Bút ký: Phan Thế Cải

Đã 50 năm đi qua, Ngã ba Đồng Lộc vẫn in đậm trong lịch sử như một  địa danh anh hùng, nơi biết bao chiến sĩ đồng bào đã anh dũng hy sinh, để thông đường cho những đoàn xe ngày đêm vượt mưa bom bão đạn nối nhau ra tiền tuyến.

Ngã ba Đồng Lộc thuộc xã Đồng Lộc, huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh, nằm trên đường Hồ Chí Minh qua dãy Trường Sơn. Trong kháng chiến chống Mỹ, mọi con đường từ Bắc vào Nam đều phải đi qua ngã ba này, có diện tích khoảng 50ha trong một thung lũng, hai bên là đồi núi trọc, giữa là độc đạo. Khi bom đạn của địch trút xuống phía nào, đất đá cũng lăn xuống đường cản trở giao thông. Vì sự hiểm yếu đó, không quân Mỹ liên tục đánh phá Đồng Lộc nhằm cắt đứt huyết mạch giao thông hướng về chiến trường miền Nam của ta. Quân dân ta cũng huy động tối đa mọi nguồn lực bảo vệ Ngã ba Đồng Lộc, lúc cao điểm ở nơi này có tới 1,6 vạn người - chủ yếu là bộ đội pháo binh và lực lượng thanh niên xung phong phá bom, mở đường.  

Ngã ba Đồng Lộc hôm nay.

Tiểu đội 4, thuộc Đại đội 552, tổng đội thanh niên xung phong 55 Hà Tĩnh làm việc thường trực tại Ngã ba Đồng Lộc. Trưa 24-7-1968, Tiểu đội 4 gồm 10 cô gái trẻ san lấp hố bom để nhanh chóng thông đường cho xe qua.  Họ làm việc không ngơi tay và đã ba lần bị vùi lấp, nhưng đều rũ đất đá tiếp tục làm việc. Đến 16 giờ 30 phút, trận bom thứ 15 trong ngày dội xuống Đồng Lộc. Một quả bom rơi trúng vào Tiểu đội 4. Tất cả các cô đã hy sinh(*).

Về địa chỉ đỏ

Kỷ niệm 50 năm Chiến thắng Ngã ba Đồng Lộc, hàng triệu trái tim người Việt bồi hồi xúc động và tự hào. Bao nhiêu chàng trai, cô gái đương tuổi xuân đã ngã xuống mảnh đất này và hóa thành những tượng đài bất tử trong lòng dân tộc. Những đồng đội của họ trở về sau chiến tranh, bây giờ đã bước vào tuổi “cổ lai hy”, nhưng mỗi lần nhắc tới Ngã ba Đồng Lộc, ai cũng nhòa lệ. Nữ anh hùng La Thị Tám, người thuở kháng chiến từng đứng trên đài quan sát đỉnh núi Mòi “đếm từng loạt bom rơi” tâm sự: “Chúng tôi chỉ có mục tiêu lớn nhất lúc đó, hãy bằng mọi giá đảm bảo cho mạch máu giao thông được thông suốt. Bởi chỉ cần mươi phút tắc nghẽn, xe có thể bị cháy vì bom đạn Mỹ, quân lương và hàng hóa sẽ bị thiêu trụi, nên lúc đó chẳng ai sợ cả, dẫu có chết cũng thấy thanh thản vô cùng ”.

Về với Đồng Lộc, tất cả những người từng đi qua cuộc chiến và cả thế hệ chỉ biết chiến tranh qua lời kể; đều cùng ngước lên tượng đài chiến thắng để soi lại mình; tưởng nhớ những nụ cười tươi rói và ấm áp nghĩa tình đồng đội, một thời áo khét mùi đạn bom, đầu tóc sém vì nắng lửa. Khi hoa dâng trên mộ chí càng dày, mỗi người ở thế hệ khác nhau, càng hiểu thêm giá trị của tự do, độc lập. Năm mươi năm đi qua, tại Khu lưu niệm và phòng trưng bày truyền thống Ngã ba Đồng Lộc, vẫn còn lưu giữ từng kỷ vật nhỏ, trang sách, bài báo cũ. Quên sao được Ngã ba Đồng Lộc, điểm nút giao thông quan trọng bậc nhất mà kẻ địch tìm mọi cách bao vây, chốt chặn bằng đủ thứ bom và máy bay tối tân nhất, biến Ngã ba Đồng Lộc thành “túi bom” khổng lồ.

Cựu chiến binh Lê Chí Kiên kể lại rằng: “Lúc tới Ngã ba Đồng Lộc, tôi là lính pháo mới 21 tuổi, bây giờ đã ngoài bảy mươi. Nhưng không bao giờ quên được sự ác liệt, bi hùng tại “tọa độ lửa” này. Bình quân mỗi tháng địch đến thả bom 28 ngày. Có ngày phản lực nhào tới 103 lần và thả 800 quả bom, đá cũng bị xay thành bột. Chỉ tính riêng tháng 5 năm 1968, chúng đã thả xuống Đồng Lộc gần 5 vạn quả bom. Thế nhưng dân Đồng Lộc vẫn bám trụ, sát cánh chiến đấu cùng với lực lượng thanh niên xung phong, bộ đội pháo cao xạ, với tinh thần “xe chưa qua nhà không tiếc”. Nước mắt ông giàn giụa khi nghĩ về đồng đội mình. Với 148 ngày đêm, các khẩu pháo cùng vươn nòng lên trời cao “giăng lưới lửa vây lũ giặc trời”. Mỗi lần máy bay Mỹ bốc cháy, là mỗi lần tiếng reo hò của quân dân ran trời, dậy đất. Nhưng chiến thắng nào trong chiến tranh, mà chẳng phải đánh đổi bằng sự hy sinh mất mát. 122 đồng chí, đồng đội của ông đã vĩnh viễn nằm lại nơi này.

Càng bị quân và dân ta liên tục tiến công và lập công giòn giã, địch càng không trừ một thủ đoạn nào. Xã Đồng Lộc và các xã phụ cận Trung Lộc, Mỹ Lộc, Thượng Lộc đâu đâu cũng dày đặc những hố bom. Riêng xã Đồng Lộc đã chịu đựng nhiều đau thương mất mát: 403 người chết, 192 người bị thương và hàng trăm ngôi nhà đã cháy thành than. Trong một buổi chiều tháng 2 năm 1968, tại trường cấp 1 xã Đồng Lộc, giặc đã mang bom sát hại 12 em học sinh lớp ba,  khi các em đang ngồi nghe cô giáo giảng bài tại lớp.

Càng mất mát, nhân dân đã trở thành lũy thép vững chắc cho mọi lực lượng cùng tiến bước. Hàng ngàn người dân đã băng mình, đến những nơi nguy hiểm nhất. Họ huy động mọi vật dụng để thông đường cho xe qua. Khi xe gặp sự cố, thì  băng mình vào lửa, giải tỏa lương thực, vũ khí, hàng tiếp vận đến địa điểm an toàn. Nhiều gia đình đã tự nguyện đưa thương binh về chăm sóc. Nhiều gia đình đã nhường nhà, nhường vườn làm kho, mở đường tránh, làm trạm cứu thương... Càng thiếu thốn càng giàu lòng cưu mang, đùm bọc.

Màu xanh từ đất lửa

Từ Ngã ba Đồng Lộc, về thăm lại xã Đồng Lộc, chắc những người đã từng đội mưa bom, bão đạn thời ấy sẽ không khỏi ngạc nhiên. Những ngọn đồi cằn trơ sỏi đá, chi chít hố bom năm xưa; giờ đã lợp kín những mùa hoa trái.

Ông Trần Đình Hưng, nguyên Bí thư Đảng ủy xã tâm sự: “Sau chiến tranh xã Đồng Lộc phải đương đầu với nhiều thử thách. Không được “thiên thời, địa lợi”, thì chính quyền và nhân dân cùng tạo nên “nhân hòa” đồng cam cộng khổ để mảnh đất này hồi sinh. Xã Đồng Lộc có diện tích hơn 1.875ha, để biến vùng đất hoang bị tàn phá bởi chiến tranh thành đất của cây lúa và trái ngọt, đòi hỏi sự đồng lòng để làm nên những cuộc cách mạng về thủy lợi, giao thông nông thôn, giống mới”. Ngay từ năm 1976 - 1979, xã Đồng Lộc quy hoạch lại đất đai, thôn xóm, cải tạo đồng ruộng. Để giúp nông dân Đồng Lộc và các xã phụ cận có đủ nước tưới, huyện Can Lộc đã chỉ đạo xây dựng công trình thủy lợi Cửa Thờ - Trại Tiểu, với trữ lượng 19 triệu m3 nước, đủ nước tưới cho 190ha lúa. Năm 1997, xã Đồng Lộc là một trong những địa phương đầu tiên của huyện Can Lộc từ sản xuất 2 vụ lúa chuyển sang 3 vụ lúa... Hiện nay, tổng sản lượng lương thực toàn xã đạt hơn 3.145 tấn, bình quân đầu người 590kg, thu nhập gần 23 triệu đồng/người/năm. Đi khắp 9 thôn, từ Tân Hương đến Kiến Thành, đâu đâu cũng thấy đường bê tông hóa. Dân râm ran bàn chuyện sản xuất chăn nuôi, đầu thầu đất, mở trang trại, khoanh vùng nuôi dê, nuôi trâu bò, cải tạo đất, làm vườn mẫu, xây dựng nông thôn mới.

Chúng tôi tới thăm Trường Tiểu học Đồng Lộc và Trường THCS Đồng Lộc. Trường nào cũng đạt chuẩn quốc gia, đơn vị nào cũng đạt danh hiệu tập thể lao động tiên tiến, có nhiều học sinh giỏi cấp huyện, tỉnh. Đất Đồng Lộc đã nuôi dưỡng niềm tin và nghị lực cho thế hệ trẻ, bằng sự hy sinh vô giá của những người đi trước.

...........................

(*) Nguồn: Trung tâm Thông tin, tư liệu – Thông tấn xã Việt Nam.