* Thanh Tuyết

Bài 2: Nhiều cách làm nông thôn mới hiệu quả

Giai đoạn đầu của chương trình xây dựng nông thôn mới (NTM), các địa phương chủ yếu "vừa làm, vừa rút kinh nghiệm". Song, đã có những cách làm sáng tạo, linh hoạt,… Nhiều mô hình, nhiều cách làm hay, hiệu quả theo đó xuất hiện, góp phần thúc đẩy tiến trình xây dựng NTM, phát triển sản xuất nông nghiệp ở ĐBSCL.

* Mô hình cánh đồng lớn: giải quyết tốt 3 vấn đề lớn

ĐBSCL là vựa lúa lớn nhất cả nước với tổng diện tích gieo trồng lúa khoảng 3,86 triệu ha, sản lượng hằng năm đạt trên 24 triệu tấn; chiếm khoảng 54% tổng sản lượng lúa của cả nước và đóng góp 90-95% lượng gạo xuất khẩu. Chính vì vậy, nâng cao thu nhập cho người trồng lúa là nhu cầu thiết yếu trong công cuộc xây dựng NTM.

Ông Phạm Văn Quỳnh, Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn TP Cần Thơ, cho biết: Dù là đô thị loại I trực thuộc trung ương, nhưng lúa vẫn là ngành sản xuất hàng hóa chính của TP Cần Thơ với gần 90.000 ha đất trồng lúa, hằng năm canh tác trên 200.000 ha (hệ số quay vòng đất đạt 2,3 – 2,6 lần/năm), sản lượng đạt khoảng 14tấn/ha/năm. Vì vậy, TP Cần Thơ xác định, nâng cao thu nhập, cải thiện đời sống cho người trồng lúa là một trong những giải pháp chính, thúc đẩy tiến trình xây dựng NTM. Với việc xác định đúng "đích đến", thời gian qua, thành phố rất quan tâm phát triển sản xuất hàng hóa lớn, phát triển cánh đồng lớn, thành lập các tổ hợp tác phát triển nông nghiệp để nâng cao hiệu quả sản xuất lúa. Đến nay, toàn thành phố có hơn 63 cánh đồng lớn, tổng diện tích hơn 14.000ha với khoảng 10.000 hộ dân tham gia. Trong đó có 63ha sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP và 100ha sản xuất theo tiêu chuẩn GlobalGAP. Cánh đồng lớn bước đầu đã hình thành chuỗi giá trị từ sản xuất đến thu mua chế biến và xuất khẩu theo hình thức khép kín. Ông Nguyễn Ngọc Huấn, Tổ trưởng Tổ hợp tác sản xuất Khiết Tâm, ở ấp D2, xã Thạnh Lợi, huyện Vĩnh Thạnh, TP Cần Thơ, cho biết: "Cánh đồng lớn giúp đưa cơ giới hóa vào trồng lúa một cách hiệu quả. Không chỉ vậy, người dân tham gia cánh đồng lớn có điều kiện học tập, không ngừng nâng cao trình độ sản xuất và đủ khả năng sản xuất lúa theo các yêu cầu khó tính của thị trường". Qua kết quả so sánh với ruộng lúa ngoài mô hình, hiệu quả mang lại từ mô hình cánh đồng lớn giúp nông dân giảm giá thành 11,29%, tương đương 387 đồng/kg; năng suất bình quân tăng 3,6%, tương đương 263 kg/ha và lợi nhuận tăng 24,05% tương đương 4,492 triệu đồng/ha…

Tại Hội thảo "Cánh đồng lớn" diễn ra ở TP Cần Thơ vào cuối tháng 4-2014, Tiến sĩ Nguyễn Trí Ngọc, Tổng thư ký – Tổng Hội Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam, nhận định: "3 vấn đề lớn của kinh tế thị trường mà từng nông hộ không thể giải quyết được là: thị trường - thương hiệu, công nghệ mới và vốn đầu tư. Chỉ có doanh nghiệp chế biến, tiêu thụ nông sản mới có thể giải quyết tốt 3 vấn đề này. Không chỉ mang lại lợi ích cho nhà nông mà cho cả doanh nghiệp chế biến tiêu thụ nông sản. Sản xuất theo hợp đồng với hình thức quản lý tiến bộ, được gọi là liên kết "4 nhà" là mô hình sản xuất phù hợp nhằm từng bước nâng cao chuỗi giá trị cây lúa, mô hình hiệu quả trong xây dựng NTM". Nhờ những đặc tính ưu việt, mô hình cánh đồng lớn ở ĐBSCL liên tục được nhân rộng. Nếu diện tích lúa đăng ký sản xuất theo mô hình chỉ đạt khoảng 7.200 ha vào đầu năm 2011, thì đến vụ đông xuân năm 2011-2012 diện tích nâng lên 20.000 ha và đạt trên dưới 100.000 trong năm 2013. Hiện nay, mô hình này không chỉ giới hạn ở các tỉnh Nam bộ mà đã lan ra các vùng, miền trong cả nước và từng bước được triển khai áp dụng cho các sản phẩm nông sản khác như: mía đường, cà phê, điều, thủy sản, rau quả…

* Coi trọng hiệu quả trong sản xuất

Chuyển đổi cơ cấu, đa dạng hóa các loại cây trồng phù hợp với điều kiện tự nhiên ở từng vùng sinh thái cũng là cách nhiều địa phương vùng ĐBSCL triển khai, khuyến khích nông dân thực hiện nhằm nâng cao thu nhập trên đơn vị diện tích. Như tỉnh Đồng Tháp, hằng năm gieo trồng gần 30.000 ha cây hoa màu trên đất lúa, đất chuyên màu. Tùy theo điều kiện sinh thái, các tỉnh Cà Mau, Bạc Liêu, Sóc Trăng... cũng có nhiều mô hình sản xuất như: 2 lúa – 1 màu, 1 lúa – 2 màu, lúa – tôm... góp phần đem lại lợi nhuận cao cho người sản xuất. Hay như huyện Thới Lai, TP Cần Thơ, để nâng cao thu nhập cho người nông dân, Huyện ủy ban hành Nghị quyết số 06-NQ/HU ngày 31-7-2009 về phát triển kinh tế hộ gia đình. Qua hơn 4 năm thực hiện, ở Thới Lai xuất hiện nhiều mô hình làm ăn hiệu quả, như: mô hình trồng dưa hấu, bắp, mè, đậu xanh; mô hình nuôi heo, nuôi gà, nuôi ếch, nuôi cá ruộng, cá lóc vèo, ương, cá tra bột… Ông Nguyễn Văn Quýt ở ấp Thường Thạnh A, xã Trường Thành, huyện Thới Lai, phấn khởi cho biết: "Trước đây gia đình tôi trồng xoài trên 7,5 ha vườn nhà nhưng không mang lại hiệu quả kinh tế cao. Được chính quyền địa phương vận động cải tạo vườn phát triển kinh tế hộ, tôi quyết định chuyển đổi sang mô hình trồng giống sầu riêng khổ qua xanh. Trước khi trồng tôi đã được tham dự lớp tập huấn kỹ thuật trồng sầu riêng do ngành nông nghiệp huyện tổ chức và học hỏi kinh nghiệm từ các nhà vườn tại Ngũ Hiệp, Tiền Giang. Đến nay, vườn sầu riêng thu hoạch được 16 tấn/năm, lợi nhuận ước tính khoảng 110 triệu đồng/năm. Nhờ vậy kinh tế gia đình tôi được cải thiện, cuộc sống khấm khá hơn!".

Phong trào chuyển đổi cây trồng ở xã Dương Xuân Hội, huyện Châu Thành, tỉnh Long An là một điểm sáng về sản xuất hiệu quả. Ông Lê Đắc Vinh (tên thường gọi là Tư Vinh), ấp Mỹ Xuân, xã Dương Xuân Hội, huyện Châu Thành, tỉnh Long An, là một trong những nông dân điển hình trong phong trào này. Ông Tư Vinh cho biết: Vùng đất Dương Xuân Hội trước đây chuyên trồng lúa nhưng không hiệu quả. Người dân nơi đây dần dần chuyển sang trồng thanh long cũng gần 20 năm qua. Tuy nhiên, do "nhà nhà trồng thanh long, người người trồng thanh long" nên loại trái cây này có lúc rớt giá thê thảm, nhất là vào mùa thu hoạch rộ. Được sự quan tâm của chính quyền địa phương, đặc biệt là kể từ khi xã Dương Xuân Hội bắt tay vào xây dựng NTM, hàng loạt kỹ thuật tiên tiến trong trồng thanh long như: trồng theo mô hình GlobalGAP, chong đèn cho thanh long ra hoa trái vụ… được triển khai đến nông dân. Vì vậy, việc trồng thanh long của nông dân ngày càng có hiệu quả. Gia đình ông Tư Vinh, với 1ha đất trồng khoảng 1.400 trụ thanh long, bằng việc bán trái, bán giống, hằng năm gia đình đạt lợi nhuận hàng tỉ đồng. "Để đạt hiệu quả cao trong sản xuất, ông Tư Vinh luôn tìm tòi, học hỏi kỹ thuật mới trong trồng và chăm sóc cây thanh long. Không chỉ vậy, ông là người tiên phong trong việc đưa cây thanh long ruột đỏ về địa phương. Hiện nay, giống thanh long ruột tím hồng cũng đang được ông trồng thử nghiệm và hứa hẹn cho ra thị trường một giống thanh long mới mang lại hiệu quả kinh tế cao trong thời gian không xa", ông Nguyễn Văn Thình, Chủ tịch UBND xã Dương Xuân Hội, cho biết. Những năm qua, từ khi bắt tay vào xây dựng NTM, xã đã vận động nhân dân chuyển đổi cây trồng, vật nuôi đem lại nguồn thu nhập cao. Nhiều hộ dân đã cải tạo vườn tạp, chuyển từ trồng lúa kém hiệu quả sang trồng thanh long. Đến nay, diện tích trồng thanh long đã phủ kín khoảng 90% tổng diện tích đất sản xuất nông nghiệp của xã. Đến cuối năm 2013, thu nhập bình quân đầu người của xã Dương Xuân Hội đạt rất cao, trên 32 triệu đồng/người/năm so với năm 2010 chỉ đạt khoảng 14 triệu đồng/người/năm. "Đời sống khấm khá nên người dân ngày càng có nhiều đóng góp vào công cuộc xây dựng NTM ở địa phương. Nhờ đó, Dương Xuân Hội là một trong những xã của Long An đạt 19/19 tiêu chí theo Bộ tiêu chí Quốc gia về NTM sau 3 năm xây dựng NTM" – ông Nguyễn Văn Thình phấn khởi cho biết.

* Và nhiều cách "làm" NTM hay, hiệu quả

Đặc điểm tự nhiên, kinh tế - xã hội có nhiều điểm tương đồng, nhưng thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng NTM, các địa phương vùng ĐBSCL biết dựa vào điều kiện, thế mạnh riêng để triển khai. Điển hình như ở Tân Hiệp, huyện điểm thực hiện xây dựng NTM của tỉnh Kiên Giang. Ông Lâm Hoàng Sa, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Kiên Giang, chia sẻ: Ban Chỉ đạo huyện giao nhiệm vụ, công việc xây dựng NTM cho từng cấp và người dân. Người dân đăng ký, cam kết thực hiện 15 phần việc, tổ nhân dân tự quản, ấp đăng ký 12 phần việc, xã 16 phần việc. Từ đó, huy động được sức mạnh của hệ thống chính trị tập trung thực hiện nhiệm vụ xây dựng NTM tạo thành phong trào thi đua sôi nổi đạt nhiều kết quả, là điển hình nhân rộng ra các địa phương trong tỉnh. Xã Định Hòa, huyện Gò Quao, tỉnh Kiên Giang là xã điểm chỉ đạo của Trung ương trong xây dựng NTM. Do làm tốt công tác tuyên truyền, nhất là phát huy vai trò của trụ trì các chùa Khmer tuyên truyền vận động trong Phật tử đóng góp ngày công, tiền, hiến đất, tháo dỡ vật kiến trúc để xây dựng giao thông nông thôn đạt nhiều kết quả. Ngoài ra, tỉnh đề ra cơ chế hỗ trợ xây dựng giao thông nông thôn với tỷ lệ ngân sách tỉnh hỗ trợ 70%, dân đóng góp 30%, hộ nào không có điều kiện đóng góp bằng tiền thì ngân hàng cho vay, ngân sách tỉnh hỗ trợ lãi vay. Chính sách đó đã khuyến khích người dân đóng góp để xây dựng đường giao thông nông thôn của tỉnh đạt nhiều kết quả.

Trong điều kiện vốn đầu tư của nhà nước hạn chế, phong trào "Chung sức xây dựng NTM" được chính quyền các cấp ở tỉnh Hậu Giang phát huy, có nhiều cách làm sáng tạo. Điển hình như: chiến dịch giao thông thủy lợi mùa khô hằng năm, dân hưởng ứng đóng góp từ 30-40% tổng mức đầu tư các công trình. Năm 2013, huyện Long Mỹ huy động các doanh nghiệp, các nhà hảo tâm, mạnh thường quân trên 50 tỉ đồng đóng góp xây dựng cơ sở hạ tầng , như: lộ giao thông, trường học, nhà tình thương… Xã Thạnh Hòa, huyện Phụng Hiệp vận động con em làm ăn thành đạt ở nơi khác đóng góp xây dựng quê hương, như làm cầu, đường đạt hàng chục tỉ đồng/năm. Tỉnh Bến Tre chọn mỗi huyện một xã điểm để tập trung đầu tư các tiêu chí để rút kinh nghiệm, sau đó nhân rộng ra các xã còn lại. Trong đó, xác định các tiêu chí quan trọng, cốt lõi cần tập trung đầu tư theo thứ tự ưu tiên, như: phát triển sản xuất, nâng cao thu nhập, môi trường, hệ thống chính trị. Quán triệt phương châm "Không làm thay", tạo sức mạnh tại chỗ, xác định dân là chủ thể trong xây dựng NTM, lấy nền tảng sức dân là cơ bản, các ngành hỗ trợ, định hướng giúp các địa phương thực hiện các tiêu chí NTM. Thực hiện công tác khen thưởng bằng xi măng cho các xã, ấp dẫn đầu trong công tác thi đua xây dựng NTM theo kế hoạch đề ra. Ở Cà Mau, để tạo điều kiện cho địa phương được chủ động trong việc đầu tư xây dựng các công trình cơ bản trên địa bàn, UBND tỉnh chỉ đạo cho các sở, ngành ban hành thiết kế mẫu áp dụng cơ chế đặc thù danh mục các công trình quy mô nhỏ (vốn đầu tư dưới 3 tỉ đồng), giao cho Ban Quản lý xã làm chủ đầu tư và công đồng giám sát, thực hiện. Tỉnh đã đầu tư trực tiếp vật tư về cho UBND xã hơn 10.000 tấn xi măng để xây dựng các công trình lộ giao thông nông thôn. Ngoài ra, Ban Chỉ đạo xây dựng NTM tỉnh cũng đã chỉ đạo địa phương thực hiện tuyến dân cư kiểu mẫu làm hàng rào bằng cây xanh tạo cảnh quan xanh, sạch đẹp và Chương trình "Nhịp cầu mơ ước" đầu tư xây dựng hoàn chỉnh 1.588 cây cầu, tổng vốn đầu tư khoảng 350 tỉ đồng.

***

Công cuộc xây dựng NTM còn bộn bề khó khăn, song kết quả đạt được từ những năm qua, nhất là những điển hình xã về đích, những mô hình, cách làm NTM hay… sẽ là bài học kinh nghiệm quý báu trong tiến trình xây dựng NTM cho các địa phương vùng ĐBSCL trong thời gian tới.

(Còn tiếp)

Bài 3: Phát huy sức mạnh của hệ thống chính trị