bày quan điểm về thành ngữ, thành ngữ là gì - vốn là vấn đề nhiều nhà nghiên cứu chưa đồng thuận.

Tác giả Nguyễn Quang Thọ chia sẻ: “Cuốn sách này không giúp bạn trả lời được hết mọi câu hỏi, thậm chí còn làm bạn đặt ra nhiều câu hỏi, nhưng chúng tôi hy vọng đem đến cho bạn đọc một cách tiếp cận mới với những vấn đề còn đang vướng mắc, cung cấp ngữ liệu cho nhiều thành ngữ, tục ngữ bị bỏ sót, trao đổi về những lời giải nghĩa theo chúng tôi là chưa chuẩn và lưu ý vài sai sót kỹ thuật khá nghiêm trọng trong từ điển… Vốn từ của một dân tộc là vô cùng lớn, không ai biết hết được. Muốn biết nhiều thì phải học nhiều. Học từ lúc nằm nôi cho tới khi xuống lỗ. Mỗi ngày sống là một ngày điền dã”. Còn theo nhà văn, nhà báo Lê Minh Quốc thì: “Không những thế, nhà báo Nguyễn Quang Thọ còn bổ sung thêm một loạt từ mới/cách nói mới vừa xuất hiện trong đời sống gần đây, đa dạng, biến hóa tài tình trong hành trình phát triển của tiếng Việt. Không chỉ kỳ công mà còn là một trong những cách thể hiện tấm lòng mình về tình yêu máu thịt dành cho tiếng Việt. Mà, một khi yêu lấy tiếng Việt tận xương tủy cũng chính là yêu lấy non sông gấm vóc nước Việt đấy thôi”.

Nhà báo Nguyễn Quang Thọ sinh ngày 28-2-1949 tại xã Mỹ Thuận, huyện Mỹ Lộc, tỉnh Nam Định, lớn lên tại Hà Nội. Ông là chiến sĩ sư đoàn 304 từ 1968 đến 1971; tốt nghiệp khoa Ngữ văn Đức tại Trường Đại học Tổng hợp Karl Marx, TP Leipzig, Cộng hòa Dân chủ Đức năm 1979 (nay là Đại học Tổng hợp Leipzig); thực hiện đề tài tốt nghiệp cao học “Thành ngữ so sánh tiếng Đức (đối chiếu với tiếng Việt)”, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn TP Hồ Chí Minh (2005). Ông từng là Biên tập viên NXB Thanh Niên; Chủ biên tập san Văn hóa & Đời sống, NXB Tổng hợp TP Hồ Chí Minh (1991-1992); Tổng Biên tập báo Yêu Trẻ từ 1997-2010. Hiện sống tại TP Hồ Chí Minh.