Ảnh: Getty Images

Loài tinh tinh có khả năng tự nhận thức và có thể đoán biết tác động của những hành vi của mình lên môi trường xung quanh, khả năng vốn chỉ có ở người. Phát hiện của các nhà khoa học Nhật đang thách thức những giả thuyết lâu nay về ranh giới giữa “người” và “vật”, cũng như làm sáng tỏ nguồn gốc tiến hóa của quá trình nhận thức.

Từ việc phát hiện nhiều loài linh trưởng và cá heo có thể tự nhận biết chúng trong gương, Viện nghiên cứu động vật linh trưởng tại Kyoto thực hiện một loạt 3 thí nghiệm để kiểm tra xem tinh tinh, “bà con” gần gũi nhất của loài người, ở một chừng mực nào đó có khả năng “suy nghĩ” như con người khi chúng thực hiện một số hành động cụ thể hay không. Trong thử nghiệm đầu tiên, 3 con tinh tinh cái khởi động trò chơi video bằng cách đặt ngón tay lên màn hình cảm ứng và sử dụng viên bi – giống như chuột máy tính – để dịch chuyển một trong hai con trỏ trên màn hình. Sự chuyển động của con trỏ thứ hai, được thiết kế nhằm phân tán sự chú ý hoặc làm tinh tinh bối rối, được điều khiển bởi máy tính. “Trò chơi” kết thúc khi con vật nhắm trúng mục tiêu hoặc sau một hồi gián đoạn.

Khi đó, các chuyên gia yêu cầu tinh tinh xác nhận bằng ngón tay đã điều khiển con trỏ nào, và nếu chỉ trúng sẽ được thưởng. Cả ba đều đạt điểm trên 90% và ít bị con trỏ giả đánh lạc hướng. Điều này chứng tỏ tinh tinh có khả năng phân biệt chuyển động của con trỏ do chúng điều khiển và con trỏ do các yếu tố khác điều khiển.

Ở thí nghiệm thứ 2, cả hai con trỏ di chuyển độc lập với sự điều khiển của tinh tinh và máy tính. Nói cách khác, viên bi được gỡ ra và không còn kết nối với máy tính. Nếu con vật thể hiện tốt ở thí nghiệm đầu nhưng làm tệ ở thí nghiệm này, các nhà nghiên cứu cho rằng điều đó cho thấy tinh tinh không chỉ phản ứng lại những gì chúng thấy mà còn biết bản thân chúng đảm nhận điều khiển con trỏ. Với thí nghiệm cuối cùng dành cho những con tinh tinh tài năng nhất, các chuyên gia trì hoãn thời gian tương tác giữa con trỏ và viên bi như thể cả hai không “ăn rơ” với nhau và làm lệch hướng điều khiển của con trỏ trên màn hình. “Tất cả kết quả đều chứng minh tinh tinh và con người cùng chia sẻ quá trình nhận thức cơ bản khi nhận biết bản thân là một tác nhân độc lập”, các chuyên gia kết luận. Đây là bằng chứng về hành vi đầu tiên chứng tỏ tinh tinh có thể phân biệt giữa bản thân và đối tượng khác đối với những tình huống bên ngoài dựa trên quá trình tự quan sát.

THÁI THANH (Theo Discovery)