Trong ngôi nhà của nhà điêu khắc Trương Công Thành ở đường Phan Đình Phùng, phường Ninh Kiều, TP Cần Thơ có một không gian dành trưng bày các tác phẩm điêu khắc của ông rất đẹp. Không chỉ vậy, hẳn nhiều người đã được chiêm ngưỡng những tác phẩm nghệ thuật tái hiện lịch sử của ông đâu đó ở Cần Thơ, nhưng chưa biết ông là tác giả…

Khu di tích Chiến thắng Ông Hào ở xã Trường Long nổi bật với cụm tượng đài phù điêu hào hùng, sừng sững giữa trời. Tượng đài được điêu khắc hài hòa, nêu bật ý nghĩa chiến thắng cùng cụm phù điêu thuật lại sự kiện, nhất là chi tiết địch dùng máy bay ném bom hủy diệt địa hình và Nhà thờ Công giáo Ông Hào, làm chết 121 người vô tội, trong đó có đến 112 giáo dân. Kết quả trận đánh, ta tiêu diệt 889 tên địch, xóa sổ tiểu đoàn “Cọp Đen” khét tiếng, bắn rơi 1 máy bay và thu nhiều chiến lợi phẩm. Từng ấy sự kiện, chi tiết, nhưng tác giả đã chọn những tình tiết đắt, những câu chuyện xúc động, kể lại trên nền không gian miệt vườn Phong Điền. Tác phẩm được tạc vào đá, lưu mãi về sau.

Tác giả của tác phẩm ấy chính là nhà điêu khắc Trương Công Thành. Một tác phẩm khác nữa của ông là Tượng đài Chiến thắng Ông Cửu ở phường Cái Răng. Tượng đài thần thái, uy nghiêm, hùng dũng toát lên chiến công của Tiểu đoàn Tây Đô trong cuộc chiến chống Mỹ ở rạch Ông Cửu.

Nhà điêu khắc Trương Công Thành bên không gian trưng bày tác phẩm điêu khắc.

Chưa có thống kê chính xác, nhưng có lẽ nhà điêu khắc Trương Công Thành là một trong những người điêu khắc tượng đài, phù điêu lịch sử quy mô lớn, nhiều bậc nhất cả nước hiện nay. Có thể kể đến như Đài tưởng niệm hình con thuyền đang căng buồn vượt biển, ghi dấu địa điểm sự kiện đón hơn 1.800 cựu tù chính trị Côn Đảo trở về sau Cách mạng Tháng Tám thành công, tháng 9-1945 ở xã Đại Ngãi; Phù điêu ghi dấu địa điểm đế quốc Mỹ thảm sát đồng bào vô tội tại Cầu Nhiếm năm 1966 tại xã Phong Điền; Đài tưởng niệm địa điểm thành lập Ủy ban Mặt trận dân tộc giải phóng miền Nam tỉnh Cần Thơ tại xã Thạnh Xuân; Đài tưởng niệm Trận Lê Bình ở phường Cái Răng, Tượng đài Chiến thắng Chày Đạp ở xã Thạnh Hòa, Tượng đài Anh hùng Thiều Văn Chỏi, Lưu Hữu Phước, Châu Văn Liêm… Hiện nay, các công trình này đều thuộc địa bàn TP Cần Thơ. Ngoài ra, còn có nhiều tượng đài, bia tưởng niệm được nhà điêu khắc Trương Công Thành thực hiện ở các tỉnh miền Đông và miền Tây Nam Bộ, trưng bày ở các bảo tàng, nhà trưng bày… Tại trưng bày chuyên đề về 50 năm thành tựu văn học nghệ thuật Cần Thơ, tháng 4-2025 vừa qua, Bảo tàng TP Cần Thơ đã dành không gian trang trọng để giới thiệu các bản thảo tác phẩm của ông.

Nhà điêu khắc Trương Công Thành năm nay 74 tuổi, sinh ra và lớn lên ở trung tâm TP Cần Thơ. Sau khi đậu Tú tài, theo sự gợi ý của người chị vì thấy ông có khiếu hội họa, ông ghi danh thi và đậu vào Trường Vẽ Gia Định, ngôi trường danh tiếng lúc bấy giờ, tiền thân của Trường Đại học Mỹ thuật TP Hồ Chí Minh hiện nay. Dưới ngôi trường ấy, sau những năm đầu học cơ bản, ông chọn chuyên ngành điêu khắc, được dìu dắt bởi những người thầy danh tiếng. Sau 7 năm học, ông ra trường, về dạy ở Trường Cao đẳng Mỹ thuật Trang trí Đồng Nai, cũng là ngôi trường tiếng tăm trong lĩnh vực mỹ thuật. Sau khoảng 9 năm giảng dạy, ông về Cần Thơ sinh sống, thỉnh giảng ở một số trường và chuyên tâm với công việc sáng tác điêu khắc.

Nói về sáng tác tác phẩm điêu khắc tượng đài, phù điêu, nhà điêu khắc Trương Công Thành cho biết, trước hết là phải hiểu hoàn cảnh lịch sử, sự kiện, câu chuyện từ nhiều nguồn như nhân chứng lịch sử, tài liệu, thực tế… Sau đó, ông phác họa bố cục, nội dung trên giấy và từng bước thực hiện điêu khắc. Điều quan trọng khi điêu khắc, đắp phù điêu là tỷ lệ cơ thể người, điệu bộ, cảm xúc trong từng chi tiết như ánh mắt, nụ cười, sự nghiêm nghị, cử chỉ tay chân… “Ví dụ như tôi nghe rất nhiều chi tiết, câu chuyện về một trận chiến thắng nào đó, tôi lắng nghe, ghi nhận hết. Về nhà, tôi chắt lọc, chọn chi tiết đắt, xúc động, quan trọng… rồi phác thảo”, nhà điêu khắc Trương Công Thành kể.

Ở Di tích quốc gia đặc biệt Căn cứ Trung ương Cục miền Nam (tỉnh Tây Ninh), có 2 Tượng đài Chiến thắng của Công an TP Cần Thơ (thực hiện năm 2010) và Công an tỉnh Hậu Giang (trước đây, thực hiện năm 1998), đều do nhà điêu khắc Trương Công Thành sáng tác, thi công. Là người đồng hành cùng nhà điêu khắc Trương Công Thành trong cả 2 công trình, mỗi công trình đều trải qua nhiều tháng ròng, Đại tá Nguyễn Thanh Phong (hiện là Phó Chủ tịch Hội Cựu CAND TP Cần Thơ) ấn tượng ở ông sự tỉ mỉ, cần cù, chịu lắng nghe tập thể và nghiêm túc trong công việc. Tác phẩm được ông thực hiện rất kỳ công và sau khi hoàn thành, ai cũng đánh giá rất cao ở nhiều phương diện.

Trải qua gần nửa thế kỷ làm nghề, nhà điêu khắc Trương Công Thành đã để lại cho đời nhiều tác phẩm giá trị, cả về mỹ thuật lẫn lịch sử. Nhìn vào tác phẩm của ông, thế hệ hôm nay thêm tự hào về truyền thống dân tộc, hiểu hơn về lịch sử quê hương.

Bài, ảnh: ĐĂNG HUỲNH