HẠNH NGUYÊN (Theo AP, CNN)

Năm người Mỹ bị bắt giam ở Iran trong nhiều năm đã được trả tự do hôm 18-9, một phần trong thỏa thuận mà Tổng thống Joe Biden đồng ý dỡ bỏ phong tỏa gần 6 tỉ USD của Tehran ở các ngân hàng Hàn Quốc.

Các tù nhân Mỹ được trả tự do tới Qatar hôm 18-9. Ảnh: CNN

“Hôm nay, 5 người Mỹ vô tội bị bắt giam ở Iran cuối cùng đã được trở về nhà”, ông Biden nói ở thời điểm máy bay chở nhóm người này hạ cánh tại thủ đô Doha của Qatar, trước khi tiếp tục bay về Mỹ.

Trong khi đó, Tổng thống Iran Ebrahim Raisi, người đang có mặt tại New York (Mỹ) để dự cuộc họp của Ðại Hội đồng Liên Hiệp Quốc, cho rằng vụ trao đổi tù nhân có thể là “một bước đi hướng đến hành động nhân đạo” giữa Tehran và Washington. Theo ông, thỏa thuận chắc chắn sẽ giúp xây dựng niềm tin.

Ðể “chuộc lại” 5 công dân, Washington cũng đã trao trả 5 công dân Iran bị giam tại Mỹ và cho phép Tehran tiếp cận khoản tiền 5,9 tỉ USD bị phong tỏa ở Hàn Quốc. Ðây là số tiền mua dầu mà Hàn Quốc nợ Iran (nhưng chưa thanh toán) trước khi Mỹ áp đặt các biện pháp trừng phạt đối với những giao dịch này vào năm 2019. Mỹ khăng khăng số tiền trả lại cho Iran sẽ được cất giữ trong các tài khoản ở Qatar và chỉ được sử dụng để mua hàng hóa nhân đạo, bao gồm thuốc men và thực phẩm. Ðây là những giao dịch được phép thực hiện theo lệnh trừng phạt của Mỹ nhắm vào Iran liên quan chương trình hạt nhân gây tranh cãi của nước này.

Hướng đi mới trong chính sách ngoại giao

Thỏa thuận trao đổi tù nhân nói trên cũng có thể báo hiệu hướng đi mới trong chính sách ngoại giao của phương Tây đối với Iran.

Tổng thống Biden, thuộc đảng Dân chủ, đang hứng chịu chỉ trích từ các nghị sĩ Cộng hòa tại Quốc hội, những người lập luận rằng thỏa thuận trên sẽ khuyến khích Iran tiến hành thêm các vụ “bắt cóc con tin”. Trên mạng xã hội Truth Social, cựu Tổng thống Donald Trump gọi đây là thỏa thuận “hết sức buồn cười”. Lãnh đạo phe thiểu số tại Thượng viện Mitch McConnell cáo buộc ông Biden “trao thưởng và khuyến khích hành vi xấu của Tehran”.

Chính quyền của ông Biden bị cho là đang giúp thúc đẩy kinh tế Iran ở thời điểm Cộng hòa Hồi giáo trở thành mối đe dọa ngày càng lớn cho các binh sĩ Mỹ và đồng minh tại Trung Ðông. Phe Cộng hòa tin rằng đối đầu với Iran vẫn là chiến lược khả thi duy nhất hiện nay.

Tuy nhiên, chính quyền Biden cũng đang thăm dò quan điểm của Iran về chương trình hạt nhân. Sau khi Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) thông qua nghị quyết chống lại Iran vào tháng 11-2022, Tehran đã tuyên bố tăng độ tinh khiết làm giàu uranium lên 60%. Ðộ tinh khiết này vẫn thấp hơn mức 90% cần để sản xuất bom hạt nhân, song lại cao hơn nhiều so với mức giới hạn 3,67% mà Iran từng cam kết trong thỏa thuận hạt nhân Kế hoạch hành động chung toàn diện (JCPOA) ký năm 2015. Mỹ dưới thời Tổng thống Trump đã đơn phương rút khỏi JCPOA vào năm 2018.

Hồi tháng 6, Mỹ và Iran đã tiến hành đàm phán về một thỏa thuận nhỏ hơn. Theo đó, Iran cam kết không làm giàu uranium ở mức trên 60%, hợp tác với các thanh sát viên của IAEA, để đổi lại việc Washington nới lỏng một số lệnh trừng phạt kinh tế với Tehran, gỡ phong tỏa tài sản ở nước ngoài của Iran. Có những dấu hiệu ban đầu cho thấy Iran sẵn sàng thực hiện cam kết trên.

Khi được hỏi liệu thỏa thuận trao đổi tù nhân có dẫn tới các cuộc đàm phán mang tính xây dựng về vấn đề hạt nhân Iran, một quan chức cấp cao của Mỹ nói rõ: “Chúng tôi không đóng sập cánh cửa ngoại giao, nhưng sẽ tiếp cận bằng các tiêu chuẩn dựa trên nguyên tắc. Nếu nhận thấy cơ hội, chúng tôi sẽ khai thác”.

Sau khi 5 người Mỹ được trả tự do, Washington lại áp đặt lệnh trừng phạt mới lên Bộ Tình báo và cựu Tổng thống Mahmoud Ahmadinejad của Iran, vì liên quan vụ Bob Levinson. Levinson, công dân Mỹ, đã bị giam giữ ở Iran trong hơn 1 thập niên qua.