Cơ cực nghề làm muối.

Ở làng ven biển xã Dân Thành, huyện Duyên Hải, tỉnh Trà Vinh, có một làng nghề danh tiếng từ hơn 60 năm qua. Đó là Muối Cồn Cù.

Nghề làm muối ở làng ven biển tỉnh Trà Vinh được bắt đầu cách đây hơn 60 năm...

Sau Cách mạng Tháng 8 năm 1945, đến năm 1946, giặc Pháp đã lấn chiếm đóng đồn gần hết tỉnh Trà Vinh, duy chỉ còn có mỗi vùng đất rừng ven biển thuộc huyện Duyên Hải ngày nay là chưa có đồn bót địch. Trước tình hình khó khăn đó, Tỉnh ủy Trà Vinh chủ trương di chuyển căn cứ Tỉnh ủy từ thị xã Trà Vinh về bám trụ trong các khu rừng vùng ven biển để lãnh đạo cuộc kháng chiến chống Pháp của nhân dân tỉnh Trà Vinh. Các vùng ven biển tỉnh Trà Vinh lúc đó dân cư rất thưa thớt, rừng rú thì rậm rạp thuận lợi cho việc xây dựng căn cứ, nhưng lại rất khó khăn về mặt kinh tế. Làm thế nào để có cơ sở kinh tế, đảm bảo nhu cầu tối thiểu về đời sống cho bộ máy lãnh đạo của một tỉnh trên một vùng căn cứ mà điều kiện kinh tế của nhân dân địa phương còn hết sức nghèo nàn? Để khắc phục khó khăn của thời kỳ ấy, Tỉnh ủy chủ trương thành lập Ban sản xuất và mở cơ sở làm ruộng muối tại ấp Cồn Cù, xã Dân Thành, lúc đó vùng đất này còn thuộc huyện Cầu Ngang. Đến tháng 6-1951, huyện Duyên Hải mới được thành lập.

Ban sản xuất của Tỉnh ủy Trà Vinh lúc mới ra đời có năm người, do ông Phan Văn Lam (tức Bảy Lam) làm Trưởng Ban. Ông Bảy Lam thường hay giúp đỡ Đoàn Văn công Ánh Hồng của tỉnh và Đoàn Văn công Dũng Tiến của huyện Duyên Hải đi phục vụ đồng bào, bộ đội địa phương, nên anh em gọi mãi thành danh là Ông Bảy Bầu hoặc Ông Bảy Bầu Lam. (Bầu là tên chỉ chủ gánh hát- Bầu gánh).

Ban sản xuất được Tỉnh ủy phân công mở cơ sở làm muối để Tỉnh ủy có cơ sở bám trụ, lãnh đạo nhân dân kháng chiến chống Pháp. Lúc ấy, ở vùng này chưa ai làm ruộng muối và trong Ban sản xuất của Tỉnh ủy cũng chưa có ai biết làm muối bao giờ. Lúc này ở ấp Cồn Ông, xã Dân Thành có ông Phan Văn Hùng biết cào đất mặt có đóng muối về nấu muối bọt để dùng trong gia đình. Ông Phan Văn Hùng được ông Bảy Lam mời vào Ban sản xuất.

Vụ muối đầu tiên, Ban sản xuất mở ra khoảng 10 công (1 hecta) ruộng muối. Do khu vực đất ấp Cồn Cù lúc đó trũng, nên trong đất có phèn. Thu hoạch vụ muối đầu tiên năng suất thấp. Chất lượng muối xấu, có màu nâu của phèn. Các tay thợ làm muối trong Ban sản xuất của Tỉnh ủy Trà Vinh chở muối đi bán khắp nơi. Các ông phải cực nhọc lắm, nói muối mình là muối Bạc Liêu nên mới tiêu thụ được. Vụ muối đầu tiên bán hết, mua về bao nhiêu thứ quí giá như, nào là gạo, đường, thuốc trị bệnh, văn phòng phẩm cho cơ quan Tỉnh ủy. Các ông trong Ban sản xuất Tỉnh ủy Trà Vinh mừng vô kể.

Thấy việc làm muối có kết quả, Tỉnh ủy Trà Vinh xin điều động một Trung đoàn bộ đội Quân khu đến Cồn Cù khai thác đất rừng làm ruộng muối. Nhân dân địa phương ở Cồn Cù cũng bắt chước làm muối. Bộ đội và nhân dân cùng nhau đào 5 con kênh được đặt tên theo thứ tự như Kênh Dê Rô, Kênh Một, Kênh Hai, Kênh Ba .v.v... dẫn nước sông vào rừng xổ phèn và đưa nước mặn vào đồng làm muối. Ông Bảy Lam được Tỉnh ủy phân công làm Chủ Sở muối Cồn Cù - Một chức phận khá quan trọng thời đó.

Muối Cồn Cù từ đó đã có sản phẩm với khối lượng hàng hóa lớn. Ban Sản xuất không phải chở muối đi bán nữa, mà ghe buôn ở các nơi tìm đến neo đậu chờ mua. Dân nhiều nơi còn đổ xô về Cồn Cù làm nghề ruộng muối. Dân cư ở Cồn Cù từ thưa thớt, dần dần mỗi ngày một đông thêm. Ông Trần Văn Kiếu - nguyên Chủ tịch Ủy ban nhân dân huyện Duyên Hải, nhớ lại: Dân Cồn Cù hồi đó có lúc lên đến khoảng 10.000 người.

Người đông, ở Cồn Cù có thêm nhiều nghề: người làm nghề muối, người làm nghề cá. Kẻ đi buôn hàng công nghệ phẩm, vải vóc, thực phẩm ... nhộn nhịp. Họ nhóm chợ suốt cả ngày đêm.. Và , họ gọi Cồn Cù thời Tây cai trị đó là “Sài Gòn mới”. Ruộng muối Cồn Cù đến năm 1954 có diện tích khoảng 6.000 công (600 hecta).

Từ Cồn Cù, nghề làm muối sau đó được mở rộng sang các ấp khác như ấp Mù U, Láng Cháu, xã Dân Thành. Xã Đông Hải có nghề làm muối ở ấp Đông Cao. Xã Long Toàn có nghề làm muối ở ấp Bào Sen. Xã Long Khánh có nghề làm muối ở ấp Đình Cũ ; Xã Long Hữu có nghề làm muối ở ấp Đon. Tuy có nhiều nơi ở làng ven biển Trà Vinh làm muối nhưng muối Trà Vinh có chở đi đâu bán, vẫn cứ mang danh Muối Cồn Cù. Diện tích đồng muối ở làng ven biển Trà Vinh có lúc lên đến gần 800 hecta.

Việt Nam được mệnh danh là quốc gia biển. Nguồn tài nguyên muối của Việt Nam là vô cùng lớn lao. Thế nhưng, từ năm 2000 trở về trước nghề làm muối của Việt Nam lâm vào cảnh lao đao. Muối Việt Nam rẻ đến mức một giạ muối 30 kilô chỉ mua được non một kilô gạo. Thậm chí muối ế, bán không ai mua. Người làm muối không sống được với nghề truyền thống của mình. Từ sau năm 2000 trở lại đây, đứng trước làn sóng của giá cả thị trường, của phong trào nuôi trồng hải sản, của trào lưu đô thị hóa, diện tích đồng muối ở Việt Nam mỗi năm giảm dần... đến mức có lúc phải nhập khẩu muối.

Một phần khá lớn diện tích đồng muối Cồn Cù ở làng ven biển Trà Vinh rồi đây phải nhường chỗ cho công trình Kênh đào Quan Chánh Bố để mở đường cho miền Tây Nam bộ ra Biển Đông. Cũng như các làng nghề làm muối ở Việt Nam, nghề làm muối Cồn Cù ở làng ven biển Trà Vinh đang đứng trước nguy cơ co hẹp lại.

Nghề làm muối chưa làm cho người làm muối giàu lên. Nhưng dẫu sao, nó cũng gắn bó với một bộ phận khá đông người dân làng ven biển Trà Vinh suốt hơn 60 năm cơ cực.

Có còn không nghề làm muối ở làng ven biển Trà Vinh? Câu hỏi đó chưa có lời giải đáp trước cơn lốc của cơ chế thị trường. Nhưng người làm muối ở làng ven biển Trà Vinh vẫn muốn hiến dâng cho đời vị mặn!

Bài, ảnh: TRẦN ĐIỀN