Bài 1: Những người góp phần tái sinh bệnh nhân HIV/AIDS

Những năm cuối thế kỷ XX, HIV/AIDS xuất hiện với cách gọi bình dân si-đa, là nỗi ám ảnh với cộng đồng. Không ít bệnh nhân và cả gia đình sụp đổ bởi bệnh không có thuốc trị, lại bị xã hội kỳ thị. Lúc này, đã có những bàn tay nâng đỡ, dìu dắt người bệnh. Đó là cán bộ y tế, nhân viên công tác xã hội...

Xóa nhòa ranh giới

Suốt mùa Vu lan này, cô Ngô Thị Mỹ Nga (ở phường Cái Răng, TP Cần Thơ) bận rộn đưa gạo, quà của các nhà hảo tâm đến cho những hoàn cảnh khó khăn trên địa bàn. Cô Nga thuộc lòng các tuyến đường, ngõ hẻm và địa chỉ từng hộ gia đình, nhất là hộ có người nhiễm HIV. Hình ảnh người phụ nữ trạc tuổi 60 với chiếc xe chở lỉnh kỉnh quà cáp đã quen thuộc với nhiều người, đặc biệt với bệnh nhân HIV cô Nga không chỉ là cán bộ địa phương mà còn như người thân, điểm tựa cả về vật chất lẫn tinh thần.

Cô kể, ngày trước rất khó tiếp xúc bệnh nhân, vì họ sợ hàng xóm xa lánh, lại thêm đa số hoàn cảnh nhiễm bệnh có bối cảnh gia đình và xã hội phức tạp. Vì vậy, để kết nối với họ, cô Nga hay lui tới với nhiều vai trò, khi là cán bộ hội chữ thập đỏ, khi là cộng tác viên dân số, lúc là nhân viên thu bảo hiểm y tế và cộng tác viên HIV. Mỗi lần trao quà, cô lại hỏi han, tư vấn chăm sóc sức khỏe và động viên, an ủi, vực dậy tinh thần người bệnh.

Cô Nga hiện quản lý gần 30 bệnh nhân nhiễm HIV tại khu vực. Hầu hết bệnh nhân tuân theo phác đồ điều trị ARV và hòa nhập cộng đồng tốt. Cô Nga nhớ 30 năm trước, bệnh nhân nhiễm HIV thường phát hiện ở giai đoạn muộn, tiến triển sang AIDS, bị biến chứng nặng nề, ngay cả người thân cũng sợ và không dám cận kề chăm sóc. Khi đó, cô Nga cùng những người có lòng từ tâm thành lập câu lạc bộ tình nguyện hỗ trợ bệnh nhân AIDS giai đoạn cuối. Các tình nguyện viên đến nhà, nhóm bếp lửa ấm, dùng các bài thuốc nam giúp xoa dịu nỗi đau thể xác lẫn tinh thần của người bệnh.

Những hình ảnh cuối đời của bệnh nhân AIDS lúc ấy khiến cô Nga day dứt mãi, vì thế đến nay cô không quản ngại gian khó, hỗ trợ người nhiễm HIV từ việc điều trị đến tìm sinh kế. Cô là đầu mối kết nối các tổ chức, dự án trong và ngoài nước, giúp người bệnh vay vốn làm ăn. Cô tích cực tuyên truyền trong cộng đồng tác hại của căn bệnh thế kỷ, nhiều lần tham gia các cuộc thi và không ít lần đạt giải quán quân. Năm 2023, cô được nhận Bằng khen của Trung ương Hội Chữ thập đỏ về thành tích tuyên truyền xuất sắc trong công tác phòng chống HIV/AIDS.

Cô Ngô Thị Mỹ Nga đảm nhiệm nhiều công tác tại địa phương. Ảnh: THU SƯƠNG

Điểm tựa cho bệnh nhân

Với chị Hà Như Thủy, Phó trưởng Phòng khám Đa khoa - Chuyên khoa Trung tâm Kiểm soát bệnh tật (CDC) TP Cần Thơ, miễn điện thoại báo có tin nhắn mới, thì dù nửa đêm chị cũng lập tức trả lời. Hầu hết tin nhắn là của những bạn trẻ cần được tư vấn về HIV. Chị Thủy sợ trả lời chậm các bạn sẽ nghĩ quẩn. Qua 20 năm trong lĩnh vực HIV, chị Thủy sẵn lòng bao dung, giúp đỡ đầy trách nhiệm với những người trẻ không may mắc bệnh.

Ban đầu chị Thủy chọn ngành Y với mục đích có kiến thức chăm sóc mẹ không may bị đột quỵ, khi ra trường chị tiếp cận với lĩnh vực phòng chống HIV/AIDS rồi gắn bó đến nay. Chị Thủy kể, khi đó dịch bệnh mới bùng phát, lây lan nhanh nhưng trong âm thầm do nhiều người giấu bệnh, nguy hiểm vô cùng vì không thuốc điều trị. Người bệnh vì sợ bị kỳ thị nên không đi khám; để đến tận khi bệnh chuyển sang giai đoạn nhiễm trùng cơ hội. Lúc đó chị Thủy đi tuyên truyền vận động trong cộng đồng, nhiều người còn nghĩ chắc là chị mắc bệnh rồi.

Lúc đó, phương tiện đi lại khó khăn nhưng chị Thủy thường xuyên đến các địa bàn xa tuyên truyền giúp người dân hiểu hơn về HIV. Chị nhớ như in những chuyến công tác đi từ tờ mờ sáng đến tối mịt; có hôm trễ phà, xe hư dọc đường. Khi chị tư vấn về tình dục an toàn và các biện pháp phòng tránh HIV, người dân còn ngại ngùng trước cô tuyên truyền viên. Trong công tác tư vấn điều trị, chị Thủy ân cần, tạo tâm lý thoải mái nhất cho người bệnh khi tiếp xúc. Chị Thủy chứng kiến rất nhiều hoàn cảnh nghèo khó không may mắc bệnh, chứ không như định kiến "ăn chơi trác táng mới bị si-đa". Nhiều năm trước, khi người bị phơi nhiễm phải tự chi trả tiền thuốc dự phòng, không ít lần chị Thủy xuất tiền túi hỗ trợ. Có những trường hợp bệnh rất nặng mà không chịu điều trị, chị Thủy thuyết phục nhiều lần. Sau khi khỏe lại, những người này tình nguyện trở thành tuyên truyền viên, tiếp sức với chị Thủy đẩy lùi đại dịch.

Chị Hà Như Thủy đã học xong chuyên khoa da liễu và nhận được nhiều lời mời về nơi khác với thu nhập cao hơn, nhưng chị chọn ở lại CDC Cần Thơ để đồng hành với bệnh nhân HIV. Chị Thủy cho biết, bệnh nhân HIV thường đồng mắc các bệnh hoa liễu nhưng họ ngại đến nơi khác mà chỉ muốn điều trị tại đây. Thấu hiểu tâm lý đó, chị Thủy tiếp tục làm chỗ dựa cho họ. 

Nỗi niềm trăn trở của chị Thủy hiện nay là có những trường hợp các bạn trẻ thiếu sự quan tâm của người thân, lệch lạc nhận thức nên mới mắc bệnh. Thế nên trong nhóm 600 trường hợp đang điều trị dự phòng trước phơi nhiễm HIV, chị luôn phải nhắn tin nhắc nhở từng người đến hạn nhận thuốc. Chị còn lập nhóm zalo cộng đồng, thường xuyên thông báo các chương trình tầm soát bệnh miễn phí cho những đối tượng này. Theo chị, công tác tuyên truyền hiện nay phải sâu rộng và tập trung từ sớm đến trẻ vị thành niên. Đồng thời, gia đình cần quan tâm, hỗ trợ trẻ phát triển lành mạnh. Với người trẻ chẳng may nhiễm HIV, cũng rất cần sự đồng hành của người thân để vượt qua giai đoạn khó khăn cuộc đời.

Chị Hà Như Thủy (áo trắng, đứng), Phó trưởng Phòng khám Đa khoa - Chuyên khoa CDC TP Cần Thơ. Ảnh: CTV

Tạo dựng cuộc đời mới cho người nhiễm HIV

Hơn một năm trước, chị H gầy yếu xanh xao, nặng chưa đến 30kg, đi không nổi nên chồng phải ẵm đến Trung tâm Y tế Bình Thủy khám bệnh. Tại đây, bác sĩ phát hiện chị nhiễm HIV đã lâu, làm hồ sơ tiếp nhận điều trị tại Phòng Khám và Điều trị ngoại trú cho bệnh nhân HIV (OPC) của trung tâm. Sau quá trình điều trị, đến nay sức khỏe của chị H đã cải thiện ngoạn mục, tăng cân lên được 50kg và trở lại cuộc sống bình thường. Chồng chị, anh T cũng cùng mắc HIV và theo điều trị tại Bình Thủy. Hàng tháng, hai vợ chồng đến phòng khám OPC Bình Thủy kiểm tra sức khỏe định kỳ.

Gần 1.700 bệnh nhân điều trị tại phòng khám đã cải thiện sức khỏe. Theo BS CKI Nguyễn Quốc Sử, nhiều người đến đây trong tình trạng suy kiệt nặng, đồng mắc nhiều bệnh nhiễm trùng. Như trường hợp của bệnh nhân H nhập viện vào tháng 3-2024 ở giai đoạn HIV tiến triển, sụt hơn 10% trọng lượng cơ thể, thiếu máu nặng, nhiễm trùng, viêm gan C. Các bác sĩ đã điều trị HIV song song với bệnh viêm gan C miễn phí cho bệnh nhân. Chỉ trong tuần đầu tiên bệnh nhân đáp ứng thuốc, cân nặng tăng dần; viêm gan C cũng được điều trị xong sau 3 tháng. Suốt một năm qua, tình trạng của chị H ổn định, chồng chị cũng tuân thủ điều trị, kiểm soát nồng độ virus HIV dưới ngưỡng. “Trong những lần đi tái khám, anh chị dẫn theo đứa con gái 6 tuổi. Nhìn gia đình 3 người, chúng tôi cũng cảm thấy vui”, bác sĩ Nguyễn Quốc Sử bộc bạch.

Mỗi ngày, Phòng khám OPC Bình Thủy thăm khám cho hơn 100 lượt bệnh nhân, công việc rất bận rộn, nhưng bác sĩ Nguyễn Quốc Sử thấy ý nghĩa vì giúp ích cho nhiều người bệnh. Kinh nghiệm từ các vị trí chuyên môn ở phòng khám lao, khoa cấp cứu đã giúp bác sĩ đáp ứng điều trị cho bệnh nhân HIV. Sau 5 năm gắn bó với phòng khám OPC, bác sĩ Nguyễn Quốc Sử đã cập nhật thêm nhiều kiến thức, kỹ năng theo hướng dẫn của quốc tế; học xong chuyên khoa da liễu góp phần điều trị đa dạng bệnh lý cho bệnh nhân HIV. Bác sĩ đồng thời quan tâm hỗ trợ tâm lý bệnh nhân. Ngay lần đầu tư vấn, bác sĩ nhấn mạnh đến việc bệnh nhân uống thuốc đúng giờ hàng ngày, tái khám đúng hẹn, ngăn ngừa bệnh diễn tiến sang giai đoạn nặng. Với những bạn trẻ khủng hoảng tâm lý, thậm chí cô lập với người thân, bác sĩ động viên, an ủi vực dậy tinh thần; hướng dẫn bệnh nhân các biện pháp phòng ngừa an toàn cho cộng đồng. Bác sĩ cũng tư vấn bệnh nhân vận động người có nguy cơ liên quan cùng đến xét nghiệm và điều trị kịp thời.

BS CKI Nguyễn Quốc Sử, Phòng khám OPC Bình Thủy kiểm tra sức khỏe bệnh nhân. Ảnh: THU SƯƠNG

Nghiên cứu khoa học góp phần đẩy lùi căn bệnh thế kỷ

Trong lĩnh vực HIV, TP Cần Thơ có một đề tài nghiên cứu được công nhận hiệu quả áp dụng rộng rãi tại các phòng khám HIV toàn quốc. Đó là công trình nghiên cứu “Đánh giá kết quả điều trị ARV phác đồ bậc một dựa vào tải lượng HIV trên bệnh nhân nhiễm HIV/AIDS tại quận Thốt Nốt năm 2017” của BS CKII Phạm Trí Hùng, Trưởng Khoa Kiểm soát bệnh tật - HIV/AIDS Thốt Nốt.

Bác sĩ Hùng cho biết, năm 2015, theo báo cáo của Cục Phòng, chống HIV/AIDS, các chỉ tiêu của Việt Nam trong công tác phòng chống HIV/AIDS còn khá xa so với các mục tiêu 90-90-90 mà Liên Hiệp Quốc đề ra. Chỉ có khoảng 78% số người nhiễm HIV biết được tình trạng nhiễm HIV của mình và khoảng 46% số người chẩn đoán HIV được điều trị bằng thuốc ARV. Giai đoạn đó, nước ta chưa có đủ nguồn lực để tổ chức xét nghiệm tải lượng virus thường quy, nên chưa có số liệu đầy đủ và chính xác.

Bác sĩ Phạm Trí Hùng thực hiện đề tài trên, kết quả cho thấy tải lượng virus là chỉ số đánh giá trực tiếp sự thành công của phác đồ điều trị ARV, làm cơ sở để cải thiện chất lượng và nâng cao hiệu quả trong quản lý và điều trị, nhằm hạn chế việc chuyển sang phác đồ bậc 2 rất tốn kém. Từ đó, đưa ra các chiến lược tiếp cận phù hợp cho người nhiễm, duy trì hiệu quả điều trị lâu dài và không lây lan ra cộng đồng, góp phần làm giảm tỷ lệ người nhiễm mới HIV.

Nhiều năm qua, bác sĩ Trí Hùng liên tục thực hiện các đề tài nghiên cứu khoa học, trong đó chủ nhiệm 6 đề tài về lĩnh vực HIV. Bác sĩ đang ấp ủ đề tài về điều trị dự phòng trước phơi nhiễm cho người bệnh HIV. Thâm niên nghiên cứu trong lĩnh vực HIV của bác sĩ Hùng xuất phát từ quá trình gắn bó với công tác này từ thuở ban đầu, bởi ngày trước rất khó tìm bệnh nhân HIV chịu điều trị vì họ nghĩ không thể trị khỏi bệnh. Tuy nhiên, khi có những ca bệnh đầu tiên chịu hợp tác, thì ở thời kỳ đó việc điều trị rất khó khăn, phức tạp, có đến 7-8 phác đồ điều trị với nhiều biến chứng ảnh hưởng sức khỏe bệnh nhân.

Với sự tiến bộ của y học hiện nay, hiệu quả chẩn đoán và điều trị HIV ngày càng cải thiện. Trong vòng 1 ngày bệnh nhân được tư vấn, xét nghiệm, tiếp cận phác đồ điều trị và thuốc rất ít tác dụng phụ. Với những đóng góp cho bệnh nhân HIV nói riêng, vì sự nghiệp chăm sóc sức khỏe nhân dân nói chung, bác sĩ Trí Hùng đã được Chính phủ tặng Bằng khen vào năm 2023.

BS CKII Phạm Trí Hùng, Trưởng Khoa Kiểm soát bệnh tật - HIV/AIDS Thốt Nốt. Ảnh: THU SƯƠNG

***

Những đóng góp thầm lặng của các cá nhân tâm huyết đã góp phần xây dựng hệ thống phòng chống HIV vững chắc. Nhờ đó, TP Cần Thơ từng bước kiểm soát căn bệnh thế kỷ.

YẾN SƯƠNG

Bài 2: Lá chắn thép