BÀI 1: PHÁT TRIỂN KHÁ, NHƯNG CŨNG LẮM RÀO CẢN!

Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) là vựa lúa, cá, cây ăn trái... của cả nước, có thế mạnh về xuất khẩu (XK) các ngành hàng lương thực và nông - thủy sản. Nhưng theo nhiều chuyên gia kinh tế nhận định, thời gian qua, do chỉ chú trọng và khai thác thế mạnh sẵn có, XK vùng ĐBSCL đang phát triển mất cân đối, nhiều nguy cơ tụt giảm so với các vùng khác trong cả nước dù kim ngạch XK năm sau luôn tăng cao hơn năm trước. Đa dạng hóa ngành hàng, thị trường, tái cấu trúc chiến lược phát triển... để tăng trưởng kim ngạch XK vùng ĐBSCL đang là việc làm cấp thiết đặt ra đối với vùng châu thổ trù phú này.

TĂNG TRƯỞNG KHÁ

Nếu như năm 2005, kim ngạch XK hàng hóa toàn vùng ĐBSCL khoảng 2,94 tỉ USD, chiếm trên 9% tổng kim ngạch XK của cả nước thì con số ước tính tương ứng của năm 2010 là trên 6,45 tỉ USD và 10,63%. Tốc độ tăng trưởng kim ngạch XK bình quân trong 5 năm qua (2006-2010) đạt khoảng 17,01%, cao hơn tốc độ tăng trưởng bình quân của cả nước (ước đạt trên 13%). Những địa phương có kim ngạch XK hằng năm cao phải kể đến là Long An, TP Cần Thơ, Cà Mau, An Giang...

Tốc độ tăng trưởng kim ngạch XK bình quân của ĐBSCL trong 5 năm qua (2006-2010) đạt khoảng 17,01%. Trong ảnh: Chế biến cá tra XK ở TP Cần Thơ. Ảnh: T. LONG

Theo nhận định của Sở Công Thương các địa phương vùng ĐBSCL, kết quả trên là do thời gian qua, thị trường XK ngày càng được mở rộng và ổn định hơn, góp phần tích cực trong phát triển kinh tế của cả vùng trong quá trình hội nhập kinh tế khu vực và thế giới. Điều này thể hiện công tác phát triển thị trường XK của vùng ĐBSCL có nhiều chuyển biến tích cực, vừa mở rộng các thị trường mới, vừa thâm nhập và khai thác tốt hơn những thị trường truyền thống. Không chỉ vậy, một số mặt hàng tiếp tục khẳng định được chỗ đứng trên thị trường thế giới, có đầu ra ổn định và trở thành mặt hàng chủ lực như: thủy sản, gạo, nông sản khác... Các chủ thể tham gia vào hoạt động XK không ngừng được mở rộng, đa dạng hóa và hoạt động ngày càng có hiệu quả, đặc biệt là khu vực kinh tế ngoài nhà nước.

Theo nhận định của các chuyên gia kinh tế, XK thời gian qua có bước tăng trưởng khá, một mặt do đường lối đổi mới của Đảng làm cho lực lượng sản xuất ngày càng phát triển mạnh mẽ. Mặt khác, chính sách đối ngoại độc lập, tự chủ, đa dạng hóa, đa phương hóa từng bước hội nhập với nền kinh tế khu vực và thế giới đã góp phần mở rộng quy mô thị trường XK. XK luôn được các địa phương đặt thành nhiệm vụ trọng tâm kèm theo các cơ chế, chính sách ngày càng phù hợp, thông thoáng, tạo thuận lợi cho các ngành sản xuất, các thành phần kinh tế tham gia vào hoạt động sản xuất. Ngoài ra, sự phục hồi tăng trưởng của nền kinh tế thế giới làm tăng nhu cầu nhập khẩu hàng hóa của các khu vực và quốc gia trên thế giới.

ĐÂU LÀ BÀI HỌC PHÁT TRIỂN?

Là địa phương đứng thứ hai, sau Long An về kim ngạch XK, năm 2010, giá trị hàng hóa XK của TP Cần Thơ đạt hơn 900 triệu USD; tăng hơn 2,4 lần so với năm 2005. Ông Nguyễn Ngọc Minh, Giám đốc Sở Công Thương TP Cần Thơ, cho rằng: Thành công này thể hiện vai trò quản lý về mặt nhà nước đặc biệt quan trọng trong việc khai thác tiềm năng, phát huy các lợi thế để phát triển sản xuất và XK. Thông qua hệ thống chính sách, biện pháp khuyến khích và thu hút vốn đầu tư từ bên ngoài, thành phố mới có thể tập trung được nguồn lực đủ lớn để đầu tư phát triển sản xuất, chế biến, tạo ra khối lượng hàng hóa ngày càng nhiều với chất lượng ngày càng cao phục vụ nhu cầu XK. Công tác quy hoạch phát triển sản xuất mang tính chiến lược lâu dài cần được coi là một trong những trọng tâm trong quá trình phát triển kinh tế nói chung và XK nói riêng. Thực tế thời gian qua, hầu hết các ngành sản xuất hàng hóa của thành phố đều dựa trên những lợi thế về tự nhiên như: Lao động, đất đai, khí hậu, thủy văn... Do vậy, cần phải quy hoạch định hướng lâu dài để khai thác có hiệu quả trong sản xuất và XK.

Tổng hợp sơ bộ từ Sở Công Thương các địa phương vùng ĐBSCL, tốc độ tăng trưởng kim ngạch XK toàn vùng ĐBSCL giai đoạn 2006 - 2010 trên 17%/năm. Dù có bước tăng trưởng khá, nhưng XK hàng hóa ở ĐBSCL đã và đang đứng trước nhiều rào cản, nhiều khó khăn, thách thức...

Phát huy lợi thế, thế mạnh cũng là bài học kinh nghiệm quý báu của các địa phương vùng ĐBSCL trong quá trình phát triển các ngành hàng XK. Điển hình như Cà Mau, địa phương duy nhất của cả nước có 3 mặt tiếp giáp biển, có bờ biển (dài khoảng 254km) dài nhất trong các địa phương của cả nước có biển. Vùng biển Cà Mau rộng trên 80.000 km2, nằm ở trung tâm vùng biển các nước Đông Nam Á nên có nhiều thuận lợi hợp tác kinh tế bằng đường biển, phát triển kinh tế biển... Thời gian qua, Cà Mau đã coi trọng lãnh đạo, chỉ đạo phát triển kinh tế biển; đặc biệt là đẩy mạnh chế biến XK thủy sản và xác định đây là một trong những nhiệm vụ trọng tâm hàng đầu. Ông Quách Minh Luân, Phó Giám đốc Sở Công Thương tỉnh Cà Mau, cho biết: Để kim ngạch XK, đặc biệt là thủy sản năm sau luôn cao hơn năm trước, Cà Mau cùng các doanh nghiệp triển khai đồng bộ 3 giải pháp: thị trường, điều kiện sản xuất và nguyên liệu. Trong đó, thị trường được xem là khâu quyết định, điều kiện sản xuất là khâu đột phá và nguyên liệu là khâu quan trọng. Qua đó, bước đầu mang lại kết quả quan trọng - đưa Cà Mau trở thành địa phương dẫn đầu cả khu vực về kim ngạch XK thủy sản.

CÒN NHIỀU HẠN CHẾ, KHÓ KHĂN

Hiện nay, XK, đặc biệt là XK nông sản của vùng ĐBSCL chủ yếu vẫn là xuất thô, sơ chế nên giá trị thấp, bị phụ thuộc vào các nhà XK trung gian và bán lẻ. Đây là hạn chế lớn nhất đối với XK của ĐBSCL và cả nước. Theo Tiến sĩ Hồ Trung Thanh, Viện Nghiên cứu Thương mại, Bộ Công Thương: Với cách thức bán nông sản thô, không theo tiêu chuẩn, bán cho trung gian thương mại ngẫu nhiên bằng các hợp đồng theo các lô hàng được chốt giá từ trước và trừ lùi chi phí rồi mới gom hàng trong nước là nguyên nhân chủ yếu dẫn đến tình trạng nhiều mặt hàng nông sản tuy chiếm thị phần lớn như gạo, cá tra... nhưng không có vai trò trong việc hình thành giá cả trên thị trường thế giới. Do xuất thô nên hàng XK của ĐBSCL và cả nước luôn ở vào tình trạng bị động, bị ép giá, người sản xuất trực tiếp luôn bị thiệt thòi. Xuất thô cũng là hạn chế trong việc doanh nghiệp xây dựng và phát triển thương hiệu.

Vùng ĐBSCL, các doanh nghiệp tham gia hoạt động XK đa số là doanh nghiệp vừa và nhỏ. Theo ông Phan Kim Sa, Phó Giám đốc Sở Công Thương tỉnh Đồng Tháp, trình độ tổ chức và quản lý kinh doanh, năng lực tài chính của các doanh nghiệp này còn nhiều hạn chế. Do đó, thường bị động trong việc thu mua, chế biến tạo nguồn hàng XK. Chưa tạo được thương hiệu doanh nghiệp, nhãn hiệu hàng hóa nên việc XK hàng hóa của doanh nghiệp thường phải qua các trung gian nên hiệu quả không cao. Đồng thời, doanh nghiệp không tiếp cận trực tiếp được thị trường tiêu thụ nên cũng không nắm được nhu cầu thị trường để định hướng và chuyển dịch cơ cấu sản xuất cho phù hợp. Không chỉ vậy, liên kết giữa các nhà sản xuất, doanh nghiệp chế biến với các nhà XK mang tính tự phát và lỏng lẻo nên chưa hình thành được chuỗi cung ứng XK hàng hóa hiệu quả. Điều này vừa không nâng cao được giá trị gia tăng sau sản xuất, vừa khó khăn trong đáp ứng các nhu cầu của thị trường tiêu thụ, vừa không nâng cao được sức mạnh đàm phán với các khách hàng, dẫn đến thiệt hại chung về kinh tế cho cả ngành sản xuất.

(Còn tiếp)

--------------

Bài 2: LÀM GÌ ĐỂ PHÁ THẾ “ĐỘC CANH”?