Các quan chức Mỹ giấu tên mới đây cảnh báo Trung Quốc đang có kế hoạch thiết lập căn cứ quân sự thường trực tại Guinea Xích đạo, một trong những quốc gia nhỏ nhất châu Phi. Nếu đúng như vậy, ngoài những thách thức chiến lược rõ ràng mà căn cứ hải quân đầu tiên trên Ðại Tây Dương của Trung Quốc mang lại, động thái này báo hiệu giai đoạn mới trong chính sách châu Phi của Bắc Kinh.

Binh sĩ Trung Quốc tại căn cứ quân sự ở Djibouti trong giờ chào cờ. Ảnh: AFP

Tín hiệu mới của Bắc Kinh

Lâu nay, châu Phi là thành phần không thể thiếu trong sáng kiến “Vành đai, Con đường (BRI)” trị giá ngàn tỉ USD của Trung Quốc nhằm tái định hình cấu trúc thương mại toàn cầu. Ðến nay, 46 quốc gia châu Phi đã tham gia BRI. Do đó, việc Trung Quốc củng cố sức mạnh quân sự tại lục địa dưới hình thức các căn cứ quân sự mới kết hợp với việc mở rộng kinh tế được cho sẽ làm thay đổi cán cân quyền lực, làm xói mòn sự thống trị của Mỹ và đẩy châu Âu ra rìa.

Trong 2 thập niên kể từ khi thành lập Diễn đàn Hợp tác Trung Quốc - châu Phi (FOCAC) vào năm 2000, Bắc Kinh cố gắng tránh hiện diện quân sự công khai dày đặc như Mỹ và Pháp, mà thay vào đó họ tích hợp yếu tố an ninh và quân sự vào quan hệ đối tác với các quốc gia châu Phi, biến sự hiện diện quân sự của Trung Quốc ở châu Phi thành một phần cấu trúc phát triển của lục địa đen.

Dù có diện tích chỉ 28.000km vuông và dân số chưa tới 1,5 triệu người nhưng Guinea Xích đạo tự hào sở hữu GDP bình quân đầu người cao nhất khu vực nhờ trữ lượng dầu thô lên tới hơn 1 tỉ thùng. Trong khi các công ty dầu mỏ của Mỹ đảm trách hoạt động thăm dò và sản xuất dầu ở Guinea Xích đạo thì Trung Quốc trở thành đối tác phát triển quan trọng của nước này.

Tuy nhiên, do doanh thu sụt giảm vì tham nhũng, tình trạng quản lý yếu kém cùng với giá dầu lao dốc kiến Guinea Xích đạo ngày càng trở nên chìm trong “bẫy nợ” của Trung Quốc. Hiện Guinea Xích đạo nợ Trung Quốc số tiền ước tính lên tới 49,7% GDP.

Thế nhưng, bất chấp hoạt động tiếp cận của Mỹ đối với Guinea Xích đạo, gồm chuyến thăm của Phó Cố vấn an ninh quốc gia Mỹ Jon Finer tới nước này gần đây để thảo luận về an ninh hàng hải, chính quyền Tổng thống Teodoro Obiang Nguema Mbasogo dường như tiếp tục hưởng ứng kế hoạch xây dựng căn cứ hải quân của Trung Quốc ngay tại nước này.

Chiến lược của ông Tập

Việc Trung Quốc xây dựng một căn cứ hải quân của ở Guinea Xích đạo có ý nghĩa rộng lớn hơn so với câu chuyện cảnh giác về chính sách “ngoại giao bẫy nợ” của Bắc Kinh. Từ năm 2015, Bắc Kinh đã từng bước thúc đẩy tiếp cận về mặt an ninh trên khắp châu Phi. Phát biểu trước Ðại hội đồng Liên Hiệp Quốc hồi tháng 9 năm đó, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đưa ra dấu hiệu cho thấy Bắc Kinh sẽ tập trung hiện diện quân sự tại châu Phi khi cam kết hỗ trợ quân sự 100 triệu USD cho Liên minh châu Phi để thành lập Lực lượng Dự phòng châu Phi và Lực lượng phản ứng nhanh khủng hoảng châu Phi.

Ngoài ra, Bắc Kinh còn tuyên bố can dự quân sự trực tiếp với các đối tác châu Phi và phân phối 60 triệu USD để hỗ trợ về mặt quân sự cho khu vực. Ðáng chú ý, Trung Quốc hồi năm 2017 đã thành lập căn cứ quân sự nước ngoài đầu tiên ở Djibouti, nơi Mỹ, Ðức, Tây Ban Nha, Ý, Pháp, Anh, Nhật Bản và Saudi Arabia đặt căn cứ quân sự. Trong khi đó, tại Hội nghị thượng đỉnh FOCAC 2018, Trung Quốc kêu gọi thành lập 50 chương trình riêng biệt để tăng cường phối hợp an ninh giữa Bắc Kinh và các đối tác châu Phi trên khắp lục địa. Các doanh nghiệp nhà nước của Trung Quốc cũng đã chi 10 tỉ USD cho an ninh trên toàn cầu, một phần lớn trong số đó được chi ở châu Phi để thuê hỗ trợ an ninh cho các doanh nghiệp Trung Quốc, từ quân đội và cảnh sát đến các công ty an ninh tư nhân.

Sự đan xen khéo léo giữa quyền lực mềm và quyền lực cứng đã tạo ra số lượng ngày càng tăng các doanh nghiệp thương mại Trung Quốc trên khắp châu Phi và sự gia tăng các thỏa thuận an ninh mới của Bắc Kinh ở đây. Thông tin về căn cứ hải quân của Trung Quốc tại Guinea Xích xuất hiện một tuần sau Hội nghị thượng đỉnh FOCAC 2021 hồi cuối tháng 11 tại Senegal. Hội nghị này kêu gọi tăng cường thực hiện kế hoạch hòa bình và an ninh Trung Quốc - châu Phi nhằm hỗ trợ “việc xây dựng Cấu trúc hòa bình và an ninh châu Phi”, thể hiện mục tiêu rõ ràng hơn là củng cố một hệ thống quan hệ an ninh toàn châu lục giữa Trung Quốc và châu Phi.

Guinea Xích đạo trên bờ Ðại Tây Dương nói riêng và châu Phi nói chung được coi là cơ sở tiền trạm để Trung Quốc chứng tỏ sức mạnh trực tiếp hướng vào Bắc Mỹ và châu Âu.

HOÀNG NAM (Theo ECFR)