73 tuổi nhưng có đến 60 năm theo nghề, vậy nên khi nhắc đến sân khấu cải lương, NSƯT Thanh Đời vẫn luôn tâm huyết. Đó là người nghệ sĩ trưởng thành từ khói lửa chiến tranh, từ những bước quân hành “lấy tiếng hát át tiếng bom”, ghi nhiều dấu ấn với cải lương đất Tây Đô.

Hai nguyên Trưởng Đoàn Cải lương Tây Đô: NSƯT Thanh Đời (trái) và nghệ sĩ Trần Thiện tại Giỗ Tổ Sân khấu 2025. Ảnh: DUY KHÔI

Trong Ngày Giỗ Tổ Sân khấu tại Liên hiệp các Hội Văn học, Nghệ thuật TP Cần Thơ vừa qua, NSƯT Thanh Đời thân thiện thăm hỏi đồng nghiệp và các em, cháu trong nghề. Ông chậm rãi hỏi về chuyện làm nghề, nhắc lại những kỷ niệm sân khấu và không quên động viên mọi người nỗ lực “rút ruột nhả tơ”. Sau khi thắp nhang cúng Tổ, trong niềm xúc động nhớ về chặng đường nghệ thuật rất dài đã qua, NSƯT Thanh Đời đã chia sẻ lại với chúng tôi bằng cả niềm tự hào. Ông nói: “Cải lương cho tôi nhiều lắm!”.

NSƯT Thanh Đời quê ở Long Mỹ, Cần Thơ, khi mới 14 tuổi đã bắt đầu tham gia Văn công xã, vì có năng khiếu ca hát, sân khấu. Một lần Đoàn Văn công tỉnh Cần Thơ về quê biểu diễn, cậu bé Thanh Đời hát “giúp vui” đầu chương trình rất hay, đĩnh đạc và đã “lọt vào mắt xanh” của lãnh đạo đoàn. Mấy tháng sau, Văn công Cần Thơ cử người về địa phương xin cho Thanh Đời theo đoàn và cậu bé 14 tuổi đã rời quê hương theo cách mạng. NSƯT Thanh Đời nhớ lại: “Khi ấy, chú Ba Kiên là trưởng đoàn, tôi còn nhỏ nên chỉ hát mấy bài ca lẻ như Bắc sơn trà, bài ca thiếu nhi… Sau thì đóng vai con, vai anh, sau nữa mới vai bộ đội”.

Dần dà, với sự chỉ dẫn của các nghệ sĩ đi trước, nghệ sĩ Thanh Đời tiến bộ nhanh, để lại nhiều dấu ấn qua các tiết mục, vai diễn. Hồi đó, nghệ sĩ Thanh Đời ca 6 câu vọng cổ bài “Người mẹ quê hương” ai cũng thích, hay là các kịch bản cải lương như “Cùng ra hỏa tiến”, “Tổ quốc gọi nơi nào tôi có mặt”, “Chiếc áo vá”, “Hoa mùa xuân”… NSƯT Thanh Đời vẫn nhớ như in vai diễn để đời của ông thời chiến tranh khi đóng cùng nghệ sĩ Thanh Liêm (sau được phong tặng danh hiệu Nghệ nhân ưu tú, đã qua đời) trong kịch bản “Bình định thành bình địa” của cố soạn giả Chí Sinh. Hai nhân vật Móc và Moi với những nét diễn duyên dáng, sâu cay, đã đả kích sự thất bại của Mỹ - Ngụy trong âm mưu bình định. Còn đó những câu nổi tiếng trong kịch bản như “Mạnh cái cóc khô gì mà không bình định nổi miền Tây, kế hoạch U Minh cũng cam đành thất bại chua cay. Thiệt là ước vọng của Huê Kỳ như chuông treo sợi tóc…”. Một vai diễn khác cũng để đời của NSƯT Thanh Đời là trong chập cải lương “Hoa mùa xuân” của soạn giả Chí Sinh, với bối cảnh là Cần Thơ Xuân Mậu Thân 1968, địch điên cuồng càn quét, bố ráp, làm tan hoang nhà cửa, dân thường thiệt mạng. NSƯT Thanh Đời vào vai anh chiến sĩ giải phóng quân, cùng với những người dân yêu nước, khát khao hòa bình.

Nhớ lại những ngày tháng “tay súng tay đàn”, “tiếng hát át tiếng bom”, NSƯT Thanh Đời không thể quên tình đồng đội, tình nghệ sĩ sâu nặng, tình quân dân thắm thiết. Có lần diễn ở kinh xáng Mái Dầm, địch dùng 2 chiếc phản lực, ném 8 trái bom, khiến nhiều người tán loạn, có người hy sinh, ông may mắn thoát chết. “Thời đó đi diễn, chuyện sống chết trong gang tấc, nhưng anh em vẫn hăng hái vì nhiệm vụ chính trị và được bà con yêu thương nhiều lắm”, NSƯT Thanh Đời nói.

Sau ngày đất nước thống nhất, NSƯT Thanh Đời được đi học ở Trường Nghệ thuật Sân khấu 2, hơn 1 năm thì về làm diễn viên cho Đoàn Cải lương Hậu Giang, sau là Đoàn Cải lương Sông Hậu, rồi Sông Hậu 1. Một nghệ sĩ Thanh Đời với giọng ca truyền cảm, sáng sân khấu tới giờ vẫn được các thế hệ khán giả nhớ đến qua các vai diễn như Thầy Ba Năng trong “Tiếng hò Sông Hậu”, vai đại úy trong “Tiếng nổ đầu xuân”, hay vai bác sĩ trong “Nguồn sáng trong đời”… Năm 1982, ông được bổ nhiệm làm Phó trưởng Đoàn Cải lương Sông Hậu 1, sau đổi tên thành Đoàn Cải lương Tây Đô. Từ năm 1999 đến khi về hưu năm 2009, ông làm Trưởng Đoàn Cải lương Tây Đô.

Với thâm niên làm lãnh đạo đoàn cải lương rất dài, NSƯT Thanh Đời không chỉ góp phần khơi dậy sức sống cải lương mà còn đào tạo nhân tố kế thừa cho cải lương Tây Đô. Thời ấy, nhiều vở cải lương của Đoàn Cải lương Tây Đô đã tạo thành thương hiệu, tiếng vang rất lớn tại các hội diễn chuyên nghiệp toàn quốc như “Loài hoa không tên”, “Huyền thoại một tình yêu”… cùng với những gương mặt nghệ sĩ như Thảo Vân (nay là NSND), Phượng Loan (nay là NSND), Lam Tuyền (nay là NSƯT)… Người đứng sau, “nhóm lửa” chính là NSƯT Thanh Đời.

Năm 2023, nghệ sĩ Thanh Đời được Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu NSƯT sau gần 60 năm gắn bó. Hành trình ấy nhiều gian khó nhưng cũng thật nhiều hạnh phúc của người nghệ sĩ trưởng thành từ chiến tranh. Là người từng gắn bó, làm việc với NSƯT Thanh Đời, nghệ sĩ Trần Thiện (nguyên Phó Giám đốc Nhà hát Tây Đô, nguyên Trưởng Đoàn Cải lương Tây Đô) ấn tượng: “Ở anh Đời nổi rõ nhất là lòng yêu nghề, rất yêu nghề. Dù lúc làm diễn viên hay lãnh đạo, anh rất mẫn cán, sẵn sàng hỗ trợ anh em, không nề hà. Đó là một nghệ sĩ hiền lành, chỉn chu từ tác phong đến làm việc”.

ĐĂNG HUỲNH