Dịch vụ phát trực tuyến bùng nổ kéo theo nhiều thay đổi trong ngành sản xuất phim ảnh. Phim tài liệu cũng không ngoại lệ, khi thể loại này đang được quan tâm sản xuất nhiều hơn. Vấn đề đặt ra là làm sao vừa chuyển đổi, vừa đảm bảo chất lượng.

Phim tài liệu “Operation Varsity Blues: The College Admissions Scandal”.

Trước đây, những phim tài liệu xuất sắc thường đến từ các nhà thám hiểm, nhà báo, nhà làm phim - những người đã dành phần lớn thời gian, có khi kéo dài hàng chục năm để quay phim và kể câu chuyện về đối tượng của họ. Hoặc chờ đợi một câu chuyện, hay nắm bắt một tình tiết phát triển mới của sự kiện. Ngày nay, những dịch vụ phát trực tuyến công bố ngày càng nhiều dự án phim tài liệu và phần lớn đều bắt nguồn từ báo chí hay các mạng xã hội. Một số dự án gây chú ý như: “The Crime of the Century” về nguồn gốc gây sốc của làn sóng nghiện một chất dạng thuốc phiện tại Mỹ; hay “In The Same Breath” kể về những phản ứng ban đầu của người Trung Quốc và Mỹ khi đối diện với dịch COVID-19; “The Last Cruise” - con tàu bị cách ly trong những ngày đầu của đại dịch; hoặc sự cạnh tranh quyết liệt với những góc khuất trong việc chạy trường cho con cháu của giới nhà giàu và người nổi tiếng trong “Operation Varsity Blues: The College Admissions Scandal”.

Tuy nhiên, không phải tác phẩm nào cũng có chi tiết gai góc và hấp dẫn. Một loạt tác phẩm phát hành vào năm 2021 khiến người xem không khỏi thất vọng. Ðơn cử như “Q: Into the Storm” - phim ngắn tập của HBO từng được kỳ vọng sẽ tạo nên những bứt phá khi đi sâu khai thác nguồn gốc và những bí mật của những người theo thuyết âm mưu QAnon. Thế nhưng, cuối cùng người xem nhận ra rằng phim chuyển tải những gì họ đã biết từ các kênh tin tức, không có gì mới. Tương tự, “WeWork: Or the Making and Breaking of a $47 Billion Unicom” của Hulu cũng gây thất vọng không kém. Người xem vốn háo hức với những khám phá phía sau góc khuất của một công ty nổi tiếng, nhưng đáng tiếc nó kết thúc nửa vời với nhiều vấn đề chưa được giải quyết.

Ðánh giá một cách công bằng, cả hai tác phẩm của HBO và Hulu đều không tệ, nhưng điểm rơi không phù hợp. Những phim này khơi gợi sự tò mò của công chúng về những vấn đề nóng đang diễn ra, nhưng chính điều này khiến phim hạn chế về góc nhìn. Hai phim này sẽ hay hơn nếu được sản xuất trong vài năm tới, khi đó góc nhìn sẽ bao quát và đa diện hơn. Ðiều đó lý giải vì sao một số dự án phim tài liệu gần đây được công bố khiến nhiều người phải nghi ngờ chất lượng. Ðó là dự án về các vụ tai nạn máy bay Boeing 737 trong năm 2018 và 2019 mà Netflix đang đầu tư sản xuất, hay dự án về cuộc họp báo Four Seasons Total Landscaping của Rudy Giuliani do một hãng phim độc lập đang sản xuất. Những dự án này được dự báo tạo ra bước chuyển đột phá trong sản xuất phim tài liệu. Ðó là sự phân loại và rẽ nhánh của phim tài liệu trước thị hiếu của công chúng.

Sự rẽ nhánh của phim tài liệu xuất phát từ thực tế rằng, trong bối cảnh hiện nay, những phim đúng chất như của nhà làm phim tài liệu kỳ cựu Stanley Nelson cũng chưa hẳn thuận lợi lên sóng. Ví như tác phẩm “Attica” của Stanley Nelson về cuộc bạo động nhà tù Attica năm 1971, vẫn đang được cân nhắc về thời điểm phát hành, do đề tài này liên quan đến nhiều vấn đề về hệ thống tư pháp hình sự và phân biệt chủng tộc. Tuy thời gian 50 năm đã qua của sự việc đã đủ để có một góc nhìn bao quát, lắng đọng và sâu sắc hơn; nhưng khi “Attica” phát hành chắc chắn sẽ gây nên một cuộc tranh cãi và chưa hẳn có ích cho đời sống xã hội đương đại vốn đã nhiều bất ổn.

Vì vậy, phim tài liệu của các nền tảng phát trực tuyến hiện nay hướng đến tính đại chúng nhiều hơn. Trong đó, đề tài có thể từ những chương trình khám phá thiên nhiên đến những câu chuyện thể thao, du lịch ẩm thực. Ðặc biệt những câu chuyện về chân dung nhân vật ngày càng được khai thác nhiều hơn. Những phim tài liệu này phần lớn mang tính giải trí, nhẹ nhàng. Mặt khác, phim tài liệu được khai thác dựa trên các dòng tin tức và mạng xã hội, nhưng thay vì có những dự án đầu tư dài hơi, đi sâu khám phá về những khía cạnh khác của dòng tin đó, các phim tài liệu lại chỉ xoay quanh tin tức đó, biến nó thành nội dung dài hơi hơn một chút. Những gì người xem thấy được chính là tít tin đã cũ với nội dung dài hơn, được ví như “một bản tin đặc biệt”.

Cho nên, dù chất tài liệu trong phim tài liệu hiện nay đã phai nhạt rất nhiều, nhưng vấn đề là nó phù hợp với công chúng và trở thành xu thế trên các nền tảng phát trực tuyến. Ðiều này cho thấy công chúng đang rất khát thông tin và thay vì tìm nó trên báo chí truyền thông, họ lại thích xem nó dưới dạng kết hợp giải trí. Không khó khi nhận ra rằng một bản tin hay câu chuyện nào đó trên báo, tạp chí trở thành loạt phim ngắn có mặt trong danh sách top 10 phim được xem nhiều nhất trên Netflix trong suốt một tháng. Thực tế này đã tác động và làm thay đổi cách làm phim tài liệu, khi các nền tảng phát trực tuyến đầu tư nhiều cho những dự án phim tài liệu, theo công thức nhanh và gia tăng chất giải trí.

BẢO LAM (Tổng hơp từ Latimes, Polygon, Hollywoodreporter)