Chấm dứt căn bệnh thế kỷ vào năm 2030 không chỉ là mục tiêu riêng của TP Cần Thơ mà là cam kết chung của Việt Nam với quốc tế. Bên cạnh những thành tựu, công tác phòng chống HIV/AIDS vẫn còn nhiều thách thức. Vì vậy, ngành y tế và các cấp, các ngành  đề ra nhiều giải pháp phù hợp để đạt mục tiêu trong 5 năm tới.

Nhận diện những thách thức mới

Đạt được thành công trong công tác phòng chống HIV/AIDS đã khó, muốn giữ càng khó hơn trong bối cảnh mô hình bệnh tật thay đổi, nguồn tài chính sụt giảm, tâm lý chủ quan, lơ là với dịch bệnh. Theo BS CKII Huỳnh Minh Trúc, Giám đốc Trung tâm Kiểm soát bệnh tật (CDC) Cần Thơ, kết thúc đại dịch AIDS không có nghĩa là không còn người nhiễm HIV, không còn người tử vong do AIDS; mà kết thúc dịch AIDS có nghĩa là khi đó AIDS không còn là vấn đề sức khỏe đáng lo ngại ở cộng đồng.

Cán bộ y tế Trung tâm Y tế khu vực Ô Môn luôn đồng hành với người bệnh HIV/AIDS. Ảnh: THU SƯƠNG

Dịch AIDS được xem như kết thúc khi Việt Nam đạt được các tiêu chí sau: Số người nhiễm HIV phát hiện dưới 1.000 ca mỗi năm; tỷ lệ người nhiễm HIV tử vong liên quan đến AIDS <1/100.000 dân; tỷ lệ lây truyền HIV từ mẹ sang con <2% . 

Một số thách thức hiện nay để đạt mục tiêu chấm dứt căn bệnh thế kỷ là Cần Thơ có tốc độ đô thị hóa cao, vẫn còn nhóm nguy cơ cao khó tiếp cận như nhóm dân cư di biến động, nhóm mại dâm, nghiện ma túy, nam quan hệ đồng giới. Theo số liệu từ Cục Phòng chống HIV/AIDS, năm 2024 hơn 68% trường hợp nhiễm HIV mới được ghi nhận tại ĐBSCL, Đông Nam bộ và TP Hồ Chí Minh.

Ông Dáp Thanh Giang, Trưởng Khoa Phòng chống HIV/AIDS, CDC Cần Thơ, cho biết thêm: Đối tượng nhiễm bệnh và đường lây nhiễm đã thay đổi. Trước đây là nhóm mại dâm, ma túy chủ yếu, nay cứ 3 người nhiễm thì có 2 người đồng tính nam. Trong đó, gần 30% là học sinh, sinh viên. Việc sử dụng các loại ma túy tổng hợp cũng thúc đẩy hành vi nguy cơ cao hơn.

Qua tuyên truyền, cộng đồng nâng cao hiểu biết về bệnh lý này, biết cách phòng tránh, giảm thiểu sự kỳ thị. Tuy nhiên, cũng có một bộ phận trở nên lơ là, thiếu cảnh giác với bệnh. Đã xuất hiện tâm lý xem HIV cũng là một bệnh bình thường, nếu bệnh thì uống ARV, nên thiếu sự chủ động phòng ngừa. Quan niệm đó dễ khiến dịch HIV bùng phát bất cứ lúc nào.

Công tác tuyên truyền dự phòng HIV/AIDS tập trung vào giới trẻ. Ảnh: THU SƯƠNG

Ngoài ra, mắc bệnh khi tuổi đời còn trẻ, khi bệnh chưa có thuốc điều trị đặc hiệu, phải uống thuốc suốt đời sẽ ảnh hưởng chất lượng cuộc sống, tạo gánh nặng tài chính cho gia đình và xã hội. Khi có tâm lý chủ quan, ngoài nguy cơ nhiễm HIV còn có thể mắc nhiều bệnh truyền nhiễm và những biến chứng sức khỏe nghiêm trọng khác như lao, viêm gan, hội chứng suy giảm, miễn dịch.

Nguồn hỗ trợ tài chính của quốc tế giảm nhanh cũng gây không ít khó khăn. Hiện nay, thành phố chỉ còn hai nguồn tài trợ chính từ Quỹ toàn cầu và Trung tâm Kiểm soát bệnh tật Hoa Kỳ. Tổ chức Y tế thế giới đã chuyển đổi hình thức hỗ trợ sang chuyển giao mô hình, kỹ thuật chuyên môn. Nguồn kinh phí giảm còn ảnh hưởng công tác đào tạo, tập huấn, nâng cao trình độ đội ngũ; ảnh hưởng công tác tuyên truyền cho cộng đồng.

Hệ thống phòng chống dịch bị hụt kinh phí sẽ gây khó khăn trong các chương trình hành động. Các doanh nghiệp xã hội cũng gặp khó khi nguồn tài trợ bị cắt giảm. Anh Đặng Quốc Phong, Giám đốc tổ chức S Đỏ cho biết gần đây hạn chế các hoạt động truyền thông hạn chế, chủ yếu thay bằng hình thức online cả về tư vấn và điều trị; ít nhiều giảm sút hiệu quả kết nối, vận động.

Ngày nay định kiến của cộng đồng đối với căn bệnh HIV không còn nặng nề như trước nhưng tình trạng kỳ thị, phân biệt đối xử đối với người bệnh vẫn còn. Từ đó, nhóm người dễ bị tổn thương gặp hạn chế trong chăm sóc sức khỏe và an sinh xã hội, từ đó cản trở bước tiến của công cuộc phòng chống HIV.

Chiến lược bền vững

Năm 2020, Chính phủ đã phê duyệt Chiến lược Quốc gia chấm dứt dịch bệnh AIDS vào năm 2030; với những điều chỉnh, cập nhật bổ sung những nội dung mới phù hợp với tình hình hiện nay. Trong 11 nhóm giải pháp được đề ra, có nhóm giải pháp tăng cường thực hiện chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước đối với công tác phòng chống HIV/AIDS. Nhóm giải pháp này cần sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị, sự chủ động của địa phương và sự tham gia của các tổ chức xã hội và tổ chức cộng đồng, bao gồm cả người nhiễm HIV.

Cán bộ Trung tâm Y tế khu vực Cái Răng thăm khám sức khỏe cho bệnh nhân. Ảnh: THU SƯƠNG

Về nhóm giải pháp pháp luật, chế độ chính sách cần tăng cường phổ biến, giáo dục pháp luật về phòng chống HIV/AIDS cũng như đẩy mạnh công tác thanh kiểm tra và xử lý nghiêm hành vi vi phạm. Nhóm giải pháp về chuyên môn, kỹ thuật bao gồm: dự phòng lây nhiễm HIV bao gồm giảm kỳ thị và phân biệt đối xử; mở rộng và nâng cao chất lượng tư vấn xét nghiệm HIV; tăng cường điều trị, chăm sóc người nhiễm HIV; đẩy mạnh giám sát dịch HIV/AIDS, theo dõi, đánh giá và nghiên cứu khoa học cũng như ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác phòng, chống HIV/AIDS. Các nhóm giải pháp này được điều chỉnh, bổ sung để phù hợp với tình hình dịch HIV/AIDS và những tiến bộ khoa học trong công tác này hiện nay.

Bám sát chiến lược đề ra, TP Cần Thơ đã xây dựng nhiều chương trình hành động với tầm nhìn “3 không”: không còn người nhiễm mới HIV, không còn người tử vong do AIDS và không còn kỳ thị, phân biệt đối xử với người nhiễm HIV/AIDS.

Đơn cử, tại Cái Răng, Trung tâm Y tế khu vực đã triển khai nhiều giải pháp nhằm đóng góp vào mục tiêu của thành phố. Đó là, thường xuyên tổ chức các buổi tập huấn cho đội ngũ y bác sĩ, điều dưỡng và cán bộ tư vấn về các phác đồ điều trị HIV/AIDS mới nhất, đặc biệt là trong việc sử dụng thuốc kháng virus và dự phòng trước phơi nhiễm. Đồng thời, cung cấp dịch vụ tư vấn tâm lý, hỗ trợ kết nối bệnh nhân với các mạng lưới hỗ trợ xã hội để họ vượt qua mặc cảm, sống khỏe mạnh và hòa nhập với cộng đồng. Trung tâm đã xây dựng và sử dụng phần mềm quản lý hồ sơ bệnh án điện tử, giúp theo dõi chặt chẽ quá trình điều trị, lịch hẹn tái khám và tình trạng tải lượng virus của từng bệnh nhân, từ đó có biện pháp can thiệp kịp thời nếu bệnh nhân bỏ trị.

Còn tại Ô Môn, các dịch vụ y tế cung cấp cho các nhóm nguy cơ được đa dạng hóa, bao gồm cả mở rộng và tăng cường xét nghiệm HIV, mở rộng điều trị dự phòng PrEP và điều trị ARV liên tục. Các cơ sở y tế linh hoạt cấp thuốc nhiều tháng trong một lần cho bệnh nhân, tạo thuận lợi cho người bệnh ở xa hoặc có công việc bận rộn. BS CKII Trần Thanh Quang, Phó Giám đốc Trung tâm Y tế khu vực Ô Môn, cho biết Phòng Khám và Điều trị ngoại trú cho bệnh nhân HIV (OPC) chú trọng nâng cao chất lượng điều trị ARV, hỗ trợ bệnh nhân tuân thủ điều trị để duy trì tải lượng virus dưới ngưỡng phát hiện. Đồng thời củng cố năng lực đội ngũ, cơ sở vật chất; thúc đẩy phối hợp liên ngành.

Tại Bình Thủy, Ths.BS Nguyễn Minh Thuấn, Trưởng Khoa Kiểm soát bệnh tật Trung tâm Y tế Bình Thủy chia sẻ: Chúng tôi hợp tác chặt chẽ với các tổ chức cộng đồng để tiếp cận, tư vấn và hỗ trợ những người nhiễm HIV và các nhóm có nguy cơ cao. Các CBO có vai trò quan trọng trong việc đưa những người này đến trung tâm để xét nghiệm và điều trị. Trong đó, tùy mỗi nhóm đối tượng nguy cơ cao lựa chọn những đồng đẳng viên nhiệt tình, tâm huyết để hỗ trợ họ. Bình Thủy thường xuyên tổ chức các chiến dịch truyền thông nhằm thay đổi nhận thức của cộng đồng, xóa bỏ sự kỳ thị và phân biệt đối xử với người nhiễm HIV. 

Khi nguồn lực từ các tổ chức quốc tế giảm, nước ta đã chủ động nhiều giải pháp tự lực cánh sinh, chuyển đổi sang mô hình tự chủ tài chính, sử dụng nguồn lực từ bảo hiểm y tế để chi trả cho việc điều trị ARV. Theo BS CKII Trần Thanh Quang, Phó Giám đốc Trung tâm Y tế khu vực Ô Môn, hiện tại địa phương chưa gặp khó về vấn đề này. Các chương trình mục tiêu được tiếp tục thực hiện. Khi các dự án không còn, thành phố đã có chủ trương áp dụng chính sách bảo hiểm y tế cho người bệnh, đảm bảo họ được điều trị và công tác quản lý, giám sát cũng thuận lợi.

Bên cạnh đó, ngành Y tế chủ động lồng ghép hoạt động phòng chống HIV vào các chương trình khác để tối ưu nguồn lực. Ngoài ra, tăng cường sự tham gia của các cá nhân, tổ chức, khu vực tư nhân tham gia đầu tư và cung cấp dịch vụ phòng chống HIV theo quy định của pháp luật.

Khi các dự án quốc tế bị cắt giảm, TP Cần Thơ đã cân đối nguồn kinh phí để hỗ trợ chế độ thù lao cho đội ngũ làm công tác HIV/AIDS. Ông Dáp Thanh Giang, Trưởng Khoa Phòng chống HIV/AIDS CDC Cần Thơ, cho biết đơn vị đang thực hiện dự án khoa học công nghệ của thành phố để tham mưu, tổ chức lại mô hình cộng tác viên y tế tuyến cơ sở, trong đó có đội ngũ cộng tác viên HIV. Khi đó, mức thù lao chi trả cho cộng tác viên được nâng lên.

Một tin vui mới đây là hãng dược Gilead công bố một loại thuốc kháng virus thế hệ mới, có hiệu quả 100% trong việc ngăn ngừa căn bệnh thế kỷ nếu được tiêm 2 mũi/năm. Thành tựu này đánh dấu một cột mốc quan trọng, cho thấy thế giới đang có cơ hội chấm dứt đại dịch này.

***

Nhìn lại chặng đường hơn 30 năm, từ một cuộc chiến chống lại căn bệnh thế kỷ “đầy bế tắc và hoảng loạn”, công tác phòng chống HIV/AIDS tại Việt Nam nói chung và Cần Thơ nói riêng đã chuyển mình thành một chiến lược khoa học, lấy con người làm trung tâm, hướng tới mục tiêu kiểm soát bền vững và chấm dứt dịch bệnh trong tương lai gần./

YẾN SƯƠNG